1. Στο σημερινό μου κήρυγμα, αδελφοί χριστιανοί, θέλω να σας μιλήσω για ένα μεγάλο άγιο πατέρα της Εκκλησίας μας, για τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Έζησε τον 14ο αιώνα. Το ότι είναι πολύ μεγάλος ο πατέρας αυτός, φαίνεται από το ότι στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, που διαβάζεται την Κυριακή της Ορθοδοξίας και που είναι ο καταστατικός χάρτης της πίστης μας, μαζί με τους άλλους μεγάλους πατέρες υμνείται και αυτός και μαζί με τους παλαιούς εχθρούς της πίστης μας αναθεματίζονται και οι δικοί του αντίπαλοι.
2. Ο άγιος Γρηγόριος καταγόταν από την Μικρά Ασία από ευσεβέστατους γονείς. Οι τουρκικές επιδρομές ανάγκασαν τους γονείς του αγίου Γρηγορίου να φύγουν από την Μικρά Ασία και να εγκατασταθούν στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του αγίου, ο Κωνσταντίνος Παλαμάς, ήταν ευσεβέστατος και πολύ μορφωμένος, γι᾽ αυτό και ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος ο Β´ τον διάλεξε για διδάσκαλο του εγγονού του και διαδόχου του στο θρόνο. Και ακόμη του πρόσφερε και θέση στην σύγκλητο. Από αυτόν, λοιπόν, τον ευσεβέστατο και μορφωμένο πατέρα, αγαπητοί μου, παιδαγωγήθηκε ο μικρός υιός του Γρηγόριος. Πέντε συνολικά ήταν όλα τα παιδιά της οικογένειας. Τρία αγόρια και δύο κορίτσια. Και τα πέντε ακολούθησαν τον μοναχικό βίο. Το πρώτο παιδί ήταν ο Γρηγόριος και το δικό του καλό παράδειγμα ακολούθησαν και τα άλλα αδέλφια. Αλλά όταν ο Γρηγόριος ήταν μόλις επτά ετών πέθανε ο πατέρας τους. Πεθαίνοντας δε ο πατέρας ανέθεσε τα πέντε του παιδιά στην Προστασία της Παναγίας, της Μητέρας του Βασιλέα των Ουρανών!
Ο αυτοκράτορας πολύ συχνά προσκαλούσε στα ανάκτορα τα πέντε ορφανά παιδιά. Οι αυλικοί όταν τα έβλεπαν έλεγαν: «Αυτά είναι τα παιδιά του αγίου»! Οι Τούρκοι όμως πειρατές ανάγκασαν τον Γρηγόριο και τους συνασκητές του να φύγουν από την Προβάτα και μετά από θεία υπόδειξη κατέφυγαν στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, στο όρος της Βέρροιας. Εκεί, επειδή η συνοδία χρειαζόταν έναν ιερέα, ο Γρηγόριος δέχθηκε την χειροτονία, που πιεστικά του πρότειναν, αφού όμως πρώτα ο ίδιος πείστηκε ότι αυτό είναι το θέλημα του Θεού. Σαν ιερεύς τώρα ο Γρηγόριος υποβλήθηκε σε μεγαλύτερη άσκηση. Τις πέντε μέρες της εβδομάδας έμενε κλεισμένος στο κελί του και εμφανιζόταν μόνο το Σάββατο και την Κυριακή, για να τελέσει την Θεία Λειτουργία. Αλλά το πρόσωπό του έλαμπε από την φλόγα του Αγίου Πνεύματος που είχε η ψυχή του. Και η θέα αυτή ήταν το μεγαλύτερο και καλύτερο κήρυγμα του αγίου.
3. Δυστυχώς όμως για τον αυτοκράτορα τα παιδιά αυτά, με πρώτον τον Γρηγόριο, τον απογοήτευσαν. Ο αυτοκράτορας ήθελε να τα αναδείξει και να καταλάβουν υψηλές θέσεις, αλλά αυτά και τα πέντε έγιναν μοναχοί. Πρώτος ο Γρηγόριος έκλινε στη μοναχική ζωή. Ο Θεός τον εκάλεσε να γίνει θεόπτης και να εισδύσει στον υπερβατικό κόσμο της άκτιστης θείας Χάρης. Σε ηλικία 20 έτών έπεισε όλα τα μέλη της οικογενείας του, ακόμη και το υπηρετικό προσωπικό, να ζούν μοναχικά, έστω και αν έμειναν στον κόσμο. Έπειτα ο ίδιος, με δύο αδελφούς του, έφυγαν για το Άγιον Όρος, για τον «ποθούμενο Άθωνα». Κατέφυγαν στη Λαύρα του Βατοπεδίου, κοντά στον φημισμένο ασκητή Νικόδημο.
Εκείνο που ζητούσε ο νεαρός μοναχός Γρηγόριος ήταν να καθαριστεί η ψυχή του από τα πάθη και να του έλθει ο θείος φωτισμός, ώστε να γνωρίσει και να αγαπήσει πολύ τον Θεό. Γι᾽ αυτό η προσευχή του στον Ιησού Χριστό, που την έλεγε συνέχεια, ήταν: «Φώτισόν μου το σκότος, φώτισόν μου το σκότος»! Για την κάθαρση της καρδιάς του και για τον θείο φωτισμό ο νεαρός ασκητής Γρηγόριος παρακαλούσε ιδιαίτερα την Υπεραγία Θεοτόκο, στην Οποία είχε μεγάλη αγάπη από την παιδική του ηλικία.
4. Ο Γρηγόριος με την προσευχή του και την άσκηση προόδευσε πολύ στην αρετή. Η πρόοδος αυτή τον έκανε να επιθυμήσει περισσότερο την απομόνωση και την ησυχία και να γίνει αναχωρητής. Πήγε προς την ανατολική πλευρά του Άθωνα, στον τόπο που σήμερα τον λέμε «Προβάτα», όπου γνώρισε τον περιβόητο ησυχαστή Γέροντα Βυζάντιο, από τον οποίο παρέλαβε όλη την σοφή πνευματική του πείρα. Οι Τούρκοι όμως πειρατές ανάγκασαν τον Γρηγόριο και τους συνασκητές του να φύγουν από την Προβάτα και μετά από θεία υπόδειξη κατέφυγαν στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, στο όρος της Βέρροιας. Εκεί, επειδή η συνοδία χρειαζόταν έναν ιερέα, ο Γρηγόριος δέχθηκε την χειροτονία, που πιεστικά του πρότειναν, αφού όμως πρώτα ο ίδιος πείστηκε ότι αυτό είναι το θέλημα του Θεού. Σαν ιερεύς τώρα ο Γρηγόριος υποβλήθηκε σε μεγαλύτερη άσκηση. Τις πέντε μέρες της εβδομάδας έμενε κλεισμένος στο κελί του και εμφανιζόταν μόνο το Σάββατο και την Κυριακή, για να τελέσει την Θεία Λειτουργία. Αλλά το πρόσωπό του έλαμπε από την φλόγα του Αγίου Πνεύματος που είχε η ψυχή του. Και η θέα αυτή ήταν το μεγαλύτερο και καλύτερο κήρυγμα του αγίου.
[irp posts=”334721″ name=”Μητροπολίτης Γόρτυνος: Η Ορθόδοξη Πίστη και το ήθος της”]
5. Οι Τούρκοι όμως πειρατές ανάγκασαν πάλι τον άγιο Γρηγόριο με την συνοδία του να φύγει από το όρος της Βέρροιας και επέστρεψαν πάλι στον αγαπημένο τους Άθωνα, το Άγιον Όρος, στην Ιερά Μονή της Μεγίστης Λαύρας. Εδώ ο άγιος Γρηγόριος προόδευσε ακόμη περισσότερο στην αρετή και προχώρησε στο θεωρητικό της στάδιο. Ο άγιος ζητούσε να αποσπαστεί ο νούς του από τα αισθητά και να επιτύχει την θέα του Θεού, την θεοπτία, το θείο Φως! Γράφει ο ίδιος προς την Μοναχή και παιδαγωγό Ξένη: «῞Οταν ο νούς απομακρυνθεί από τα αισθητά, τότε βλέπει καθαρά τον εσωτερικό του άνθρωπο. Βλέπει την απαίσια μορφή του και σπεύδει να ξεπλύνει αυτή την ασχημία του με την πένθος και με τα δάκρυα. Και αφού την ξεπλύνει και ο νούς παύσει να ασχολείται με χαμηλά ζητήματα, τότε ο νούς προχωράει στα πραγματικά άδυτα και προσεύχεται μυστικά στον Θεό Πατέρα. Και ο Θεός τότε του δίνει την ειρήνη των λογισμών. Και αυτή η ειρήνη του φέρει και τα άλλα χαρίσματα. Όλα αυτά γεννούν στην ψυχή τέλεια χαρά! Τότε η προσευχή και η μελέτη των θείων λόγων είναι αγαλλίαμα της ψυχής». Και όταν προοδεύσει ο άνθρωπος, ο νούς προχωράει ακόμη περισσότερο, λέγει ο άγιος Γρηγόριος: Τότε «ο νούς ανεβαίνει ψηλά με την άρρητη δύναμη του Πνεύματος και ακούει άρρητα ρήματα και βλέπει τα αθέατα και από εκεί και έπειτα παραδίδεται ολόκληρος στο θαύμα»!
Ο άγιος ήθελε και αυτός και η συνοδία του να ασχολείται μόνο με τα πνευματικά, γι᾽ αυτό και παρεκάλεσε την Παναγία να εξοικονομεί Αυτή όλα τα αναγκαία για το σώμα. Και η Παναγία τον άκουσε. Έστελνε μοναχούς και χριστιανούς και του έφερναν όλα τα αναγκαία για την διατροφή τους. Για την πολλή του αρετή ο άγιος Γρηγόριος απέκτησε και άλλα χαρίσματα, όπως το διορατικό και το θαυματουργικό χάρισμα. Αλλά το μεγαλύτερο χάρισμα τώρα του αγίου Γρηγορίου είναι ο θεολογικός του λόγος. Η διδασκαλία του προχώρησε από την ηθικολογία στην θεολογία και ο λόγος του έγινε δογματικός.
6. Ο Θεός, χριστιανοί μου, με όλα αυτά ετοίμασε τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά να αντιμετωπίσει μία μεγάλη αίρεση, που ήρθε από την Δύση, την αίρεση του Βαρλαάμ. Ο Βαρλάαμ ήταν ένας υπερήφανος δυτικός άνθρωπος με ανεπτυγμένη προσωπικότητα. Η αίρεσή του ήταν ότι δεχόταν τον Θεό ως ουσία μόνο, χωρίς θείες ενέργειες. Αλλά αν, χριστιανοί μου, ο Θεός έχει ουσία μόνο, τότε, πως έγινε ο κόσμος; Από την ουσία του Θεού; Αν το πούμε αυτό δεχόμαστε τον πανθεισμό, ότι όλα, δηλαδή, γύρω μας έχουν ουσία Θεού. Αν δεν έχει ενέργειες ο Θεός, όπως έλεγε ο Βαρλαάμ, τότε πως θεώνεται ο άνθρωπος; Από την ουσία του Θεού; Τότε ο άνθρωπος γίνεται ομοούσιος με τον Θεό. Αλλά ομοούσια είναι μόνο τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Οι άγιοι Πατέρες, αδελφοί χριστιανοί, από παλαιά είπαν ότι στον Θεό έχουμε θεία ουσία και θείες ενέργειες. Άκτιστες ενέργειες, αφού μιλάμε για τον άκτιστο Θεό. Και ο άγιος Κοσμάς το κήρυττε αυτό χρησιμοποιώντας για τον Θεό το παράδειγμα του ηλίου. Όπως ο ήλιος έχει την καυτή του λάβα, που δεν μπορούμε να την εγγίσουμε, αλλά έχει και τις φωτεινές του ακτίνες, με τις οποίες μας αγκαλιάζει και μας θερμαίνει, έτσι και ο Θεός έχει ουσία και ενέργειες. Με την ουσία του Θεού δεν μπορούμε να έχουμε καμμία επικοινωνία. Επικοινωνούμε όμως με τον Θεό διά των θείων Του ενεργειών. Ο Βαρλαάμ το ηρνείτο αυτό και η αίρεσή του αυτή ήταν φοβερή και έχει πολλά θλιβερά επακόλουθα στην πνευματική ζωή. Η αίρεση αυτή, όπως έχουμε αναπτύξει άλλοτε, αρνείται την θέα του Θεού, την σωτηρία, δηλαδή, του ανθρώπου. Η αίρεση αυτή του Βαρλαάμ, χριστιανοί μου, κηρύττει ένα φρικτό θεό, έναν τέτοιο θεό, τον οποίο η νεολαία της Δύσης δεν τον δέχεται και με πλακάτ φωνάζει «πέθανε ο θεός»! Αυτός είναι ο θεός του αιρετικού Βαρλαάμ, ο θεός των Δυτικών. Γι᾽ αυτό και ο άγιός μας, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, πολέμησε πολύ την αίρεσή του.
Με πολλές ευχές,
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας
