ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΠΑΙΔΙΩΝ – Το θέμα ειναι το πιο καυτό. Ειναι η βάσις η πάνω στην οποία στηρίζεται οχι μόνον η οικογένεια, αλλα ολόκληρη η κοινωνιία.
O Ιερός Χρυσόστομος, ο μεγάλος αυτός ερμηνευτής των Γραφών, ο δογματολόγος, ο κοινωνιολόγος, ο αγωνιστης Ιεράρχης, δεν παρέλειψε να ασχοληθεί με το σπουδαιότατο αυτό πρόβλημα.
Ἀναφέρει λοιπόν:
Δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη τέχνη ἀπὸ τὴν ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν. Διότι τί μπορεῖ νὰ ἐξισωθῆ μὲ τὸ νὰ διαμορφώσης τὴν ψυχὴ τοῦ νέου καὶ νὰ διαπαιδαγωγήσης τὸ χαρακτήρα του; Ἐκεῖνος ποὺ ἀσκεῖ τὴν τέχνη αὐτὴ πρέπει νὰ εἶναι πολὺ πιὸ προσεκτικὸς ἀπὸ ὅ,τι κάθε ζωγράφος καὶ ἀγαλματοποιός.
Πρέπει, νὰ ἀνατρέφωνται τὰ παιδιὰ μὲ τὴν παιδεία καὶ τὴ νουθεσία τοῦ Κυρίου. Καὶ γιὰ τὸ πράγμα αὐτὸ οἱ γονεῖς θὰ ἔχουν μεγάλο μισθὸ ἀπὸ τὸ Θεό.
Διότι ἐὰν οἱ ἄνθρωποι ποὺ κάνουν βασιλικὰ ἀγάλματα καὶ ζωγραφίζουν βασιλικὲς εἰκόνες, τιμοῦνται πολύ, ἐκεῖνοι ποὺ καλλωπίζουν τὴν βασιλικὴ εἰκόνα – διότι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἄνθρωπος δὲν θὰ ἀπολαύσουν τὰ ἀμέτρητα ἀγαθά, ἐφόσον ἀνταποδίδουν τὸ καθ’ ὁμοίωσιν; ὅταν ἐκπαιδεύουν τὰ παιδιὰ νὰ εἶναι ἀγαθά, νὰ εἶναι ἀνεξίκακα, νὰ μὴν ὀργίζωνται, νὰ εὐεργετοῦν, νὰ εἶναι φιλάνθρωπα, νὰ περιφρονοῦν τὰ παρόντα, τότε τὰ παιδιὰ ἀποκτοῦν τὰ γνωρίσματα τοῦ Θεοῦ.
Διότι τὸν πατέρα δὲν τὸν κάνει πατέρα ἁπλῶς ἡ γέννησις τοῦ παιδιοῦ πατέρα. Καὶ αὐτὸ θὰ μπορέσουν νὰ τὸ ὁμολογήσουν οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς ποὺ μερικὲς φορὲς ἀποξενώνουν τὰ παιδιά τους ἀπὸ τὴν περιουσία τους σὰν νὰ μὴν εἶναι δικά τους, ὅταν τὰ δοῦν νὰ φθάσουν στὸ ἀποκορύφωμα τῆς κακίας.
Ὅποιος εἶναι πατέρας καὶ ἀγάπα τὸ παιδί του, τὸ δείχνει αὐτὸ μὲ τὴν καλὴ ἀνατροφὴ τοῦ παιδιοῦ του.
Ἂν τὰ παιδιὰ ποὺ γενιοῦνται ὁδηγηθοῦν στὴν ἀρετὴ μὲ τὴν δική του φροντίδα, αὐτὸ γίνεται γιὰ τὸν πατέρα αἰτία καὶ ἀφορμὴ πολλῆς σωτηρίας. Διότι ἡ γέννησις τοῦ παιδιοῦ ὀφείλεται στὴν φύσι, ἐνῶ ἡ ἀνατροφὴ στὴν προαίρεσι. Γι’ αὐτὸ λέει καὶ ὁ Παῦλος γιὰ τὴν γυναίκα: «Εἰ ἐτεκνοτρόφησε». Καὶ θέλοντας νὰ δείξη ὅτι ἡ σωτηρία μᾶς ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν καλὴ ἀνατροφή, πρόσθεσε: «Ἐὰν μείνωσιν ἐν πίστει καὶ ἀγάπη καὶ ἁγιασμὸ» Δηλαδή: Τότε θὰ πάρης μεγάλη ἀμοιβή, ἐὰν τὰ παιδιὰ ποὺ γεννήθηκαν παραμένουν στὴν πίστι στὴν ἀγάπη καὶ στὸν ἁγιασμό.
Ὅποιος λοιπὸν ὁδηγεῖ τὰ παιδιὰ σὲ αὐτὰ καὶ τὰ παρακινεῖ, τὰ διδάσκει καὶ τὰ συμβουλεύει, γιὰ τὴ φροντίδα του αὐτὴ θὰ ἔχη μεγάλη ἀμοιβὴ ἀπὸ τὸν Θεό.
Σήμερα, βέβαια, συμβαίνει τὸ ἑξῆς παράλογο: Γιὰ ὅλα φροντίζουν οἱ γονεῖς, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν σωστὴ ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν. Καὶ σὰν κύριος σκοπὸς ὅλης της σημερινῆς φροντίδος τῶν γονέων εἶναι ὁ τυρανικὸς ἔρωτας τῶν χρημάτων. Μαθαίνει τὸ παιδὶ ξένες γλῶσσες, ὄχι γιὰ νὰ μάθη ἁπλῶς ξένες γλῶσσες, ἀλλὰ γιὰ νὰ κερδίζη περισσότερα χρήματα. Διότι ἂν ὑπῆρχε τρόπος νὰ κερδίζη χρήματα χωρὶς νὰ μάθη τὶς γλῶσσσες αὐτές, οὔτε ἐκεῖ τὸ παιδὶ θὰ πήγαινε.
Ἂς μὴ ἐξασκοῦμε, λοιπόν, τὴν γλώσσα τοῦ παιδιοῦ, ἀλλὰ ἂς καθαρίζουμε τὴν ψυχή του. Αὐτὰ δὲν λέγονται γιὰ νὰ ἐμποδισθοῦν τὰ παιδιὰ ἀπὸ τὸ νὰ μαθαίνουν ξένες γλῶσσες, ἀλλὰ νὰ μὴν προσέχη κανεὶς μόνο σ’ αὐτά.
Ὅλα, λοιπόν, αὐτὸς ὁ τυρανικὸς ἔρωτας τῶν χρημάτων τὰ κατέστρεψε.
Καὶ γιὰ τὴν κατασκευὴ ἑνὸς παλιοῦ σπιτιοῦ, ποὺ πρόκειται νὰ καταρεύσει, ξοδεύουμε ἀμέτρητα χρήματα. Ἐνῶ γιὰ τὸ σπίτι τοῦ Θεοῦ, διότι σπίτι τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νὰ γίνη ἡ ψυχὴ τοῦ νέου, δὲν δείχνουμε οὔτε τὴν παραμικρὴ φροντίδα.
Δὲν πρέπει νὰ γίνη τὸ σπίτι τοῦ Θεοῦ σπήλαιο ληστῶν, γιὰ νὰ μὴν ἀκούση κανεὶς τὴν ἐπιτίμησι ποὺ ἔκανε ὁ Χριστὸς στοὺς Ἰουδαίους λέγοντας: «Κάνατε τὸ σπίτι τοῦ πατέρα μου, σπήλαιο ληστῶν, ἐνῶ εἶναι οἶκος προσευχῆς» (Ματθ, 21,13). Καὶ πῶς γίνεται σπηλιὰ ληστῶν; Ὅταν μπαίνουν στὶς ψυχὲς τῶν παιδιῶν ἀνελεύθερες καὶ δουλικὲς ἐπιθυμίες καὶ κάθε εἴδους ἀσέλγεια.
Ἀπὸ τὴν πρώτη τους ἡλικία, λοιπὸν τὰ παιδιὰ πρέπει νὰ ὁδηγοῦνται στὴν οὐράνια πολιτεία. Διότι αὐτὴ ἡ ἐπίγεια μόνο δαπανηρὴ εἶναι καὶ δὲν ἔχει κανένα κέρδος.
Ἀπὸ τὴν πρώτη τους ἡλικία νὰ πηγαίνουν τὰ παιδιὰ στὴν Ἐκκλησία. Νὰ περιφρουροῦνται μὲ ὄπλα πνευματικά. Νὰ ἐκπαιδεύωνται ἀπὸ μικρὰ νὰ κάνουν μὲ τὸ χέρι τους τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ. Καὶ ἂν δὲν μποροῦν αὐτά νὰ τὸ κάνουν μόνα τους, ἂς τὸ κάνουν οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς μὲ τὸ δικό τους τὸ χεράκι πάνω τους τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ.
Ὁποιαδήποτε ἐργασία κι ἂν κάμνη ἀργότερα, πρῶτα νὰ κάμνη τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ του.
Μὴν πῆ κάποιος ὅτι τὰ παιδιὰ δὲν πρέπει νὰ ἀσχολοῦνται μὲ τὰ πράγματα αὐτά. Ἔπρεπε ὄχι μόνο νὰ ἀσχολοῦνται, ἀλλὰ καὶ συνέχεια νὰ ἔχουν τὸ νοῦ τοὺς στραμμένο σ’ αὐτά.
Αὐτὴ ἡ ἡλικία ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ ἀκροάσεις τέτοιου εἴδους. Ἐπειδὴ εἶναι τρυφερή, ἀφομοιώνει ἀμέσως ὅσα λέγονται, διότι ἡ ἀκρόασις τυπώνεται στὸ νοῦ τους, ὅπως μία σφραγίδα πάνω στὸ κερί. Ἄλλωστε καὶ ἡ ζωή τους τότε ἀρχίζει νὰ κλίνη πρὸς τὴν ἀρετὴ ἡ τὴν κακία. Ἄν λοιπὸν ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἀρχὲς ἀπομακρυνθῆ ἀπὸ τὴν κακία καὶ ὁδηγηθῆ στὴν ἀρετή, θὰ δημιουργηθῆ μία κατάστασις συνήθειας καὶ μία φυσικὴ κατάστασις στὸ παιδί. Καὶ δὲ θὰ ἀλλάξη εὔκολα στὴν κακία, διότι ἡ συνήθεια αὐτὴ θὰ κρατᾶ στὴν ἐργασία τῶν ἐντολῶν.
Ἔτσι γυμνάζονται καὶ ἐκπαιδεύονται οἱ στρατιῶτες, μᾶλλον οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ.
Δὲν παύω νὰ παρακαλῶ καὶ νὰ ἱκετεύω καὶ νὰ ἐπιμένω στὶς παρακλήσεις μου: Πρὶν ἀπὸ ὅλα νὰ δίνετε σωστὴ ἀνατροφὴ στὰ παιδιά σας.
Οἱ γονεῖς πρέπει νὰ γνωρίζουν ὅτι ἀνατρέφουν ἀθλητὴ γιὰ τὸ Χριστό. Δὲν εἶναι ὑποχρεωτικό, οὔτε πιέζει κάποιους νὰ στείλουν οἱ γονεῖς τὰ παιδιὰ στὴν ἔρημο ἡ στὰ μοναστήρια. Ἀλλὰ ζώντας τὸ παιδὶ μέσα στὸν κόσμο, ἂς μάθη νὰ ἔχη εὐλάβεια καὶ νὰ σέβεται τὰ θεῖα.
Ὁ γονιὸς ἂς κάνη χρῆσι τῆς ἐξουσίας του. Εἴτε πατέρας εἶναι εἴτε μητέρα. Γιὰ τὸν ἑαυτό του κοπιάζει, διότι πρῶτος αὐτὸς ἀπολαμβάνει τὰ ἀγαθά.
Λένε ὅτι τὰ μαργαριτάρια, μόλις τὰ βγάλουν ἀπὸ τὸ νερὸ εἶναι σὰν τὸ νερό. Ἂν ὅμως αὐτὸς ποὺ τὰ βγάλει εἶναι δεξιοτέχνης, τοποθετώντας τὴ σταγόνα ἐκείνη τοῦ νεροῦ πάνω στὴν παλάμη του καὶ κάνοντας διάφορες κυκλικὲς κινήσεις, μὲ τρόπο προσεκτικό, τὴν τορνεύει καὶ τῆς δίνει τὸ σχῆμα ποὺ θέλει.
Ζωγράφοι, λοιπόν, καὶ ἀγαλματοποιοὶ οἱ γονεῖς. Ὅ,τι κάνουν αὐτοί, ἔτσι πρέπει νὰ κάνουν καὶ οἱ γονεῖς. Κατασκευάζοντας αὐτά τὰ θαυμαστὰ ἀγάλματα γιὰ τὸν Θεό, νὰ ἀφαιροῦν τὸ περιττὸ καὶ νὰ προσθέτουν ἐκεῖνο ποὺ λείπει. Καθημερινὰ νὰ γίνεται ἔλεγχος ποιὸ πλεονέκτημα ἔχει φυσικό, ὥστε νὰ αὐξάνεται. Καὶ ποιὸ ἐλάττωμα ὑπάρχει, ὥστε νὰ ἀφαιρεῖται.
Ὁ βασιλιὰς καὶ ἡ πόλις
Ἂς γνωρίζη ὁ πατέρας ὅτι εἶναι βασιλιὰς καὶ ὅτι στὴν διάθεσί του ἔχει μία πόλι. Τὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ του. Διότι πραγματικὰ πόλις εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ.
Γι’ αὐτὴν τὴν πόλη χρειάζονται νόμοι, μὲ τοὺς ὁποίους νὰ ἐξορίζωνται οἱ κακοὶ καὶ νὰ βραβεύονται οἱ καλοί. Καὶ ὅπως στὴν πόλι, ἂν κάποιος ἀφήση ἀτιμώρητους τοὺς κλέφτες, τὰ κατάστρεψε ὅλα, ἔτσι καὶ ἐδῶ.
Πόλις εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ. Πόλις ποὺ μόλις κτίστηκε καὶ ἔχει πολίτες, κατοίκους ποὺ δὲν ἔχουν καμμιὰ ἐμπειρία. Στοὺς πολίτες αὐτοὺς κάποιος εὔκολα μπορεῖ νὰ δώση καλὲς ὁδηγίες.
Ὅρισε νόμους στὴν πόλι αὐτὴ καὶ στοὺς πολίτες τυς φοβεροὺς καὶ αὐστηρούς. Καὶ γίνε προστάτης ἐκείνων ποὺ γίνονται καὶ τιμωρὸς ὅσων παραβαίνονται. Οἱ νόμοι αὐτοὶ πρέπει νὰ τηροῦνται μὲ ἀκρίβεια. Διότι ἡ νομοθεσία μας εἶναι γιὰ τὴν Οἰκουμένη. Κτίζουμε σήμερα πόλι.
Καὶ πόλις εἴπαμε ὅτι εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ.
Ἂς ὑποθέσουμε λοιπόν, ὅτι περίβολος καὶ πύλες εἶναι οἱ τέσσερις αἰσθήσεις. Ὅλο τὸ ὑπόλοιπο σῶμα ἂς εἶναι σὰν τεῖχος, ἔχοντας πύλες τοὺς ὀφθαλμούς, τὴν ἀκοή, τὴν ὄσφρησι καὶ τὴν ἁφή.
Ἀπὸ τὶς πύλες αὐτὲς μπαίνουν καὶ βγαίνουν οἱ πολίτες τῆς πόλεως. Καὶ πολίτες τῆς πόλεως, δηλαδή, τῆς ψυχῆς τοῦ παιδιοῦ εἶναι οἱ λογισμοί, οἱ σκέψεις ποὺ ἔχει κάποιος συνέχεια στὸ νοῦ του.
Ἡ γλώσσα
Ἂς ἔλθουμε πρῶτα στὴν πύλη τῆς γλώσσας. Διότι αὐτὴ κάνει τὴν μεγαλύτερη ἐργασία. Ἄς κατασκευάσουμε πρῶτα γιὰ τὴν πύλη αὐτὴ θυρόφυλλα καὶ μοχλοὺς ὄχι ἀπὸ ξύλο, ἀλλὰ ἀπὸ χρυσό. Γιατί χρυσὴ εἶναι ἡ πύλη ποὺ κατασκευάζεται. Καὶ μέσα στὴν πόλι αὐτὴ πρόκειται νὰ κατοικήση ὁ βασιλιὰς τῶν πάντων.
Τὰ χρυσὰ θυρόφυλλα καὶ ὁ χρυσὸς μοχλὸς εἶναι τὰ λόγια του Θεοῦ, «Ὡς γλυκέα τὰ λόγιά σου τὸ λάρυγγί μου, ὑπὲρ μέλι τὸ στόματί μου», λέγει ὁ ψαλμωδὸς. Συνέχεια ἂς λέγει τὰ λόγια αὐτά.
Μοχλὸς τῶν θυρόφυλλων ἂς εἶναι ὁ σταυρὸς τοῦ Κυρίου. Κατασκευασμένος ὁλόκληρος ἀπὸ πολύτιμους λίθους καὶ τοποθετημένος στὴ μέση τῶν θυρόφυλλων.
Ὅταν κατασκευασθοῦν ἔτσι τὰ θυρόφυλλα καὶ ὁ μοχλός, ἂς κατασκευασθοῦν ἀντάξιοι καὶ οἱ πολίτες. Ποιοὶ εἶναι αὐτοί; Εἶναι τὰ λόγια τους.
Ἂς διδάσκωνται, λοιπόν, τὰ παιδιὰ νὰ λένε λόγια σεμνὰ καὶ εὐλαβῆ. Νὰ ἀπομακρύνωνται οἱ χλευαστικοὶ καὶ ὑβριστικοὶ λόγοι, οἱ ἀνόητοι καὶ οἱ αἰσχροί. Τὰ λόγια του νὰ εἶναι λόγια εὐχαριστίας πρὸς τὸ Θεὸ καὶ ὕμνοι σεμνοί.
Πῶς θὰ γίνη αὐτό; ἂν εἴμαστε αὐστηροὶ κριτὲς τῶν πράξεών τους. Καὶ αὐτὸ εἶναι πολὺ εὔκολο γιὰ τὸ παιδί. Διότι τὸ παιδὶ δὲν ἀγωνίζεται γιὰ χρήματα, οὔτε γιὰ δόξα. ὅλος ὁ ἀγώνας του εἶναι μὲ τοὺς συνομήλικές του.
Ὅρισε τοῦ νόμο νὰ μὴ βρίζη κανένα, οὔτε νὰ βλασφημῆ, οὔτε νὰ ὁρκίζεται, καὶ νὰ ἀποφεύγη τὶς φιλονικίες. Ἄν δῆς ὅτι παραβαίνει τοὺς νόμους, τιμώρησέ το, ἄλλοτε μὲ ὕφος αὔστηρο, ἄλλοτε πάλι μὲ λόγια ποὺ μποροῦν νὰ πληγώσουν, ἄλλοτε μὲ ἐπιτιμήσεις. Ἄλλοτε πάλι κολάκεψέ το, καὶ δός του καὶ ὑποσχέσεις.
Νὰ μὴν τὸ κτυπᾶς συνέχεια, οὔτε νὰ τὸ συνηθίσης σὲ τέτοιο τρόπο παιδαγωγίας. Διότι ἂν μάθη νὰ παιδαγωγῆται συνέχεια ἔτσι, θὰ μάθη νὰ καταφρονῆ. Τότε ὅλα καταστράφηκαν. Νὰ φοβᾶται πάντοτε τὸ ξύλο, νὰ μὴ δέρνεται ὅμως. Καὶ νὰ δείχνεται τὸ μαστίγιο, ἀλλὰ νὰ μὴ μαστιγώνεται.
Οἱ ἀπειλὲς ἐπίσης νὰ μὴν πραγματοποιοῦνται. ἀλλὰ αὐτὸ νὰ μὴν εἶναι φανερό. Διότι ἡ ἀπειλὴ τότε εἶναι καλή, ὅταν πιστεύεται ὅτι θὰ πραγματοποιηθῆ. Ἄν ὅμως ἐκεῖνος ποὺ ἔφταιξε μάθη τὴν ἀλήθεια, θὰ δείξη περιφρόνησι. Νὰ περιμένη, λοιπόν, τὴν τιμωρία, νὰ μὴν τιμωρῆται ὅμως, γιὰ νὰ μὴ σβήση ὁ φόβος. Ὅταν δῆς ὅτι ὁ φόβος ὠφέλησε, ἄφησὲ το. Διότι ἡ ἀνθρώπινη φύσις ἔχει ἀνάγκη καὶ ἀπὸ κάποια ἄνεσι.
Δίδαξέ το νὰ εἶναι γεμάτο ἀπὸ καλωσύνη καὶ φιλανθρωπία. Ἄν τὸ δῆς νὰ κακολογῆ κάποιον, κλεῖσέ του τὸ στόμα καὶ μετέφερε τὴ γλῶσσά του στὰ δικά του σφάλματα.
Γιὰ νὰ κατορθωθοῦν ὅλα αὐτὰ εἶναι ἀρκετοὶ δύο μῆνες. Αὐτή, λοιπόν, ἡ πύλη τῆς γλώσσας τότε θὰ μποροῦσε ἐπάξια νὰ γίνη πύλη τοῦ Κυρίου, ὅταν δὲν λέγη αἰσχρὰ καὶ ἀνόητα, ἀλλὰ ὅσα ταιριάζουν στὸν Κύριο. Οἱ στρατιῶτες τῆς οὐράνιας βασιλείας πρέπει νὰ φοροῦν ὅλο τὸ βασιλικό τους στολισμό.
Ἂς μαθαίνουν νὰ ψάλλουν στὸ Θεό, γιὰ νὰ μὴν τοὺς δίνεται ἡ εὐκαιρία νὰ ἀσχολοῦνται μὲ αἰσχρὰ ἄσματα καὶ φλύαρες διηγήσεις.
Ἔτσι πρέπει νὰ ἀσφαλίζεται ἡ πύλη αὐτή.
Ἢ ἀκοὴ
Ὰς ἔλθουμε τώρα στὴν ἀκοή. οἱ πολίτες τῆς πόλεως αὐτῆς μπαίνουν ἀπὸ ἔξω. Ἂν δὲν ἀφήση ἡ πύλη αὐτὴ νὰ μπῆ κάποιος διεφθαρμένος πολίτης, τότε δὲ δυσκολεύεται πολὺ καὶ τὸ στόμα. Ἂν δηλαδὴ δὲν ἀκούη αἰσχρὰ καὶ πονηρὰ λόγια, οὔτε θὰ θὰ λέγη αἰσχρὰ λόγια. Ἂν ὅμως εἶναι σὲ ὅλους διάπλατα ἀνοιγμένη, τότε θὰ καταστρέψη καὶ ἐκείνην.
Τίποτε, λοιπόν, τὸ ἀπρεπὲς νὰ μὴν ἀκοῦν τὰ παιδιά. Ἀλλὰ ὅπως τὰ φυτὰ τότε ἔχουν ἀνάγκη ἀπὸ φροντίδα, ὅταν εἶναι μικρά, καὶ τρυφερά, ἔτσι καὶ τὰ παιδιά. Ἄς φροντίσουμε νὰ μπαίνη ἀπὸ τὴν βάσι τους καλὸ θεμέλιο.
Οὔτε νὰ ἀκοῦν πονηρὰ καὶ ἀνόητα παραμύθια. Ὁ τάδε λέγει φίλησε τὴν τάδε. Τὸ βασιλόπουλο καὶ ἡ βασιλοπούλα ἔκαναν αὐτό». Ἄς ἀκοῦν ἄλλα χωρὶς καμμία περιπλοκὴ νοημάτων, ἀλλὰ μὲ μεγάλη ἁπλότητα. Καὶ αὐτὸ μπορεῖ νὰ γίνη καὶ ἀπὸ τὸν πατέρα καὶ ἀπὸ τὴν μητέρα.
Ἡ διδασκαλία τῆς Ἁγ. Γραφῆς
Ὅταν μένη ἐλεύθερο ἀπὸ τοὺς κόπους τῶν μαθημάτων, διότι ἡ ψυχὴ ἀγαπάει πολὺ νὰ ἀκούη παλιὰ διηγήματα λέγε τοῦ τέτοιες Ἱστορίες, ἀπομακρύνοντάς το ἀπὸ κάθε τι τὸ παιδαριῶδες. Διότι ἀνατρέφεις φιλόσοφο καὶ ἀθλητὴ καὶ πολίτη τῶν οὐρανῶν.
Λέγε, λοιπὸν στὴν ἀρχὴ τὴν ἑξῆς διήγησι: «Ὑπῆρχε στὴν ἀρχὴ ἕνας πατέρας ποὺ εἶχε δύο παιδιά, ἀδέρφια». ἔπειτα σταματώντας λίγο πρόσθεσε. «Καὶ ποὺ γεννήθηκαν ἀπὸ τὴν ἴδια κοιλιά. Τὸ ἕνα ἦταν μεγαλύτερο καὶ τὸ ἄλλο μικρότερο. Καὶ ἀπὸ αὐτὰ τὸ μεγαλύτερο ἦταν βοσκὸς καὶ τὸ μικρότερο γεωργός. Καὶ αὐτὸ τὸ νεώτερο ὁδηγοῦσε τὰ πρόβατα στὶς κοιλάδες καὶ τὶς λίμνες». Καὶ νὰ τὰ διηγῆσαι μὲ τρόπο εὐχάριστο, ὥστε καὶ εὐχαρίστησι νὰ προξενοῦν στὸ παιδὶ καὶ νὰ μὴν κουράζουν τὴν ψυχή του. «Τὸ ἄλλο ἔσπερνε καὶ φύτευε. Κάποτε λοιπόν, θέλησαν νὰ τιμήσουν τὸν Θεό. Ὁ ποιμένας τότε πῆρε τὰ καλλίτερα ἀπὸ τὰ ποίμνιά του καὶ τὰ πρόσφερε στὸ Θεό».
Δὲν εἶναι καλλίτερα ἀπὸ τὰ χρυσόμαλλα πρόβατα καὶ τὰ τερατώδη ἐκεῖνα διηγήματα νὰ διηγῆσαι αὐτά; Ἔπειτα διέγειρε περισσότερο αὐτό (διότι ἔχει καὶ μία τέτοια δύναμι ἡ διήγησις) χωρὶς νὰ προσθέτης τίποτε τὸ ψεύτικο, ἀλλὰ ὅσα ἔχει ἡ Γραφή.
Ἐπειδὴ λοιπὸν πρόσφερε στὸν Θεὸ τὰ καλλίτερα, ἀμέσως κατέβηκε φωτιὰ ἀπὸ τὸν οὐρανὸ καὶ τὰ ἅρπαξε καὶ τὰ μετέφερε ὅλα στὸ οὐράνιο θυσιαστήριο. Ὁ μεγαλύτερος, ὅμως, ἀδελφὸς δὲν ἔκανε τὸ ἴδιο, ἀλλὰ πῆγε καὶ ἀφοῦ ἔβαλε στὴν ἀποθήκη του ἀπὸ τοὺς κόπους του τὰ καλλίτερα προιόντα, πρόσφερε στὸν Θεὸ τὰ δεύτερα. Ὁ Θεὸς τότε δὲν τὰ πρόσεξε αὐτά, ἀλλὰ τὰ ἀποστράφηκε καὶ τὰ ἄφησε νὰ μένουν στὴ γῆ, ἐνῶ τοῦ νεώτερου τὰ δέχθηκε κοντά του».
Τί ἔγινε λοιπὸν στὴ συνέχεια; «Στενοχωριόταν ὁ μεγαλύτερος ἀδελφός, ἐπειδὴ περιφρονήθηκε καὶ εἶχε ἀποδειχθῆ κατώτερος καὶ ἦταν σκυθρωπός. Τοῦ λέει ὁ Θεός: Γιατί εἶσαι λυπημένος; Δὲν ἤξερες ὅτι προσφέρεις στὸν Θεό; Γιατί δὲν μὲ τίμησες ὅπως ἔπρεπε; Γιὰ ποιὸ πράγμα μπορεῖς νὰ μὲ κατηγορήσης; Γιὰ ποιὸ λόγο μοῦ πρόσφερες τὰ κατώτερα;» Καὶ ἂν νομίζης ὅτι πρέπει νὰ χρήσιμοποιήσης πιὸ ἁπλᾶ λόγια, μπορεῖς νὰ τοῦ πεῖς:« Ἐκεῖνος μὴ μπορώντας νὰ πεῖ τίποτε ἡσύχασε», ἤ καλλίτερα «ἐσιώπησε». Ὕστερα ἀπὸ αὐτά ὅταν εἶδε τὸν ἀδελφό του τὸν μικρότερό του λέγει: «Πᾶμε ὡς τὴν πεδιάδα». Καὶ ἀφοῦ τὸν ὁδήγησε ἐκεῖ μὲ δόλο, τὸν ἔπιασε ὁ μεγάλος καὶ τὸν σκότωσε. Καὶ νόμιζε ὅτι τὴν πράξι του αὐτὴ δὲν τὴν γνωρίζει ὁ Θεός. Ἔρχεται τότε ὁ Θεὸς πρὸς αὐτὸν καὶ τὸν λέει: Ποῦ εἶναι ὁ ἀδελφός σου; Τοῦ ἁπαντᾶ ἐκεῖνος. Δὲν ξέρω. Μήπως εἶμαι φύλακας τοῦ ἀδελφοῦ μου; Τοῦ λέγει ὁ Θεός. Νά, τὸ αἷμα τοῦ ἀδελφοῦ σου φωνάζει δυνατὰ ἀπὸ τὴ γῆ πρὸς ἐμένα».
Ἂς κάθεται δίπλα καὶ ἡ μητέρα τὴν ὥρα ποὺ διαπλάθεται ἔτσι ἡ ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ μὲ αὐτά τὰ διηγήματα, ὥστε καὶ αὐτὴ νὰ βοηθάη καὶ νὰ ἐπαινῆ αὐτά ποὺ λέγονται. «Τί ἔγινε λοιπὸν μετὰ ἀπὸ αὐτά; Ἐκεῖνον ὁ Θεὸς τὸν δέχθηκε στὸν οὐρανὸ καὶ ἀφοῦ πέθανε ἐδῶ, ζεῖ ἐκεῖ πάνω».
Πραγματικά, μετὰ ἀπὸ τέτοιου εἴδους διηγήματα, ἀποδέχεται τὸ παιδὶ τὴν ἀνάστασι. Διότι ἂν στὰ παραμύθια λέγοντας τέτοιες τερατολογίες, ὅτι δηλαδή, τὴν ἔκανε λέγει «ἡμίθεο», καὶ πιστεύει τὸ παιδί, ἂν καὶ δὲ γνωρίζει τὸ νόημα τῆς λέξεως, πολὺ περισσότερο ὅταν ἀκούη γιὰ ἀνάστασι καὶ ὅτι ἀνέβηκε ἡ ψυχή του στὸν οὐρανό.
«Καὶ ἐκεῖνον τὸν πῆρε ἀμέσως στὸν οὐρανό, ἐνῶ αὐτὸς ποὺ τὸν σκότωσε, ἔζησε πολλὰ χρόνια στὴ γῆ ὑποφέροντας συνέχεια, ζώντας μὲ σύντροφο τὸν φόβο καὶ τὸν τρόμο, ὑπέφερε ἀμέτρητα κακὰ καὶ συχνὰ ἐτιμωρεῖτο». Καὶ νὰ περιγράψης τὴν τιμωρία μὲ τρόπο φοβερὸ καὶ ὄχι μὲ τρόπο μαλακό, λέγοντας ἄκουσε ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ τοῦ λέγη. «Στενάζοντας καὶ τρέμοντας θὰ ζῆς πάνω στὴ γῆ». Βέβαια, τὸ παιδὶ δὲ γνωρίζει τί σημαίνει αὐτό. Γι’ αὐτὸ πές του: Ὅπως ἐσὺ ὅταν δὲν ξέρης τὸ μάθημά σου στέκεσαι μπροστὰ στὸν δάσκαλό σου τρέμοντας καὶ ἀγωνιώντας, μήπως μαστιγωθῆς, ἔτσι ζοῦσε κι ἐκεῖνος διαρκῶς, ἐπειδὴ εἶχαν διαταραχθῆ oi σχέσεις του μὲ τὸν Θεό».
Τοῦ εἶναι ἀρκετὰ αὐτὰ μέχρι ἐδῶ. Καὶ αὐτὸ νὰ τοῦ τὸ διηγηθῆς ἕνα βράδυ τὴν ὥρα ποὺ θὰ τρῶτε. Καὶ πάλι νὰ τοῦ τὰ διηγηθῆ ξανὰ τὰ ἴδια ἡ μητέρα. Ἔπειτα ἀφοῦ τὰ ἀκούσει πολλὲς φορές, ζήτησε τὰ νὰ σοῦ τὰ διήγηθη καὶ αὐτό. Πές του: «Νὰ μοῦ διηγηθῆς τώρα ἐκείνη τὴν ἱστορία», ὥστε νὰ διεγείρεται καὶ τὸ ἐνδιαφέρον του. Καὶ ἀφοῦ μάθη καλὰ τὴν ἱστορία, τότε νὰ τοῦ πῆς καὶ τὴν ὠφέλεια ποὺ προκύπτει ἀπὸ αὐτήν. Βέβαια γνωρίζει ἡ ψυχὴ ἀπὸ μόνη της, ὅταν ἀκούη μία διήγησι νὰ ξεχωρίζη καὶ νὰ παίρνη ἀπὸ αὐτὴν τοὺς καρποὺς πρὶν ἀπὸ τὴν δική σου ἐπεξεργασία. Πλὴν ὅμως πές του καὶ σὺ μετὰ ἀπὸ αὐτά: «Εἶδες πόσο μεγάλο κακὸ εἶναι νὰ φθονῆς τὸν ἀδελφό σου; Βλέπεις πόσο μεγάλο κακὸ εἶναι τὸ νὰ νομίζης ὅτι κρύβεσαι ἀπὸ τὸ Θεό; Διότι ἐκεΐνος τὰ βλέπει ὅλα καὶ αὐτὰ ἀκόμη ποὺ γίνονται στὰ κρυφά».
Ἂν μόνο αὖτο τὸ δίδαγμα σπείρεις στὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ, δὲ θὰ χειασθῆς παιδαγωγό, διότι ὁ φόβος αὐτὸς πρὸς τὸν Θεὸ θὰ βρίσκεται στὴν σκέψι τοῦ παιδιοῦ πάνω ἀπὸ κάθε φόβο συνταράσσοντας τὴν ψυχή του.
Μπορεῖ νὰ κερδίση καὶ ἄλλα ἀπὸ τὴν διήγησι ἀΐιιτη. Ἄς μάθη ἀπὸ σένα ὅτι δὲν πρέπει νὰ στενοχωριέται ὅταν κακοπαθῆ, πράγμα ποὺ ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ δείχνει ὁ θάνατος στὸ παιδί, ἀφοῦ ὁ Θεὸς τὸν ἐνάρετο μὲ τὸν θάνατο τὸν πῆρε πάνω στὸν οὐρανό. Ὅταν αὐτὴ ἡ διήγησις τυπωθῆ καλὰ στὸ μυαλὸ τοῦ παιδιοῦ, τότε πρόσθεσε ἄλλη, γιὰ παράδειγμα ἐκείνη ποὺ μιλάει γιὰ ἀλλὰ δύο ἀδέλφια καὶ πές του. Καὶ διηγήσου ὅλη τὴν περίπτωσι τοῦ Ἰακὼβ καὶ τοῦ Ἠσαῦ.
Πρόσεχε πόσα καλὰ προέρχονται ἀπὸ τὴν ἱστορία αὐτή. Πρῶτα ἀπὸ ὅλα μαθαίνουν τὰ παιδιὰ νὰ σέβωνται τοὺς γονεῖς, βλέποντας νὰ εἶναι τόσο περιζήτητη ἡ εὐλογία τοῦ πατέρα. Καὶ θὰ προτιμήσουν νὰ δεχθοῦν ἀμέτρητα χτυπήματα, παρὰ νὰ ἀκούσουν κατάρα ἀπὸ τοὺς γονεῖς τους.
Ἀπὸ τὸν Ἰακὼβ θὰ μάθη τὸ παιδὶ νὰ ἐλπίζη στὸν Θεό, νὰ μὴν περιφρονῆ κανέναν, ἂν καὶ εἶναι εὐγενής, νὰ μὴν ντρέπεται γιὰ τὴ φτώχειά του, να ὑπομένη γεναῖα τὶς συμφορὲς καὶ ὅλα τὰ ἄλλα.
Ὅσο εἶναι τρυφερὸ τὸ μυαλό του μὴν τὸ φορτώνης μὲ πολὺ βάρος, γιὰ νὰ μὴν τὸ κατατρομάξης.
Ἂν δῆς κάποιον κοντά του νὰ λέγη αἰσχρόλογα, τιμώρησέ τον ἀμέσως. Καὶ νὰ ἐλέγχης μὲ αὐστηρότητα τὰ παραπτώματά του. Ἔτσι τίποτε τὸ ἀπρεπὲς δὲ θὰ ἐκστομίσει τὸ παιδί, ἂν δὲν ἀκούση τίποτε τὸ ἀπρεπές.
Ἡ ὄσφρησις
Ἢ πύλη τῆς ὀσφρήσεως προξενεῖ καὶ αὐτὴ βλάβη, ἂν δὲ φράσσεται ὅπως τὰ ἀρώματα καὶ τὰ θυμιάματα. Τίποτε δὲν παραλύει τόσο τὴν δύναμι τῆς ψυχῆς καὶ δὲν τὴν χαλαρώνει τόσο, ὅσο τὸ νὰ εὐχαριστιέται κάποιος μὲ τὰ ἀρώματα. Κανένας νὰ μὴ δίνη στὸ παιδὶ μύρο. Διότι μόλις ἡ εὐωδία φθάση στὸν ἐγκέφαλο, παραλύει ὅλο τὸ σῶμα. Ἀπὸ ἐδῶ ἐρεθίζονται καὶ οἱ ἡδονὲς καὶ ὑπάρχει κίνδυνος γιὰ πολὺ μεγάλο κακό. Ἔργο τῆς πύλης αὔτης εἶναι νὰ ἀναπνέη τὸν ἀέρα καὶ ὄχι νὰ δέχεται εὐωδίες,
’Ἴσως νὰ θεωρηθοῦν αὐτά ἀσήμαντα. Αὐτὴ ὅμως εἶναι ἡ ἐκπαίδευσις καὶ ἡ διάπλασις ὅλης της οἰκουμένης.
Οἱ ὀφθαλμοὶ
Μία πύλη ποὺ πολὺ δύσκολα φυλάγεται εἶναι ἡ πύλη τῶν ὀφθαλμῶν. Αὐτὴ ἔχει πολλὲς θυρίδες. Ὄχι μόνο βλέπει, ἀλλὰ καὶ βλέπεται.
Ἐδῶ οἱ νόμοι πρέπει νὰ εἶναι αὐστηροί. Πρῶτος νόμος. Ποτὲ τὸ παιδὶ νὰ μὴ στέλνεται στὸ θέατρο – τότε δὲν ὑπῆρχαν τὰ σημερινὰ μέσα ψυχαγωγίας – γιὰ νὰ μὴ δέχεται ὁλόκληρη τὴν καταστροφὴ καὶ μὲ τὰ αὐτιὰ καὶ μὲ τὰ μάτια.
Γιὰ νὰ μὴ δεχθῆ τὸ παιδὶ τὴν καταστροφὴ βλεπόμενο ἀπὸ ἄσεμνα ἄτομα, μπορεῖ κάποιος πολλὰ νὰ σκεφθῆ καὶ νὰ κάνη. Νὰ ἐλαττώση τὸν πολὺ καλλωπισμὸ μὲ τρόπο σεμνό. Ἄν ὅμως τὸ παιδὶ στενοχωριέται ποὺ στερεῖται τὸν ὡραῖο στολισμό, ἂς μάθη ὅτι αὐτὸ πρὸ πάντων εἶναι τὸ μεγαλύτερο στολίδι του, ἡ σεμνότητα.
Δεῖξε του καὶ ἄλλες ὀμορφιὲς καὶ θὰ ἀπομακρύνης ἀπὸ ἐκεῖνα τὰ ἄσεμνα θεάματα τὰ μάτια του. ὅπως τὸν οὔρανο, τὸν ἥλιο, τὴ γῆ τὰ κάλλη τῶν βιβλίων, μὲ αὐτά ἂς εὐχαριστοῦνται τὰ μάτια του. Δύσκολο εἶναι νὰ φυλαχιῆ ἡ πύλη αὐτή, ἐπειδὴ ἔχει μέσα της τὴν φωτιὰ καὶ τὴν φυσικὴ ἀνάγκη.
Ἂς μάθη τὶς θεῖες ὑμνωδίες. Ἄν δὲν διεγείρεται ἐξωτερικά, δὲν θέλει νὰ βλέπη οὔτε αὐτὰ ποὺ εἶναι ἔξω. Νὰ ἀποφεύγη τὰ μικτὰ λουτρά. Διότι εἶναι κακὸ πράγμα ἡ συνήθεια.
Ἂς ἀκούη πολλὺ συχνὰ τὰ σχετικὰ μὲ τὸν Ἰωσήφ. Ἄς μάθη τὰ σχετικὰ μὲ τὴν βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Τὸ πόση ἀμοιβὴ ἐπιφυλλάσσεται στοὺς σώφρονες ἀθρώπους.
Ἂν διδάσκεται νὰ μὴ λέγη αἰσχρά, θὰ ἔχη ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ριζωμένη μέσα του τὴν εὐλάβεια. Νὰ τοῦ μιλᾶς γιὰ τὴν ὀμορφιὰ τῆς ψυχῆς. Στάλλαξε μέσα του τὴν σωφροσύνη καὶ τὸν σεβασμὸ ἀπέναντι στὸ ἄλλο φύλο. Ὁ νέος ἰδιαιτέρως πρέπει νὰ προσέχη πάρα πολύ. Διότι ἐκεῖνος ποὺ μιλάει γίνεται ἀντιληπτός, ὄχι ὅμως κι ἐκεῖνος ποὺ βλέπει. Ἐκεῖνος διαφεύγει τὴν προσοχὴ ὅλων.
Χρήματα νὰ μὴ τοῦ δίνη κάποιος εὔκολα. Τίποτε τὸ αἰσχρὸ νὰ μὴν μπαίνη στὴν ψυχή του. Νὰ μάθη νὰ περιφρονῆ τὴν τρυφηλὴ ζωὴ καὶ ὅλα τὰ παρόμοια.
Ἡ ἁφὴ
Ὑπάρχει καὶ μία ἄλλη πύλη, ὄχι ὅπως οἱ προηγούμενες, ἀλλὰ ποὺ ἁπλώνεται σὲ ὅλο τὸ σῶμα.
Ὀνομάζεται ἁφή. Φαίνεται ὅτι εἶναι κλειστή, ἀλλὰ πάντοτε εἶναι ἀνοικτή.
Αὐτὴ ἡ πύλη δὲν πρέπει νὰ ἔρχεται σὲ ἐπαφὴ οὔτε μὲ ἁπαλὰ ἐνδύματα, οὔτε μὲ σώματα. Ἄς τὴν σκληραγωγήσουμε. Ἀθλητὴ ἀνατρέφουμε καὶ αὐτὸ ἂς ἀπασχολῆ τὴν σκέψι μας. Ἄς μὴ χρησιμοποιῆ, λοιπόν, οὔτε ἁπαλὰ στρώματα, οὔτε ἁπαλὰ ἐνδύματα. Ὅλες οἱ ἐντολὲς αὐτὲς ἂς ἐφαρμόζωνται ὅπως ἀναφέρθηκε.
Ἀφοῦ, λοιπόν, ἀσφαλίσαμε τὶς πύλες τῆς πόλεως, ἂς μποῦμε τώρα στὴν ἴδια τὴν πόλι, δηλαδή, στὴν ἴδια τὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ. Νὰ δοῦμε καὶ νὰ τακτοποιήσουμε τοὺς πολίτες τῆς πόλεως.
Ὁ θυμὸς
Ἂς ἔρθουμε, λοπόν, στὸν πιὸ τυρανικὸ πολίτη τῆς πόλεως, τὸ θυμό. Τὸν θυμὸ δὲν πρέπει οὔτε νὰ τὸν ξερριζώσουμε ἐντελῶς, οὔτε νὰ τὸν ἀφήσουμε νὰ τὸν χρησιμοποιῆ παντοῦ. Ἀπὸ τὴν πρώτη ἡλικία νὰ ἀσκοῦνται στὸ ἑξῆς: ὅταν ἀδικοῦνται τὰ ἴδια νὰ ὑπομένουν τὴν ἀδικία. ὅταν ὅμως ἰδουν ὅτι ἀδικεΐται κάποιος ἄλλος, νὰ τὸν ὑπερασπίζονται μὲ τὸν κατάλληλο τρόπο.
Πῶς θὰ ἀσκηθῆ στὸ θυμό; Ὅταν ὀργίζεται νὰ τοῦ ὑπενθυμίζης τὰ δικά του σφάλματα. Ἄν τὸ δῆς νὰ χτυπάη τὸν κατώτερό του, τιμώρησε τὸ ἀμέσως. ἂν τὸν βρίζη καὶ γι’ αὐτὸ νὰ τὸ τιμωρήσης. Καὶ γενικὰ νὰ μὴν εἶναι τὸ παιδί, οὔτε πολὺ μαλακό, οὔτε σκληρό, ὥστε καὶ ἄνδρας νὰ γίνη καὶ καλωσύνη νὰ ἔχη.
Παντοῦ εἶναι χρήσιμος ὁ θυμός. Τότε μόνον εἶναι ἄχρηστος, ὅταν χρειάζεται νὰ ὑπερασπίσουμε τὸν ἑαυτό μας. Ὁ Μωυσῆς τότε χρησιμοποίησε τὸ θυμό του, ὅταν εἶδε νὰ ἀδικῆται ὁ ἀδελφός του. Ἐνῶ ὁ ἴδιος ἦταν ὁ πιὸ πράος ἀπὸ ὅλους. Ὅταν ὅμως δέχθηκε τὴν προσβολή, δὲν ἀμύνθηκε, ἀλλὰ ἔφυγε.
Αὐτὰ τὰ διηγήματα νὰ τὰ ἀκούη συνέχεια.
Ἕνας νόμος γιὰ τὸ παιδὶ ἂς εἶναι ὁ ἑξῆς: Ποτὲ νὰ μὴν ὑπερασπίζεται τὸν ἑαυτὸ του, ὅταν προσβάλλεται ἤ κακοπαθῆ, καὶ ποτὲ νὰ μὴ δείχνη ἀδιαφορία, ὅταν αὐτὸ τὸ παθαίνη ἄλλος. Νὰ διδάσκεται τὰ σχετικὰ μὲ τὴ φύσι τοῦ ἀνθρώπου. Τί εἶναι δηλαδὴ δοῦλος καὶ τί ἐλεύθερος. Νὰ τοῦ πῆς τὰ ἑξῆς: Παιδί μου, τὴν παλιὰ ἐποχή, καὶ στὶς μέρες τῶν προγόνων μας, δὲν ὑπῆρχαν δοῦλοι. Ἀλλὰ ἡ ἁμαρτία ἔφερε τὴν δουλεία. Ἐπειδὴ κάποιος συμπεριφέρθηκε ὑβριστικὰ πρὸς τὸ πατέρα του, τιμωρήθηκε μὲ τὴν τιμωρία αὐτή, ὥστε νὰ γίνη δοῦλος τῶν ἀδελφῶν του. Πρόσεχε λοιπόν, νὰ μὴ γίνης δοῦλος τῶν δούλων.
Λέγε τοῦ ἐπίσης: Ἄν δῆς ὅτι κάποιος ἔχασε τὸ μολύβι σου, νὰ μὴν ὀργισθῆς, οὔτε νὰ τὸ βρίσης, ἀλλὰ νὰ εἶσαι συγχωρητικὸ καὶ νὰ μὴ ζητᾶς νὰ σοῦ τὸ ἀντικαταστήση. (Ἔτσι ἀπὸ τὶς μικρὲς θὰ μάθη νὰ ὑπομένη καὶ τὶς μεγάλες ζημίες). Ἤ ἄν σοῦ ἔχασε κάτι ἀπὸ τὰ πράγματά σου, πάλι τὸ ἴδιο νὰ κάνης, νὰ τὸν συγχωρέσης. Διότι τὰ παιδιὰ εἶναι πολὺ αὐστηρὰ ὅταν χάνωνται τὰ πράγματά τους. Καὶ θὰ προτιμήσουν νὰ χάσουν τὴ ζωή τους, παρὰ νὰ ἀφήσουν ἀτιμώρητο ἐκεῖνον ποὺ ἔκανε αὐτὸ τὸ κακό.
Ἐκεῖ πρέπει νὰ μαλακώνη ἡ τραχύτητα τοῦ θυμοῦ. Πρέπει νὰ ξέρης καλὰ ὅτι ἐκεῖνος ποὺ εἶναι ἀργὸς καὶ ἐπιεικὴς γιὰ τὰ πράγματα αὐτά, εὔκολα θὰ ὑπομένη κάθε ζημία. Ὅταν λοιπὸν πάθη κάποια ζημία καὶ δὲν ὀργισθῆ, ἔδωσε ἕνα δεῖγμα μεγίστης φιλοσοφίας. Καὶ μὴ τοῦ ἀγοράσης ἀμέσως ἄλλο μολύβι ἤ ὅ,τι ἔχασε, γιὰ νὰ μὴ σβήση τὸ πάθος. Ὅταν ὅμως δῆς ὅτι δὲν τὸ ζητεῖ πλέον, οὔτε στενοχωριέται καθόλου, τότε νὰ θεραπεύσης τὴν τραχύτητα.
Παίδευέ το, ἂν ἔχη μικρότερο ἀδελφό, νὰ δίνη τὰ πρωτεῖα σ’ ἐκεΐνο.
Τὸν θυμό, ἔτσι νὰ τὸν μαλακώσης. Διότι ὅταν δὲν τὸ συγκινῆ τίποτε, ὅταν ὑπομένη τὴν ζημία, ὅταν δὲν ἀγανακτῆ ἐπειδὴ τιμᾶται ἄλλος, ἀπὸ ποῦ τότε θὰ ὀργίζεται;
Αὐτὰ δὲν εἶναι λόγια γιὰ ἀσήμαντα πράγματα. Ἀφοροῦν τὸν τρόπο ζωῆς ὁλόκληρης τῆς οἰκουμένης.
Ἡ ἐπιθυμία
Καιρὸς πλέον νὰ ἔλθουμε στὴν ἐπιθυμία. Λένε οἱ γιατροί, ὅτι τὸ πάθος αὐτὸ ἐμφανίζεται μετὰ τὴν ἤλικϊα τῶν 15 ἐτῶν. Πῶς θὰ ἐμποδίσουμε τὸ θηρίο αὐτό; Τί θὰ κάνουμε; Δὲν ξέρω ἄλλον τρόπο, παρὰ μόνο τὸ χαλινάρι τῆς γέεννας.
Πρῶτα ἀπ’ ὅλα νὰ παραμένη μακριὰ ἀπὸ τὰ αἰσχρὰ θεάματα καὶ ἀκούσματα. Ποτὲ νὰ μὴν πηγαίνη στὸ θέατρο. Νὰ βρίσκουμε καὶ συνομήλικές του, σὰν παράδειγμα, ποὺ δὲν πηγαίνουν στὰ αἰσχρὰ θεάματα καὶ ἀκούσματα. Διότι τίποτε δὲν κατορθώνει τόσα, ὅσα ἡ ζηλοτυπία.
Τὸ ἀντιστάθμισμα. Νὰ βροῦμε ἄλλες τέρψεις ἀβλαβεῖς. Νὰ τὸ ὁδηγοῦμε κοντὰ σὲ ἅγιους ἀνθρώπους. Στὴν ἀπαγόρευσι νὰ μὴν πηγαίνη στὸ θέατρο, ἤ ὅπου ἀλλοῦ ὅπου θὰ ζημιωθεῖ\ ψυχικά, νὰ τὸ τιμοῦμε μὲ πολλὰ δῶρα. Ἀντὶ γιὰ τὰ θεάματα, νὰ τοῦ προσφέρουμε περιπάτους σὲ λιβάδια καὶ ἐπισκέψεις σὲ λαμπρὰ οἰκοδομήματα. Ὕστερα νὰ κατηγοροῦμε τὰ θεάματα ἐκεῖνα τοῦ θεάτρου λέγοντας: «Παιδί μου, δὲν ἁρμόζει σὲ ἐλεύθερο ἄνθρωπο νὰ βλέπη πάνω στὴ σκηνὴ γυναῖκες νὰ γυμνώνωνται, καὶ νὰ λένε λόγια αἰσχρά. Δός μου τὴν ὑπόσχεσί σου, ὅτι ἐκεῖ δὲ θὰ ἀκούσης ἄσχημο λόγο καὶ ὅτι δὲν θὰ δῆς καὶ πήγαινε. Αὐτὸ ὅμως εἶναι ἀδύνατο».
Συγχρόνως μαζὶ μὲ τὰ λόγια αὐτά ποὺ θὰ τοῦ λέμε νὰ τὸ ἀγκαλιάζουμε καὶ νὰ τὸ φιλοῦμε καὶ νὰ τὸ σφίγγουμε στὴν ἀγκαλιὰ μᾶς δείχνοντας ἔτσι τὴν ἀγάπη μας. Μὲ ὅλα αὐτά νὰ τὸ μαλακώνουμε.
Νὰ τὸ μιλᾶμε γιὰ τὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ ἑλλαμψαν γιὰ τὴ σωφροσύνη τους, χριστιανοὺς καὶ μή.
Νηστεία καὶ Προσευχὴ
Ὑπάρχει καὶ ἄλλο φάρμακο. Νὰ μαθαίνη καὶ νὰ νηστεύη, ἂν ὄχι πάντοτε τουλάχιστον τὴν Τετάρτη καὶ τὴν Παρασκευή. Νὰ πηγαίνη καὶ στὴν Ἐκκλησία καὶ νὰ ἐξομολογῆται συχνὰ ἀπὸ μικρὸ παιδί. Ἀκόμη νὰ τὸ μαθαίνουμε νὰ προσεύχεται μὲ μεγάλη θέρμη καὶ κατάνυξι. Τὸ παιδὶ ποὺ ἔχει ὀρθὴ ἀντίληψι καὶ εἶναι ζωηρό, εὔκολα θὰ τὰ κάνη ὅλα αὐτά. Πολλὰ τέτοια παραδείγματα βλέπουμε στοὺς παλιούς. ὁ Δανιὴλ δὲν ἦταν 12 ἐτῶν; ὁ Σολομώντας ὅταν ἔκανε ἐκείνη τὴν θαυμαστὴ προφητεία δὲν ἦταν ἐπίσης 12 ἐτῶν; Ἄς μαθαίνη λοιπὸν νὰ προσεύχεται μὲ μεγάλη κατάνυξι καὶ νὰ συμμετέχη καὶ σὲ ἀγρυπνίες. Γενικὰ ἂς προσπαθήσουμε νὰ δώσουμε στὸ παιδὶ ἦθος ἅγιου ἄνδρα. Διότι ἐκεῖνος ποὺ δὲ συνηθίζει νὰ ὁρκίζεται, οὔτε νὰ βρίζη, οὔτε νὰ κακολογῆ καὶ νὰ μισῆ, καὶ ποὺ νηστεύει καὶ προσεύχεται, αὐτὸς ἔχει μεγάλη ἐνίσχυσι γιὰ τὴ σωφροσύνη.
Ἡ φρόνησις
Ἐδῶ χρειάζεται πολὺς κόπος γιὰ νὰ τὸ κάνης συνετὸ καὶ νὰ τοῦ ἀπομακρύνης κάθε ἀνοησία.
Πρέπει τὸ παιδὶ νὰ μάθη τὰ σχετικὰ μὲ τὸ Θεό, τὰ σχετικὰ μὲ τὰ ὅσα ἐπιφυλάσσονται ἐκεῖ, τὰ σχετικὰ μὲ τὴν γέεννα, καὶ τὴν οὐράνια βασιλεία. Διότι λέγει: « ἀρχὴ σοφίας, φόβος Κυρίου».
Ἂς τὸ μάθουμε νὰ γνωρίζη τί εἶναι πλοῦτος, τί εἶναι δόξα καὶ ἐξουσία. Καὶ νὰ μάθη νὰ περιφρονῆ αὐτά καὶ νὰ φροντίζη γιὰ ἐκεῖνα ποὺ μένουν αἰώνια καὶ εἶναι τὰ σπουδαιότερα ἀγαθά. Νὰ τοῦ ὑπενθυμίζουμε τὰ παραινετικὰ λόγια: «Παιδί μου, νὰ φοβᾶσαι μόνο τὸ Θεὸ καὶ τίποτε ἄλλο».
Μὲ ὅλα αὐτά θὰ γίνη σωστὸς ἄνδρας καὶ γεμάτος χάρες. Διότι τίποτε δὲν κάνει τὸν ἄνθρωπο τόσο ἀνόητο, ὅσο αὐτά τὰ πράγματα. Γιὰ νὰ εἶναι κάποιος σοφὸς κατὰ Θεό, ἀρκεῖ ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ ἔχη σωστὴ ἀντίληψι γιὰ τὰ ἀνθρώπινα πράγματα. Ἄς παιδεύεται νὰ μὴν δίνη καθόλου σημασία στὰ χρήματα, οὔτε στὴν ἀνθρώπινη δόξα, οὔτε στὴν ἐξουσία, οὔτε στὸ θάνατο, οὔτε στὴν παροῦσα ζωή. Ἔτσι θὰ γίνη φρόνιμο. Ἂν τὰ παιδιὰ μὲ τέτοια ἀντίληψι γιὰ τὰ πράγματα τῆς ζωῆς ὁδηγηθοῦν στὸ γάμο, σκεφθεῖτε πόσο μεγάλο εἶναι τὸ δῶρο στὴν ἀνθρώπινη κοινωνία ποὺ κάνει μία οἰκογένεια.
Αὐτά ποὺ λέχθηκαν εἶναι καὶ γιὰ τὰ ἀγόρια καὶ γιὰ τὰ κορίτσια.
Ἡ μητέρα ὅμως νὰ φροντίζη νὰ ἀπομακρύνη τὴν κόρη της ἀπὸ τὴν πολυτέλεια καὶ τὰ στολίδια. Διότι τοὺς νέους τους ἐνοχλεῖ ἡ σαρκικὴ ἐπιθυμία, ἐνῶ τὰ κορίτσια ἡ ἐλαφρομυαλιὰ καὶ ἡ φιλοκοσμία. Νὰ φροντίζουν οἱ μητέρες ὥστε οἱ θυγατέρες νὰ εἶναι νοικοκυρές, νὰ ἔχουν εὐλάβεια καὶ σεμνότητα, νὰ ἀποφεύγουν τοὺς καλλωπισμούς. Ἔτσι νὰ τὶς παραδώσουν στὸ γάμο.
Ἔτσι πρέπει νὰ βγαίνουν ἀπὸ τὸ πατρικὸ σπίτι γιὰ τὸ γάμο, ὅπως ὁ ἀθλητὴς ἀπὸ τὴν παλαίστρα, κατέχοντας τὴν ἐπιστήμη μὲ κάθε λεπτομέρεια, ὅπως ἀκριβῶς τὸ ζυμάρι ποὺ πρέπει νὰ μεταμόρφωση ὅλο τὸ ἀλεύρι, στὸ δικό του κάλλος.
Ἔτσι θὰ μπορέσουμε νὰ ἀρέσουμε στὸ Θεό, ἀνατρέφοντας τέτοιους ἀθλητές, γιὰ νὰ μπορέσουμε καὶ μεῖς καὶ τὰ παιδιά μας νὰ ἐπιτύχουμε τὰ ἀγαθὰ ποὺ ὑποσχέθηκε ὁ Κύριος σ’ ἐκείνους ποὺ τὸν ἀγαποῦν, μὲ τὴ χάρι καὶ φιλανθρωπία τοῦ Κυρίου μᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ, στὸν ὁποῖο ἀνήκει ἡ δόξα πάντοτε καὶ στοὺς ἀτέλειωτες αἰῶνες.
Ἀμὴν.
Του Ιερομονάχου Βενεδίκτου Αγιορείτου Νεοκησκιώτου