ΑΡΧΙΜ. ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ: Αγαπώ την προσευχή. Γνωρίζω ότι είναι υπέροχη δυνατότητα να μπορεί να στέκεται ο άνθρωπος ενώπιον του Θεού, να αναφέρει τα προβλήματά του και να ζητεί βοήθεια, ότι είναι μεγίστη τιμή να μπορεί να συνομιλεί με τον Τρισάγιο Θεό ο ατελής και αμαρτωλός άνθρωπος, ότι η προσευχή είναι πολύ δυνατό και αποτελεσματικό όπλο στον αγώνα μας, που χαρίζει παρηγοριά, ελπίδα και ανάπαυση στην κουρασμένη ψυχή μας.
Για όλους αυτούς τους λόγους μου αρέσει η προσευχή, θέλω να προσεύχομαι και να προσεύχομαι σωστά, με καθαρή την ψυχή μου, με πίστη στην καρδιά, με συγκεντρωμένο το νου.
Η καταπληκτική ευκινησία του νου
Δυστυχώς όμως τόσο συχνά διαπιστώνω ότι δεν τα καταφέρνω. Δεν μπορώ να συγκεντρώσω το νου, έστω και για λίγη ώρα, στην προσευχή. Κάνω το σταυρό μου και ξεκινώ.
Λέω λίγα λόγια και χαίρομαι γι’ αυτό. Άρχισε η συνομιλία μου με τον Θεό. Τι υπέροχα που είναι! Πόση χαρά νοιώθω, όταν σκέπτομαι ότι μ’ ακούει ο Θεός, ο πανάγαθος Πατέρας, που όλα τα γνωρίζει, όλα τα μπορεί και μόνο το καλό μου θέλει!
Σύντομα όμως φεύγει ο νους. Μόλις το καταλάβω, τον συμμαζεύω στην προσευχή. Όμως ξανά σε λίγο διαπιστώνω ότι βρίσκομαι αλλού και αρχίζω πάλι να προσπαθώ να συγκεντρωθώ στα λόγια της προσευχής και να μιλήσω στον Άγιο Θεό.
Δεν περνά λίγη ώρα και κάτι απ’ όσα με απασχολούν έρχεται και πάλι να κερδίσει το νου. Το συνειδητοποιώ σύντομα και διερωτώμαι με λύπη: Τι προσευχή είναι αυτή;
Αχ, αυτός ο νους! Ταχύτατος, ασυγκράτητος! Καλπάζει, φεύγει, μετατίθεται από το ένα γεγονός στο άλλο, από τη γη στον ουρανό, από την Αμερική στην Αυστραλία, από τον ήλιο μας μέχρι την άκρη του σύμπαντος, από το παρόν στο μέλλον, και με την ίση ευκολία στο παρελθόν, στα χρόνια του Χριστού, και από εκεί ακόμη πιο πίσω, μέχρι την αρχή της δημιουργίας. Και μ’ ένα τεράστιο άλμα, την επόμενη στιγμή, μπορεί να φθάσει στο απώτατο μέλλον, στα έσχατα της Ιστορίας και να σκέπτεται τη συντέλεια του κόσμου!…
Και όλα αυτά περνούν μπροστά μου πολύ γρήγορα και μετακινούμαι από το ένα στο άλλο σε μια μόνο στιγμή. Όσο ν’ ανοιγοκλείσω τα μάτια μου καλύπτω τεράστιες αποστάσεις στο χώρο και στο χρόνο, στα πλησιέστερα και στα πιο μακρινά, στα παλιά και στα σύγχρονα. Με το νου. Το ταχύτερο μέσο μεταφοράς μέσα στους κόσμους που μας περιβάλλουν!
Πως να τον συμμαζέψεις, πως να τον συγκρατήσεις; Πως να δαμάσεις τον ατίθασο νου; Γιατί φεύγει ο νους μου στην προσευχή;
Η ροπή του νου προς το κακό
Και το χειρότερο είναι ότι δεν κινείται μόνο ταχύτατα ο νους. Κινείται και επικίνδυνα, πάει και εκεί που δεν πρέπει, εκεί που κινδυνεύει η καθαρότητά του, εκεί όπου είναι η αμαρτία! Αυτό δε μπορεί να το κάνει και στις πιο ιερές ώρες, και στον πιο άγιο τόπο. Να βρίσκεσαι στην ιερότατη ώρα της θείας Λειτουργίας και να σκέφτεσαι αυτά που δεν πρέπει! Να στέκεσαι μέσα στον άγιο τόπο του ναού και να πνίγεται ο νους σου από σκέψεις μνησικακίας, εκδικητικότητος, κενοδοξίας, φιλοπρωτείας, σαρκικότητος και κάθε άλλης βρωμερής αμαρτίας!
Είναι ο νους, όπως λένε οι άγιοι Πατέρες, «ταχυπετές ὄρνεον καί ἀναιδέστατον», κινείται γρήγορα και πηγαίνει αναιδώς και εκεί που δεν είναι επιτρεπτό. Είναι ένα βρώμικο χασαπόσκυλο, «φιλομάκελλος κύων καί φιλοβρωμος».
Έχει ο νους μας την τάση να κινείται στα χαμηλά, σ’ αυτά που δεν μας ταιριάζουν, στα αμαρτωλά.
«Ἔγκειται ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου ἐπιμελῶς ἐπί τά πονηρά ἐκ νεότητος αὐτοῦ», λέγει ο Θεός (Γεν. η΄ 21). «Ἔγκειται», στρέφεται η διάνοια του άνθρωπου «ἐπί τά πονηρά», μάλιστα «ἐπιμελῶς», και επιπλέον «ἐκ νεότητος αὐτοῦ».
Με την πτώση του ανθρώπου στην αμαρτία διεστράφη το εσωτερικό του. Γι’ αυτό και χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια πηγαίνει ο νους μας στα αμαρτωλά, ενώ με πολύ κόπο μπορεί κανείς να τον οδηγήσει στα ανώτερα και πνευματικά.
Κάτι χάλασε μέσα μας και αναπτύχτηκε στην ψυχή μας η ροπή προς το κακό. Αυτή η ροπή είναι που επηρεάζει συχνά και σκοτίζει το νου. Γι’ αυτό και δεν αντέχει πολύ ο νους στην προσευχή και φεύγει.
Και ο διάβολος πολεμεί με λογισμούς
Υπάρχει όμως και κάποια άλλη αιτία αυτού του κακού. Είναι ο πονηρός δαίμων, ο διάβολος. Αυτός είναι τελείως σκοτισμένο πνεύμα, ανεπανόρθωτα διεστραμμένος, σκέπτεται μόνο το κακό, δεν μπορεί να σκεφθεί το αγαθό. Και η κακία του τον ωθεί να πολεμεί τον άνθρωπο για να τον παρασύρει στο κακό.
Γι’ αυτό και πολλές φορές οι σκέψεις οι αμαρτωλές και η διάσπαση του νου στην προσευχή έρχονται ως αποτέλεσμα δικών του επιθέσεων.
«Ἐχθροῦ προσβολαῖς τοῦ δυσμενοῦς» μετακινείται ο νους από το αγαθό και πέφτει σε ποικίλους λογισμούς που τον μολύνουν, που τον αποσπούν από την προσευχή και δεν τον αφήνουν ν’ ανεβεί ελεύθερος στον Θεό.
Στην Παλαιά Διαθήκη ο προφήτης Ζαχαρίας αναφέρει ότι σε κάποιο όραμά του είδε έναν αρχιερέα του Ιουδαϊκού λαού, που στεκόταν ενώπιον του παντοκράτορος Θεού, «πρό προσώπου ἀγγέλου Κυρίου». Ώρα ιερή, ώρα προσευχής και αγίας διακονίας για τον αρχιερέα του Θεού. Εκείνη την ώρα «καί ὁ διάβολος εἰστήκει ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ του ἀντικεῖσθαι αὐτῶ» (γ΄ 1).
Παρών, εκεί δίπλα του και ο διάβολος, για να τον κατηγορεί, να τον πολεμεί, να του βάζει λογισμούς και να ταράζει την ψυχή του. Για να μολύνει την προσφορά του. Ο πονηρός δαίμονας και τις πιο ιερές ώρες εισχωρεί και στους πιο άγιους τόπους και πολεμεί με μανία ακόμη και τους ιερείς και τους αρχιερείς του Θεού!
Διότι καίγεται από την προσευχή, δεν αντέχει τη χάρη της. Παραλύει η δύναμή του προ παντός στη θεία Λειτουργία. Γι’ αυτό και πολεμεί με μανία τον άνθρωπο που προσεύχεται με πίστη και αφοσίωση στον Θεό και συμμετέχει με κατάνυξη και προσήλωση στη θεία Λειτουργία.
Μάλιστα μπορεί κάποτε ο διάβολος να φέρει στο νου μας την ώρα της προσευχής και λύσεις προβλημάτων που μας απασχολούν, ώστε να στρέψει την προσοχή μας αλλού.
Μπορεί και με καλές, με πνευματικές σκέψεις να μας πολεμεί, προκειμένου να διακόψει την επικοινωνία μας με τον Θεό.
Εκείνη την ώρα δεν τον ενδιαφέρει αν σκεφθούμε κάτι καλό. Τον ενοχλεί και τον ταλαιπωρεί το ότι προσευχόμαστε. Δεν το αντέχει αυτό. Προκειμένου λοιπόν να σταματήσει η προσευχή, χρησιμοποιεί ο άθλιος και καλούς λογισμούς.
Και αφού μ’ αυτό τον τρόπο πάρει το νου από την προσευχή, στη συνέχεια θα επιχειρήσει και με κατά μέτωπον επίθεση, με εφάμαρτους λογισμούς, να προξενήσει μεγαλύτερο κακό στην ψυχή.
Η ευκινησία λοιπόν του νου, η ροπή του προς το κακό και ο πόλεμος του διαβόλου έχουν ως αποτέλεσμα πολλές φορές να μην προχωρεί σωστά η προσευχή μας, να μην απολαμβάνουμε την ωφέλεια της στη ζωή μας.
Παλεύουμε, χωρίς όμως να βλέπουμε αποτελέσματα, χωρίς να ικανοποιείται η ψυχή. Η διάσπαση του νου μας κουράζει και συχνά μας απογοητεύει.
Επιπλέον έχει ως αποτέλεσμα να αισθανόμαστε ένοχοι ενώπιον του Θεού, καθώς διαπιστώνουμε ότι η προσευχή μας είναι άτονη, άνευρη, αναιμική, χωρίς φλόγα, χωρίς παλμό, χωρίς πνοή, με το νου μας σκορπισμένο εδώ και εκεί.
Αρχιμ. Αστερίου Σ. Χατζηνικολάου
