ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ ΠΕΙΘΑΙΝΕΙ ΤΟ 2006 Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΦΩΤΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΥΠΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Γράφει ο Ι. Μ. Χατζηφώτης
Στην κοιτίδα του ορθόδοξου ανατολικού μοναχισμού, την Αίγυπτο, βασικό χαρακτηριστικό ήταν η απομάκρυνση των μοναχών, -όπως το ίδιο το όνομά τους δηλώνει- από τον κόσμο για να ζήσουν κατά μόνας.
Έφευγαν λοιπόν από τις πόλεις, τον κόσμο, και αναζητούσαν ερημικές τοποθεσίες, τόπους ησυχαστικούς. Έτσι ο Μέγας Αντώνιος (251-355/6) πήγε το 285 στην έρημο του Πισπίρ, στη δεξιά όχθη του Νείλου, ανάμεσα στο Ατφίχ και Μπένι Σουέφ (η περιοχή λέγεται σήμερα Ντερ ελ Μεϊμούν), όπου και παρέμεινε 20 ολόκληρα χρόνια. Οι έρημοι της Νιτρίας και της Θηβαΐδος φιλοξένησαν τους πρώτους μοναχούς (ερημίτες), που αναγκάζονταν κάθε τόσο να μετακομίζουν, όταν η φήμη τους συγκέντρωνε πολλούς άλλους κι εκείνοι επιθυμώντας “άκραν ησυχίαν” αναζητούσαν άλλες ερημικές περιοχές.
Αυτός ο τρόπος άσκησης, ο ερημικός, συνεχίσθηκε ως τα νεώτερα χρόνια στη λεγομένη “Έρημο” του Αγίου Όρους (από τη Νέα Σκήτη ως τον Ακράθω). Αναπτύχθηκε όμως παράλληλα το κοινοβιακό σύστημα το οποίο οργάνωσε ο Άγιος Παχώμιος (4ος αι.). Λέγεται ότι στα κοινόβια του Αγίου Παχωμίου στην Ταβέννησο υπήρχαν 5.000-7.000 μοναχοί. Παράλληλα με τον ανδρικό αναπτύχθηκε και ο γυναικείος μοναχισμός. Τον 5ο αι. στην Οξύρρυγχο υπήρχαν 10.000 μοναχοί και 12.000 μοναχές. Μοναστικά κέντρα δημιουργήθηκαν από το Φαγιούμ και από τις δύο πλευρές του Νείλου γύρω από τη Μίνια ως την Ερμούπολη, το Εντφού, το Ασσουάν, το Ασιούτ, την Πανόπολη κ.λπ.
Ήδη τον 4ο αι. συγκέντρωσε πολλούς μοναχούς η Σιναϊτική έρημος. Ένας μαθητής του Μεγάλου Αντωνίου, ο Άγιος Ιλαρίων, μεταφήτευσε τον μοναχισμό στην Παλαιστίνη, ιδρύοντας το 328 το πρώτο μοναστήρι στην περιοχή, που δεν άργησε να γεμίσει κελιά και μοναστήρια. Ο μοναχισμός απλώθηκε στην περιοχή της Γάζας, ενώ το 330 ο Άγιος Χαρίτων ίδρυσε την πρώτη λαύρα στην Αΐν Φάρα (ο ίδιος ίδρυσε κατόπιν και δεύτερη και τρίτη κοντά στο Σαραντάριον Όρος και τη Λαύρα του Σουκά). Ο ορθόδοξος μοναχισμός υπήρξε πάντοτε αναχωρητικός. Παλαιστίνη, Συρία Μεσοποταμία, Μικρασία φιλοξένησαν μοναχούς και ερημίτες που έλιωσαν στην άσκηση και αναλώθηκαν στην προσευχή και τη λατρεία. Στο Γαλλήσιο όρος, κοντά στην Έφεσο, στο όρος Λάτρος, στον Όλυμπο της Βιθυνίας ήκμασε ο ορθόδοξος μοναχισμός στους βυζαντινούς χρόνους.
Ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης πήγε τον 10ο αι. στον Άθω και ίδρυσε το 963 τη Μεγίστη Λαύρα, το πρώτο και αρχαιότερο μοναστήρι του Αγίου Όρους και από το όρος Λάτρος τον 11ο αι. ο Άγιος Χριστόδουλος ο Λατρηνός μετέβη στην Πάτμο όπου ίδρυσε τη μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Το νησί ήταν έρημο και γι’ αυτό το επέλεξε. Στην Κωνσταντινούπολη ο μοναχισμός αναπτύχθηκε τον 4ο αι., που ήταν αυτοκράτορας ο Μέγας Θεοδόσιος (379-396). Παλαιότερο μοναστήρι θεωρείται η μονή Δαλματίου, που ίδρυσε ο μοναχός Ισαάκ.
Ο Όσιος Χριστόδουλος ο Λατρηνός (11ος αι.) επέλεξε τη νήσο Πάτμο για να ανεγείρει τη μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, γιατί ήταν έρημη. “Η νήσος, γράφει η καθηγήτρια Έρα Λ. Βρανούση, εθεωρήθη κατάλληλος, ως έρημος και σχετικώς ασφαλής… ήτο άνικμος και ξηρά, μόλις δε είχε γην σπόριμον 627 μοδίων. Ο αναγραφεύς των Κυκλάδων νήσων Νικόλαος ο Τζάνζης σημειώνει εις το Πρακτικόν της παραδόσεως της νήσου εις τον Χριστόδουλον (1088) ότι “δένδρου οιουδήποτε ουδέ μικρόν τι λείψανον εν αυτή είδομεν ειμή μόνον ξηροαχλάδας είκοσιν”, προσθέτει δε ότι εύρε ταύτην την έρημον, ουδέ μίαν και μόνην οικίαν συνισταμένην το σύνολον” (Τα Αγιολογικά Κείμενα του Οσίου Χριστοδούλου, Αθήνα 1966, σ.σ. 111-112).
Το Άγιον Όρος, ακέραιη περιοχή αναχωρητισμού, με μοναστήρια, σκήτες, κελιά, ερημητήρια, ήταν ήδη από την περίοδο που δημιουργήθηκε οργανωμένος μοναχισμός (ίδρυση το 963 από τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη της Μεγίστης Λαύρας με συνκτίτορα τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά) άβατο σε γυναίκες και αγένεια παιδιά. Η είσοδος γυναικών απαγορεύεται ρητά στο πρώτο τυπικό του Αγίου, όπως και αγενείων παίδων και θηλυκών ζώων (συντάχθηκε το έτος 969):
“Ου σχοίης ζώον των εκ του θήλεος γένους εις χρείαν υπουργικήν ο τω θήλει παντάπασιν αποταξάμενος… Εντέλλομαι δε και τούτο συν ασφαλεία πάση και παραγγέλλω τω τε καθηγουμένω τοις τε μετ’ αυτόν τα πρώτα φέρουσιν αδελφοίς, ίνα μηδέποτε εν τη καθ’ ημάς λαύρα ευνούχον προσδέξωνται, ει και τάχα γέρων εστί, μήτε δε παιδίον, είπερ μέλλει είναι αυτού τα σκήπτρα της βασιλείας διέποντος” (βλ. Στ. Παπαδάτου: Το πρόβλημα του αβάτου του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκη 1969, σελ. 19).
Με διατάγματα των Ιωάννη Τσιμισκή, Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου και Μανουήλ Παλαιολόγου, το άβατο περιφρουρήθηκε πλήρως, όπως και με πατριαρχικά έγγραφα και σιγίλλια των Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμία Α’ και Β’, του Πατριάρχη Ιωακείμ κ.ά. Συχνά οι πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, στην πνευματική δικαιοδοσία των οποίων υπάγεται το Άγιον Όρος, εξαπόστελλαν αυστηρά γράμματα, όποτε τύχαινε παραβίαση του αβάτου από γυναίκες, όπως έκανε ο Πατριάρχης Ιωακείμ το 1905, όταν σημειώθηκαν παραβιάσεις στη μονή Αγίου Παντελεήμονα κ.λπ. από Ρωσίδες.
Γενικός κανόνας
Το άβατο για τις γυναίκες στα ανδρικά μοναστήρια και για τους άνδρες στα γυναικεία ήταν γενικός κανόνας και προβλεπόταν από όλα τα μοναστηριακά τυπικά, αφού η ασκητική ζωή ήταν εγκατάλειψη των εγκοσμίων. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Κων. Μανάφης, οι εξαιρέσεις γίνονταν υπό περιοριστικούς όρους (Μοναστηριακά Τυπικά – Διαθήκαι, Αθήνα 1970, σελ. 80).
“Ενώ το “άβατον είναι την μονήν γυναιξίν” είναι γενικός κανών, εν τούτοις υπάρχουν τυπικά, τα οποία επιτρέπουν υπό όρους βεβαίως την είσοδον γυναικών εντός του περιβόλου της μονής. Εν τω τυπικώ της Κοσμοσωτείρας τυπούται ότι η είσοδος γυναικών εν τη μονή διά προσκύνησιν του ναού επιτρέπεται τρις τους έτους, ήτοι κατά τας εορτάς της Κοιμήσεως, του Ευαγγελισμού και της Γεννήσεως της Θεοτόκου, τη επιβλέψει όμως του ηγουμένου”.
Όπως εξηγεί ο ίδιος μελετητής, “την εξαίρεσιν νομίζομεν ότι κατέστησαν αναγκαίαν αι ιδιάζουσαι τοπικαί συνθήκαι… Άλλος ναός εν τη περιοχή δεν υπήρχε, πλην του επ’ ονόματι του αγίου Προκοπίου τιμωμένου, τον οποίον έκτισεν επίσης ο ιδρυτής της μονής της Κοσμοσωτείρας προς κάλυψιν των θρησκευτικών αναγκών των επιχωρίων. Ήτο όμως δυνατόν να εμποδίση την προσέλευσιν των γυναικών κατά τας εορτάς της Θεομήτορος εις τον ναόν της μονής, ο οποίος ετιμάτο εις το όνομα της Θεοτόκου;”.
Για να μην παραβιάζεται το άβατο, στις περιπτώσεις αυτές, κτίζονταν οι ναοί στο τείχος του περιβόλου, ώστε πέραν των χώρων αυτών, να μην εισέρχονται στις μονές.
“Στη μονή Σακκουδίου στον Όλυμπο, σημειώνει η Ταμάρα Τάλμποτ Ράις, διαμορφώθηκε ένας εξαιρετικά αυστηρός κανονισμός μετανοίας, ο οποίος όπως και στον Άθω, απαγόρευε θηλυκά πλάσματα να μπαίνουν στο χώρο της Μονής”. (Ο Δημόσιος και Iδιωτικός Βίος των Βυζαντινών, μετ. Φ. Κ. Βώρου, “Παπαδήμας”, σελ. 98). Το ίδιο συνέβαινε και στους γυναικείους Παρθενώνες, που ήταν άβατοι για τους άνδρες. Αυτό ήταν γενικός κανόνας και μόνο για προσκυνηματικούς λόγους, έκτιζαν παρεκκλήσια ή καθολικά στα τείχη των περιβόλων των μονών ώστε στις πανηγύρεις να παρακολουθούν πιστοί και από τα δύο φύλα, ενώ το άβατο ίσχυε για την υπόλοιπη έκτασή τους. Τέτοια ήταν η περίπτωση του μοναστηρίου της Κοσμοσωτείρας αφιερωμενου στην Παναγία.
Ένας από τους λόγους της θέσπισης του αβάτου στο Άγιον Όρος, είναι η αφιέρωσή του στην Παναγία, της οποίας και θεωρείται κήπος και περιβόλι και τιμάται ως η έφορος και ηγουμένη του. Άλλη γυναίκα δεν χωρεί. Υπάρχουν αγιορείτικες παραδόσεις, σύμφωνα με τις οποίες η ίδια η Παναγία επεμβαίνει για να απομακρύνει γυναίκες που παραβιάζουν το άβατο. Στο έργο του “Το Άγιον Όρος Άθως” (Αθήναι 1903, σελ. 317 κ.ε.) αναφέρεται ότι το 382 μ.Χ. το επισκέφθηκε η θυγατέρα του Μεγάλου Θεοδοσίου Πλακιδία, η οποία έφθασε στην περιοχή της Μονής Βατοπεδίου, αναγκάσθηκε όμως να φύγει γιατί άκουσε τη φωνή της Παναγίας, που της έλεγε ότι το Άγιον Όρος είναι κτήμα της και καμιά άλλη γυναίκα δεν μπορεί να πατήσει σ’ αυτό.
Λέγεται ότι μετά την Άλωση (1453), μετέβη στο Άγιον Όρος η μητέρα του Πορθητή Μάρω, θυγατέρα του Σέρβου βασιλιά Γεωργίου, κτίτορα του καθολικού της Μονής Αγίου Παύλου, για να προσφέρει σ’ αυτό τα Τίμια Δώρα των τριών Μάγων, επενέβη όμως και πάλι η Παναγία και την εμπόδισε:
“Κατά την αγιορείτικη παράδοση, καθώς η Μάρω ανέβαινε από τον αρσανά (λιμάνι) στη Μονή, η Κυρία Θεοτόκος, με υπερφυσικό τρόπο την εμπόδισε να πλησιάσει στη Μονή και να παραβιάσει το άβατον του Αγίου Όρους. Αυτή υπάκουσε και παρέδωσε ταπεινά τα τίμια δώρα στους ευλαβικούς μοναχούς, οι οποίοι και έστησαν στο σημείο εκείνο της θεομητορικής παρουσίας ένα Σταυρό που σώζεται μέχρι σήμερα και λέγεται “Σταυρός της Βασιλίσσης”. Το σουλτανικό έγγραφο με τις σχετικές πληροφορίες φυλάσσεται στο αρχείο της μονής” (Tα δώρα των Μάγων πηγή χάριτος μέχρι σήμερα, έκδ. Μ. Αγίου Παύλου, Άγιον Όρος 1990, σελ. 9).
Μονή Θεοτόκου του Στόλου
Ως σήμερα, τα ορθόδοξα γυναικεία μοναστήρια παραμένουν άβατα στους άνδρες (λ.χ. μονή Ευαγγελισμού Ορμύλιας κ.λπ.) και τα ανδρικά στις γυναίκες (Μονή Δουσίκου Ι. Μητροπόλεως Τρίκκης και Σταγών κ.λπ). Σώζονται οι διαθήκες πολλών ιδρυτών, που εντέλλονται με αυστηρότητα την εφαρμογή του αβάτου, όπως του Αγίου Παύλου του Λατρηνού για τη μονή της Θεοτόκου του Στύλου στο όρος Λάτρος, όπου περιλαμβάνεται στις εννέα βασικές διατάξεις της:
“Γενικά περί μοναχικού βίου…
– Να παραμένουν σταθεροί εις τα δόγματα τα ορθόδοξα και τας αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων μακράν πάσης αιρέσεως.
– Να σχολάζουν οι μοναχοί κατά τας Κυριακάς και λοιπάς Δεσποτικάς και Θεομητορικάς εορτάς και να ασχολούνται με έργα έσω οικοδομής.
– Να τηρούν τας νηστείας της μεγάλης και αγίας τεσσαρακοστής.
– Μέχρι Τρίτης του Πάσχα ουδείς να εξέρχηται εις διακονίαν.
– Τετάρτην και Παρασκευήν να ξηροφαγούν, να τηρούν τας τεσσαρακοστάς.
– Να μη δέχωνται εις την Λαύραν ευνούχον ή αγένειον κάτω των 20 ετών.
– Να μη επιτρέπουν την είσοδον γυναικών εν τη μονή (άβατον).
– Εις παραινέσεις προς μοναχούς να διαβιούν κατά τας επιταγάς της ασκήσεως και προς ψυχικήν ανάτασιν και ουχί αποβλέποντες προς κοσμικήν εξουσίαν” (Μανάφης, όπ. παρ., σελ. 146).
Όταν ο πατριάρχης Άνθιμος πληροφορήθηκε ότι ο πρέσβης της Μ. Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη Στράτφορδ Κάνιγγ πήρε το 1850 κατά την επίσκεψή του στο Άγιον Όρος τη σύζυγό του μαζί, έστειλε στις 18 Δεκεμβρίου γράμμα στους επιστάτες και ναζίρηδες της Ιεράς Κοινότητος του Άθω, στο οποίο μεταξύ άλλων παρατηρούσε και τα εξής:
“…Ότι δε η είσοδος της διαληφθείσης κυρίας εν τοις ιεροίς αυτοίς τόποις, εν οις απαγορεύεται γενικώς η των γυναικών εμφάνισις και παρείσφρυσις, προέκυψεν εκ λάθους και αγνοίας, τούτο γνωρίζοντες και ημείς παρατρέχομεν επί του παρόντος πάσαν παρατήρησιν και δικαίαν επίπληξιν επί τη των εσχάτων όρων και καθεστώτων παραβάσει δικαιολογημένη αξαιρετικώς επί ταύτης μόνον της περιστάσεως, και διά το αιφνίδιον και προηγνοημένον της ελεύσεως. Εις το εξής θέλετε προσέχει καλώς εις την απαράτρεπτον φυλακήν των υπ’ αυτών των ιερών κανόνων υπαγορευομένων θεσμών τούτων ειδότες ότι μήτε παρά της Εκκλησίας υποχωρηθήσεται ποτέ του λοιπού η ελαχίστη συγκατάβασις” (Δ. Πετρακάκου: Νέαι πηγαί των θεσμών του Αγίου Όρους, Αλεξάνδρεια 1915, σ.σ. 56-57).
Ενιαία περιοχή
Το Άγιον Όρος ειδικότερα, υπήρξε αμιγής, ενιαία περιοχή αναχωρητισμού, γι’ αυτό και πολύ νωρίς το άβατον στην αθωνική χερσόνησο περιφρουρήθηκε με αυτοκρατορικά διατάγματα. Στο πρώτο Tυπικό του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη (969) σαφώς απαγορευόταν η είσοδος γυναικών. Χαρακτηριστικά αναφέρει: “Ου σχοίης ζώον των εκ του θήλεος γένους εις χρείαν υπουργικήν ο τω θήλει παντάπασιν αποταξάμενος”. Με το Τυπικό του Ιωάννου Τσιμισκή απαγορευόταν η είσοδος ευνούχων και αγενείων παίδων, όπως κατόπιν και με το Τυπικό του Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου. Στο Τυπικό του Μανουήλ Παλαιολόγου (1394) ορίζεται: “θηλυκά ζώα μηδείς εισαγαγέτω εντός του Όρους μηδέ λαϊκοίς αφιέναι όλως νέμεσθαι θηλυκά ή αρσενικά, όρος και νόμος αμφοτέρων έστω έως της βίγλας, περαιτέρω μη προβήναι, ει δε τούτων καταφρονήσει έστω και αυτός υπό τα επιτίμια των αγενείων”.
Παραβιάσεις
Ομαδική είσοδος γυναικών στο Άγιον Όρος σημειώθηκε τον 7ο και 8ο αι. όταν εισέβαλαν στο Όρος Ρηγχίνοι και Σαγουδάτοι νομάδες με τις γυναίκες τους που κατά τον Παπαδάτο μετοικίσθηκαν στην Πελοπόννησο από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό (1081-1118), στον οποίο είχαν προσφύγει οι Αγιορείτες μοναχοί. Ουσιαστικά όμως με την έννοια της παραβίασης τυπικών διατάξεων πρώτη παραβίαση του αβάτου από γυναίκα έγινε το 1346 από τη σύζυγό του Σέρβου ηγεμόνα Στέφανου Δουσάν Ελένη, που σύμφωνα με μια εκδοχή επισκέφθηκε όλα τα υπάρχοντα τότε αγιορείτικα μοναστήρια και με άλλη, είδε από μακριά μόνο τη Μονή Χελανδαρίου.
Παραβιάσεις έχουν σημειωθεί στα νεώτερα χρόνια με διάφορες Ρωσίδες που έφθαναν νύχτα με ρωσικά πλοία στην αποβάθρα της Μονής Αγίου Παντελεήμονα και από εκεί περνούσαν στο μοναστήρι. “Μάλιστα, σημειώνει ο Παπαδάτος, η παράδοσις αναφέρει ότι η επισυμβάσα κατά μήνα Αύγουστον του έτους 1878 πυρκαϊά εν τη Ι. Μονή ταύτη, ης αποτέλεσμα υπήρξεν η αποτέφρωσις μιας πτέρυγος αυτής, οφείλεται εις την εκεί παραμονήν ρωσσίδος πριγκηπίσσης” (όπ. παρ. σελ. 34). Ο ίδιος αναφέρει και άλλες περιπτώσεις παραβιάσεων με τη συνεργία Ρώσων μοναχών, όπως ενός Θεοδοσίου κελιώτη, περίπτωση για την οποία ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωακείμ που την πληροφορήθηκε έστειλε (1905) αυστηρότατη επιστολή (Πετρακάκος, όπ. παρ., σ.σ. 144-145). Το 1882 έφθασε στο Όρος η μεγάλη δούκισσα Αλεξάνδρα Πετρόβνα για τη θεμελίωση του κύριου ναού της Σκήτης του Προφήτη Ηλιού, όμως όταν της πρόβαλαν το άβατο, το σεβάστηκε σύμφωνα με τον Γεράσιμο Σμυρνάκη (σελ. 234) και αναχώρησε.
Στις 19 Μαΐου 1942 παραβίασε το άβατο η σύζυγος του λαϊκού γραμματέα της μονής Σίμωνος Πέτρας και στις 22 του ίδου μήνα και χρόνου η αρραβωνιαστικιά υπαλλήλου μαγαζιού της Δάφνης κ.ά. γυναίκες, όλες στο επίνειο των Καρυών. Η Ιερά Κοινότητα όμως δεν επέτρεψε να γίνει καθεστώς και προέβη σε άμεση απέλασή τους (βλ. Δημ. Γ. Τσάμη: Άγιον Όρος. Προσέγγιση στην πρόσφατη ιστορία του, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 82). Το θέρος του 1944, μπήκαν από την Ιερισσό γυναικόπαιδα στο Άγιον Όρος (Μονή Εσφιγμένου) ζητώντας προστασία. Στους εκπροσώπους που έστειλε η Ιερά Κοινότητα, για να δουν τι συμβαίνει, “οι οικογένειες δήλωσαν ότι κατέφυγαν στο Άγιον Όρος, γιατί κινδύνευε η ζωή τους και ότι θα αποχωρήσουν με την πρώτη ευκαιρία. Η.Ι.Μ. Εσφιγμένου προθυμοποιήθηκε να τους συμπαρασταθεί και προσφέρθηκε να τους μεταφέρει στην Ιερισσό με βενζινόπλοιο” (Τσάμης, όπ. παρ.).
Στις 16 Οκτωβρίου 1948 επιτέθηκε στις Καρυές τμήμα της VI Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού, που την αποτελούσαν 400 άνδρες και γυναίκες ένοπλες, για να προμηθευθούν τρόφιμα. Από τις συμπλοκές με τους άνδρες της χωροφυλακής υπέστη καταστροφές το κτίριο της Διοίκησης (Τσάμης, σελ. 101).
Η Μαρί Σουαζί έγραψε ένα βιβλίο, όπου ισχυρίζεται ότι έμεινε στο Άγιον Όρος μια εβδομάδα. Το γεγονός αμφισβητείται. Στα μεταπολεμικά χρόνια το άβατο παραβιάστηκε από γυναίκες που προσέγγιζαν τις ακτές του με ταχύπλοα, εφ’ όσον όμως συλλαμβάνονταν, δικάζονταν στη Θεσσαλονίκη.
Προστασία
Κατά την περίοδο του Αγώνα, διωκόμενες από τον Τούρκο πασά Αβδουλαμπούτ, ζήτησαν άσυλο στο Άγιον Όρος “περί τας πεντακισχιλίας ψυχάς γυναικοπαίδων” (Σμυρνάκης), εκείνος όμως τις καταδίωξε και μέσα στο Όρος “κατακρεουργήσας τους καταφυγόντας μετά των γυναικών αυτών και παίδων” (Παπαδάτος). Κάτι ανάλογο συνέβη το 1854, όταν ο Τσάμης Καρατάσος ξεσηκώθηκε κατά των Τούρκων, γυναικόπαιδα από την Ιερισσό μπήκαν στο Άγιον Όρος. Όπως γράφει ο γέροντας Αλέξανδρος Λαυριώτης (Λαζαρίδης) στο έργο του “Άθως. Αγώνες και θυσίαι 1850-1855. Έγγραφα Μακεδονικής Επαναστάσεως” (Αθήναι 1962, σελ. 70):
“Τα γυναικόπαιδα είχον κατασκηνώσει προς συντήρησιν και ασφάλειαν αυτών, εν ώρα ανάγκης πέριξ των τειχών των Ιερών Μονών. Τότε εγεννήθη και ο σεβαστός μοναχός Βαρθολομαίος, πνευματικός πατήρ αγαπητού φίλου Ιεροδιακόνου Βασιλείου Δαβίλλα, Γέροντος του εν Καρυαίς Ιβηρικού Κελλίου η Ανάληψις. Χαριτολογών πάντοτε, φύσει πρόσχαρος ων, έλεγεν ημίν ότι είναι ο μόνος αυτόχθων Αγιορείτης. Βεβαίως δεν ήτο ο μόνος γεννηθείς αλλ’ ο μόνος αφιερωθείς εκ των εν Αγίω Όρει γεννηθέντων κατά την εποχήν εκείνην”.
Το Άγιον Όρος, αυτοδιοίκητο, είναι σύμφυτο με το άβατο, που έχει διασφαλιστεί και με τη σύνδεση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση σε κοινή δήλωση των κρατών-μελών. Το έδαφος της αθωνικής χερσονήσου αποτελεί ιδιοκτησία των είκοσι κυρίαρχων μονών. Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι και τα κελιά ανήκουν στις μονές, από τις οποίες οι κελιώτες μοναχοί τα αγοράζουν με “ομόλογα”. Για να πωλήσει κάποιος το κελί του (άρθρο 188 του Κ.Χ.Α.Ο.) καταβάλλει στην κυρίαρχη μονή το 15% της ολικής τιμής (10% ο πωλητής και 5% ο αγοραστής), αφού εκείνη εγκρίνει το πρόσωπο του αγοραστή, διαφορετικά η αγοραπωλησία είναι άκυρη. Στον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους αναφέρεται σχετικά με το άβατο:
“Η εις την χερσόνησον του Αγίου Όρους είσοδος των θηλέων κατά τα ανέκαθεν κρατούντα απαγορεύεται”.
(Άρθρο 186 Καταστατικού Χάρτη Αγίου Όρους, 10-5-1924).
“Η παράβασις του άρθρου 186 του Καταστατικού Χάρτου επισύρει την ποινήν φυλακίσεως δύο μηνών μέχρις ενός έτους, μη εξαγοραζομένης”.
(Άρθρο 43β Νομ. Διατ. 10-9-1926. ΦΕΚ 182/20-7-1953).
Δεν έχει καθόλου να κάνει το άβατο με υποτίμηση των γυναικών και όλα αυτά που ακούστηκαν πρόσφατα από τους τηλεοπτικούς και ραδιαφωνικούς σταθμούς. Άλλωστε, σήμερα οι γυναίκες που πηγαίνουν βέβαια για προσευχή και λατρεία (όπως ισχύει και για τους άρρενες επισκέπτες – προσκυνητές του Άγιου Όρους) έχουν τη δυνατότητα να επισκεφθούν γυναικεία μοναστήρια που ακολουθούν πιστά την αγιορείτικη παράδοση και βρίσκονται σε θαυμάσια φυσικά περιβάλλοντα όπως η Μονή Ευαγγελισμού στην Ορμύλια Χαλκιδικής, η Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Ακριτοχώρι του Νομού Σερρών και πολλά άλλα ακόμη.
Προβάλλεται βέβαια το εύλογο παράπονο ότι οι γυναίκες δεν έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στους πνευματικούς και καλλιτεχνικούς θησαυρούς του Αγίου Όρους. Πριν από μερικά χρόνια (1997) όταν η Θεσσαλονίκη ήταν πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, οργανώθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο της συμπρωτεύουσας μια μεγάλη Έκθεση με χαρακτηριστικά δείγματα των θησαυρών αυτών, που κανείς επισκέπτης του Αγίου Όρους δεν είχε τη δυνατότητα να δει μαζί συγκεντρωμένα σε τέτοιο αριθμό και ποιότητα στις μεταβάσεις του στα μοναστήρια. Από αυτά αποκόμιζε κανείς επαρκέστατη εικόνα για τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη μικροτεχνία, την κεντητική, τα ιστορικά αρχεία, τις βιβλιοθήκες, ακόμη και την καθημερινή ζωή και το φυσικό περιβάλλον του Όρους. Χιλιάδες γυναικών είχαν τότε την ευκαιρία να τα θαυμάσουν ιδίοις όμμασιν και να προμηθευθούν τον ογκώδη κατάλογο της Έκθεσης.
Συχνά – πυκνά θαυματουργές εικόνες και άλλα κειμήλια του Αγίου Όρους εξέρχονται απ’ αυτό και παρέχεται η δυνατότητα και στον γυναικείο πληθυσμό να τα ιδεί και να προσκυνήσει (Παναγία το Άξιον εστίν, Τιμία Ζώνη Θεοτόκου, Τίμιος Σταυρός, Τίμια Δώρα, παλαιά Μεγάλη Δέηση του Πρωτάτου, έργο του Ζώρζη στην Έκθεση Κρητικής Τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη) κ.λπ. Γυναίκες, εξάλλου, ερευνήτριες, όπως η Μαρία Θεοχάρη, η Αγάπη Καρακατσάνη κ.ά. έγραψαν αξιολογότατες εργασίες για την Τέχνη του Αγίου Όρους από μικροταινίες κ.λπ., ενώ και από τα λυτά έγγραφα των βιβλιοθηκών του συνέταξαν σπουδαίες μονογραφίες μελετήτριες σαν τη Διονυσία Παπαχρυσάνθου.
Η ανάγκη θα μπορούσε πάντως να καλυφθεί με την ίδρυση ενός μουσείου είτε στα σύνορα του Όρους με την Ιερισσό είτε στα σύνορα με την Ουρανούπολη κι εκεί να εκτίθενται εκ περιτροπής έργα για να μπορούν να τα βλέπουν από κοντά και οι γυναίκες. Και μπορεί να ανεγερθεί δίπλα ένα παρεκκλήσιο, όπου κατά την αγιορειτική τάξη να γίνονται οι ακολουθίες. Θα μπορούσε να πάρει και τη μορφή γυναικείου μοναστηριού κι έτσι να θεραπευθεί το παράπονο. Αλλά αν συνέβαινε ποτέ να καταργηθεί το άβατο του Αγίου Όρους, αυτό θα σήμαινε και το τέλος του αθωνικού μοναχισμού. Σήμερα, ενώ τα εκτός Όρους μοναστήρια αντιμετωπίζουν θέμα λειψανδρίας, στα μοναστήρια, τις σκήτες και τα κελιά του Όρους συνωθούνται πολλές ευλαβείς ψυχές, για να επιδοθούν χωρίς τους περισπασμούς του κόσμου στην προσευχή, στη λατρεία, στη μετάνοια και να συνεχίσουν μια πολιτισμική προσφορά ανεπανάληπτη.
