Του Βλαντίμιρ Γιερκόβιτς
Την Κυριακή 5 Μαΐου, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί θα γιορτάσουν το Πάσχα. Η ημέρα της Λαμπρής, είναι η σημαντικότερη γιορτή στο χριστιανικό ημερολόγιο. Στη σοβιετική εποχή δεν «ενθαρρυνόταν» η συμμετοχή των πολιτών στις εορταστικές Αναστάσιμες και Πασχαλινές εκδηλώσεις. Στην πραγματικότητα, λαμβανόταν κάθε μέτρο, προκειμένου να αποτρέψει τους πολίτες να πάνε ακόμα και στην εκκλησία εκείνες τις ημέρες.
Εξάλλου, πάρα πολλές εκκλησίες, ούτε καν λειτουργούσαν. Κατ’ αυτό τον τρόπο, όμως, στις ρωσικές παραδόσεις του Πάσχα προστέθηκαν νέες, σοβιετικές. Τις νιόφερτες στη ρωσική λαμπριάτικη παράδοση αλλαγές, η Εκκλησία τις ανεχόταν, όμως επί της ουσίας, δεν τις είχε πραγματικά εγκρίνει.
Οι πασχαλινοί εορτασμοί, ξεκινούν με την αναστάσιμη ακολουθία στους ναούς της αχανούς χώρας, η οποία συνοδεύεται από την πομπή του Σταυρού. Κατά τη διάρκεια της σεμνής πομπής, οι ιερείς της εκκλησίας περιφέρουν το Σταυρό γύρω από τον ναό, μεταφέροντας εικόνες και ψάλοντας προσευχές. Στην πομπή ενώνονται και οι ενορίτες. Μετά τη Θεία Λειτουργία του Μ. Σαββάτου, ολοκληρώνεται η περίοδος της Μεγάλης Σαρακοστής και οι πιστοί μπορούν να ξεκινήσουν τους χαρούμενους λαμπριάτικους εορτασμούς.
Το ρωσικό λαμπριάτικο γλυκό κέϊκ, «Πάσχα»
Το βασικό εορταστικό πασχαλινό «μενού» των ρώσων Ορθοδόξων είναι απλό και πολύχρωμο: Βαμμένα αυγά, γλυκά, τσουρέκια και το περίφημο κέϊκ «Πάσχα», με ανθότυρο (τβορόγκ) και σταφίδες. Τα πασχαλιάτικα αυγά και τα γλυκίσματα τα ευλογούν οι ιερείς και ένα από αυτά, συνηθίζεται να το κρατάει το νοικοκυριό μέχρι το επόμενο Πάσχα. Πιστεύεται, ότι το ευλογημένο αυγό δεν χαλάει κατά τη διάρκεια του έτους.
Παρά το γεγονός ότι η θρησκεία στη Σοβιετική Ένωση είχε υποβαθμιστεί (κατά περιόδους, είχε πρακτικά απαγορευτεί), τα βαμμένα πασχαλιάτικα αυγά, δεν έλειπαν από κανένα σχεδόν σπίτι. Οι σοβιετικοί πολίτες, δεν έδιναν ειδική θρησκευτική σημασία στο γεγονός, δεν ήταν προσκολλημένοι στις λατρευτικές συνήθειες της γιορτής, αλλά το Πάσχα, το γιόρταζαν.
«Είχαμε ένα αγαπημένο παιχνίδι για το οποίο περιμέναμε με λαχτάρα το Πάσχα», λέει η Ναταλία, συνταξιούχος σήμερα. «Το τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών! Ο νικητής, παίρνει το ραγισμένο αυγό του “αντιπάλου” και έτσι, από σπίτι σε σπίτι, κάποιος τυχερός μπορούσε να πάρει σ’ ένα καλάθι, όλα τα ραγισμένα αυγά του χωριού. Χωρίς να είναι υποχρεωτικό να φάει όλα τα … “κέρδη” του. Έχοντας φάει αρκετά, απλά μοιράζαμε τα αυγά σε όποιον τα ζητούσε. Η οικογένειά μου θεωρούνταν μη-θρήσκα: Η μητέρα ήταν δασκάλα και ο πατέρας μου ηλεκτρολόγος, βετεράνος του πολέμου. Αλλά στις γιορτές, πήγαινα κρυφά με τη γιαγιά μου στην εκκλησία, όπου πάντα με κερνούσαν σοκολατάκια. Ωστόσο, όταν γυρνούσα στο σπίτι, οι γονείς μου με επέπλητταν, γιατί, όπως έλεγαν, τους ντρόπιαζα».
Στη μνήμη των νεκρών
Με την επίσημη απαγόρευση των θρησκευτικών εορτών, σχετίζεται και η παράδοση της επίσκεψης των πιστών ανήμερα το Πάσχα στο νεκροταφείο, για να τιμήσουν τη μνήμη των νεκρών συγγενών τους και να φροντίσουν τους τάφους τους.
Στην πραγματικότητα, βάσει των ορθόδοξων κανόνων, η επίσκεψη στο νεκροταφείο για προσφορά στους νεκρούς γίνεται οκτώ μέρες μετά το Πάσχα. Όμως, θέλοντας να διακρίνουν το διήμερο του Πάσχα από τα συνηθισμένα σαββατοκύριακα και λόγω απουσίας της Εκκλησίας στην κοινωνική ζωή της σοβιετικής εποχής, οι άνθρωποι άρχισαν να πηγαίνουν στο νεκροταφείο.
Αυτή η παράδοση δεν εξαφανίστηκε και μετά την ανάκτηση της θέσης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στη μετασοβιετική Ρωσία. Σήμερα, το Πατριαρχείο Μόσχας έχει την πλήρη ελευθερία και τη στήριξη του κράτους, και οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας άρχισαν να επισκέπτονται όλες τις βασικές εκκλησιαστικές ακολουθίες και Θείες Λειτουργίες. Έτσι, μέχρι και σήμερα, την ημέρα της Λαμπρής, οι είσοδοι των νεκροταφείων γεμίζουν από παρκαρισμένα αυτοκίνητα.
«Η παράδοση της επίσκεψης στα νεκροταφεία την Κυριακή του Πάσχα, αφήνοντας πρόσφορα στους νεκρούς πασχαλινά αυγά και γλυκίσματα, είναι ειδωλολατρικό (παγανιστικό) έθιμο, που αναβίωσε κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής Ένωσης», λέει ο πατήρ Αλέξανδρος. «Όταν η αληθινή πίστη διώκεται, πάντα εμφανίζονται δεισιδαιμονίες στους ανθρώπους. Το Πάσχα, πρέπει απαραίτητα να παρακολουθήσει ο πιστός την αναστάσιμη Θεία λειτουργία. Να έρθει στην Εκκλησία. Οι περισσότεροι από τους συνανθρώπους μας στη Ρωσία, είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι, αλλά ως επί το πλείστον, δεν εκκλησιάζονται τακτικά. Ωστόσο, αυτή την Άγια μέρα, έρχονται στους ναούς, ακόμα και εκείνοι, που οποιαδήποτε άλλη μέρα του χρόνου δεν θα τους δείτε στην εκκλησία. Δεν είναι άραγε αυτό ένα θαύμα του Κυρίου;»
Και μετά την εκκλησία (την ακολουθία της Ανάστασης), συνηθίζεται οι πιστοί να μαζεύονται στο γιορτινό λαμπριάτικο τραπέζι, σηματοδοτώντας την ολοκλήρωση της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής και τον ερχομό της πιο φωτεινής ημέρας του έτους.
Η αυστηρή νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής στη ρωσική παράδοση
Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι η νηστεία στη ρωσική εκδοχή της, είναι ιδιαίτερα αυστηρή. Καταπονεί τον οργανισμό και έτσι είναι απαραίτητο η διακοπή και η μετάβαση στο κανονικό διαιτολόγιο να γίνεται σταδιακά. Οι γιατροί, δεν συνιστούν την άμεση λήψη λιπαρής τροφής με βάση το κρέας, καθώς και κάθε συνδυασμό του κρέατος με ψωμί. Είναι καλύτερο διατροφικά στην πρώτη ημέρα μετά τη διακοπή της νηστείας, να έχουμε σαν κύριο πιάτο μια μικρή ποσότητα βραστού κρέατος με λαχανικά, σαλάτα ή χόρτα και στη συνέχεια να εισάγονται σταδιακά στο διαιτολόγιο τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Η νηστεία της Σαρακοστής: Δοκιμασία ή κάθαρση;
«Γιορτάζω συνήθως το Πάσχα σε ευρύ συγγενικό κύκλο, με όλη την οικογένεια μαζεμένη», λέει ο Σεργκέι, που εργάζεται ως προγραμματιστής. «Για τους γονιούς μου και τα πεθερικά, η γιορτή αυτή δεν είναι ένα θρησκευτικό γεγονός, αλλά μια χαρμόσυνη μάζωξη της οικογένειας. Είναι μια ευκαιρία να συγκεντρωθούν στο πατρικό σπίτι όλα τα παιδιά και τα εγγόνια τους, και να καθίσουν όλοι μαζί στο μεγάλο τραπέζι.
Για μένα, το Πάσχα ξεκινά κατά τη διάρκεια της αναστάσιμης ακολουθίας στην εκκλησία. Όταν δεν είχαμε παιδιά, πήγαινα με τη γυναίκα μου στην εκκλησία. Τώρα, η γυναίκα μου μένει σπίτι με τις κόρες μας και εγώ πηγαίνω στην Ανάσταση, διατηρώντας την όμορφη παράδοση. Το πρωί, πάμε όλοι μαζί στη Θεία Λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα και τα παιδιά λαμβάνουν τη Θεία Κοινωνία.
Από τη νηστεία, προσπαθώ να βγω βήμα-βήμα. Σε αντίθεση με πολλούς, δεν μου αρέσει να τρώω τα βραστά αυγά του Πάσχα, για μένα φαίνεται πολύ βαρύ φαγητό για να το απολαύσω αμέσως μετά την νηστεία. Όλως παραδόξως, μου λείπουν περισσότερο τα γαλακτοκομικά προϊόντα από το κρέας. Την Κυριακή του Πάσχα το πρωΐ, πίνω κεφίρ (ξυνόγαλα) ή τρώω γιαούρτι, αλλά χωρίς να το παρακάνω. Όλα συμβαίνουν ανεπαίσθητα και χωρίς υπερβολές, πιθανώς επειδή κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής ο οργανισμός μου εξοικειώνεται με τη λιτή δίαιτα. Και στη μέση της ημέρας, στο λαμπριάτικο δείπνο, τρώω λίγο αρνί, κέϊκ «Πάσχα» με ανθότυρο, συνοδεύοντας το φαγητό μου με λίγο αλκοόλ».
