“Η πρεσβυτέρα σήμερα” ήταν το θέμα της εισήγησης της Αργυρώς Χονδροπούλου στην συνάντηση πρεσβυτερών Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρρών και Οινουσών την περασμένη Τρίτη 30 Ιουλίου.
Ολόκληρη η εισήγηση έχει ως εξής:
Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες και αγαπητές συμπρεσβυτέρες,
Ξεχωριστή τιμή αποτέλεσε για μένα η πρόσκληση να συμμετέχω στην συνάντηση πρεσβυτερών της φιλόξενης Ιεράς Μητροπόλεως Χίου.
Μεγάλος ο δισταγμός για την ανάληψη μιας τέτοιας ευθύνης. Να παρουσιάσει μια νέα πρεσβυτέρα απόψεις ενώπιον λογιωτάτου Μητροπολίτου. Μπροστά σε έμπειρους πνευματικούς Ιερείς και σε πρεσβυτέρες που έχουν πολλαπλάσια εμπειρία, πολλές γνώσεις και διακρίνονται για την ευσέβεια και την πνευματικότητά τους.
Η συμμετοχή μου περιορίζεται στην αναφορά ορισμένων σκέψεων και στην παράθεση σύντομων απόψεων, σχετικά με το ρόλο της πρεσβυτέρας στο σύγχρονο κόσμο. Σκοπός της παρουσίασης αυτής δεν είναι ούτε η μετάδοση γνώσεων, κάτι που θα ταίριαζε σε ομιλητές με ειδικές γνώσεις και κατάρτιση, ούτε όμως η μετάγγιση εμπειριών, καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να το πραγματοποιήσει ομιλητής με πολυετή εμπειρία. Η σύντομη αυτή ομιλία αφορά στην περιγραφή σκέψεων για τον τρόπο που ζει μια πρεσβυτέρα την αποστολή της στο σύγχρονο κόσμο.
Θα ήταν χρήσιμο να σημειωθεί πως δεν πρόκειται να περιγραφεί κάποια μορφή πρεσβυτέρας που θα μπορούσε να αποτελέσει αντιπροσωπευτικό παράδειγμα όλων των περιπτώσεων. Όπως φυσικά δεν αποτελεί και κανενός είδους παράδειγμα προς μίμηση. Οι αναφορές που θα ακολουθήσουν έχουν όλα τα προτερήματα και συνάμα όλες τις αδυναμίες μιας προσωπικής περιγραφής. Είναι εύλογο πως τόσο οι συνθήκες ζωής και οι ιδιαιτερότητες κάθε οικογένειας είναι ξεχωριστές. Ο τρόπος που καθεμιά από εμάς τις αντιμετωπίζει είναι προσωπικός, όπως ακριβώς είναι μοναδική η προσωπικότητα κάθε ανθρώπου με τις αρετές και τα χαρίσματα που ο Θεός του έχει εμπιστευθεί. Θα ήταν επομένως ατόπημα να προσπαθήσει κανείς να περιλάβει όλα αυτά σε μια περιγραφή που να ταιριάζει απόλυτα σε όλες τις περιπτώσεις των σημερινών πρεσβυτερών.
Στο πνεύμα αυτό ίσως είναι αναγκαίο να επισημανθούν εκ των προτέρων στοιχεία των συνθηκών που επηρεάζουν τον τρόπο ζωής μιας ιερατικής οικογένειας και οπωσδήποτε και της συζύγου του ιερέα σε ένα μεγάλο αστικό κέντρο της σύγχρονης Ελλάδας. Οι ιδιαίτερες αυτές συνθήκες περιλαμβάνουν στη δική μου περίπτωση την ύπαρξη τριών τέκνων, τη διαβίωση της οικογένειας σε πυκνοκατοικημένο δήμο προαστίου της Αθήνας, σχετικά κοντά στην ενορία, στην οποία υπηρετούν και άλλοι τρεις ιερείς.
Αν κανείς θα ήθελε να χαρακτηρίσει το ρόλο της πρεσβυτέρας θα ταίριαζε να διατυπωθεί η πρόταση πως πρόκειται για αγώνα διαρκείας που εκτείνεται σε πολλά πεδία και που διαφοροποιείται με την πάροδο του χρόνου, το μεγάλωμα των παιδιών, τη διαφοροποίηση εν γένει αυτών των παραγόντων. Η πρεσβυτέρα είναι πρώτα απ’ όλα σύζυγος, και μητέρα (εκεί που υπάρχει η ευλογία της τεκνοποιίας). Έχει να αντιμετωπίσει όλες τις απαιτήσεις των δύο αυτών αυτονόητων για κάθε έγγαμη γυναίκα ρόλων. Είναι επίσης μέλος της ενορίας, περιβάλλεται από συγγενικά πρόσωπα, είναι μέλος της τοπικής κοινωνίας, ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου και συχνά ασκεί και κάποιο επάγγελμα. Όλα αυτά τα πεδία θέτουν συνεχώς νέες προκλήσεις στις οποίες κάθε γυναίκα, σύζυγος, μητέρα και συνεπώς και η πρεσβυτέρα είναι απαραίτητο να απαντά με κατάλληλο τρόπο.
Στην προσωπική μου περίπτωση από τις πρώτες συζητήσεις μας με τον σύζυγό μου ήταν ξεκάθαρη η αμοιβαία συμπάθεια, αλλά ταυτόχρονα και η επισήμανση από την πλευρά του μιας προδιάθεσης για Ιεροσύνη. Προερχόμενος εκείνος από ιερατική οικογένεια και έχοντας θητεύσει όλα τα σχολικά και φοιτητικά χρόνια ως ενεργό μέλος της εκκλησίας, μου δήλωσε από τις πρώτες μας συζητήσεις πως υπάρχει η σκέψη, ή αυτό που εκφράζεται πληρέστερα με τον όρο κλίση (με γιώτα) και κλήση (με ήτα) προς το λειτούργημα του Ιερέα.
Από την πλευρά τη δική μου υπήρχε μια αντίστοιχη πορεία ανατροφής από την πατρική μου οικογένεια. Τα παιδικά και όλα τα εφηβικά και φοιτητικά μου χρόνια ήταν πάντοτε χρωματισμένα με την ευλογία της τακτικής συμμετοχής στη λατρεία. Είχα την ξεχωριστή ευλογία να έχω πάντοτε δίπλα μου πνευματικό εξομολόγο και να συμμετέχω ενεργά σε χριστιανικές κατηχητικές προσπάθειες και σε χριστιανικές κατασκηνώσεις. Είναι γεγονός πως τόσο σε επίπεδο πνευματικής αναζήτησης, όσο και στον τρόπο που ζούσα την κάθε ξεχωριστή μέρα, είχα πάντοτε στο νου και στην καρδιά μου την έγνοια της παρουσίας του Θεού. Όσα μάθαινα στις χριστιανικές ομάδες, ό,τι άκουγα στις νεανικές παρέες μου, ό,τι συζητούσα με τις συνομήλικες φίλες και τις ομαδάρχισσες στις χριστιανικές κατασκηνώσεις, δημιουργούσαν πάντοτε το ενδιαφέρον για εφαρμογή της θεωρίας στην πράξη, για την αναζήτηση του θελήματος του Θεού στη ζωή μου. Επιπλέον, το παράδειγμα των γονέων μου και η πλούσια πνευματική παρακαταθήκη του χριστιανού συγγραφέα παππού μου Σώτου Χονδρόπουλου, που είχα την χαρά να τον ζήσω μέχρι και την ηλικία των 17 ετών, περιείχαν πάντοτε ευωδία χριστιανικής ζωής και δράσης.
Αυτό που είχα γνωρίσει ως εμπειρία ζωής μέχρι εκείνη τη στιγμή, ήταν κάτι δεδομένο που το ακολουθούσα αβίαστα. Τώρα όμως προέβαλε μια νέα υπόθεση ζωής. Ένα νέο σενάριο μελλοντικής πορείας. Ένας ρόλος πιο απαιτητικός και πιο υπεύθυνος. Στην προσωπική αναζήτηση στάθηκαν δίπλα μου ο πνευματικός μου πατέρας – εξομολόγος και οι γονείς μου. Ταυτόχρονα η συζήτηση με αδελφικές φίλες που είχαν ήδη γίνει πρεσβυτέρες συνέβαλαν στην θετική μου στάση έναντι της ιερωσύνης.
Κατά την περίοδο που ακολούθησε, το μεγάλωμα των παιδιών, η φροντίδα της οικογένειας, η επικοινωνία με συγγενείς και οικείους, και η τακτική σύνδεση με τα ιερά μυστήρια αποτελούσαν πάντοτε τους βασικούς άξονες της ζωής και της καθημερινότητάς μας. Η ενορία έγινε συν τω χρόνω σημείο αναφοράς της ζωής όλης της οικογένειας. Τα παιδιά στις παρέες του κατηχητικού, στο ιερό και στο αναλόγιο του ναού, τακτική συμμετοχή στη θεία μετάληψη, σύνδεση με πνευματικό – εξομολόγο για συμβουλή και πνευματική καθοδήγηση, συμμετοχή των παιδιών στις χριστιανικές κατασκηνώσεις διανθίζουν τη ροή του χρόνου. Μαζί με αυτά οι προσωπικές αγωνίες για τη μόρφωση και την μελλοντική πορεία των παιδιών, για την υγεία των γονέων, για τις μικρές ή μεγαλύτερες αντιξοότητες και τα εμπόδια, γίνονται πάντοτε αφορμές για λίγο περισσότερη προσευχή, για εναπόθεση της ζωής στα χέρια του Θεού, για καλλιέργεια της εμπιστοσύνης σε Κείνον που τόσα χρόνια μας φροντίζει ανελλιπώς.
Στο πλαίσιο αυτού του τρόπου ζωής η πρεσβυτέρα έχει συχνά τη θέση του συνδέσμου της ιερατικής οικογενείας με το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Στην περίπτωση που υπάρχουν παιδιά που φοιτούν σε σχολείο επί παραδείγματι, η πρεσβυτέρα συνδιαλέγεται με τους γονείς, των συμμαθητών των παιδιών της. Συζητά και ενημερώνεται από δασκάλους και εκπαιδευτικούς. Καλείται να παρέμβει και να πει τη γνώμη της σε συγκεντρώσεις των συλλόγων γονέων. Αναλαμβάνει ρόλους και συμμετέχει ενεργά στη ζωή της σχολικής κοινότητας. Ταυτόχρονα συνδέεται με άλλες οικογένειες, ανταλλάσσει επισκέψεις, δέχεται προσκλήσεις για συμμετοχή σε ονομαστικές εορτές ή γενέθλια συμμαθητών. Σε όλες αυτές τις ευκαιρίες, η πρεσβυτέρα δίνει το δικό της προσωπικό στίγμα. Καλείται να αντιμετωπίσει με σταθερότητα καταστάσεις κρίσεων (π.χ. μαλώματα συμμαθητών) ή να δείξει ανοχή και υπομονή σε περιπτώσεις που υπάρχουν δυσκολίες με πρόσωπα του σχολικού περιβάλλοντος (εκπαιδευτικούς ή γονείς). Η εγκάρδια συμπεριφορά, η ευγενική παρουσία, η διακριτική συμμετοχή και η ευπρέπεια αποτελούν χαρακτηριστικά που εκτιμώνται από τον περίγυρο.
Έτσι, η συμμετοχή της σε έναν «εξωεκκλησιαστικό» χώρο, όπως αυτό του σχολείου συχνά δημιουργεί εντύπωση. Δίνει το μήνυμα της καλλιέργειας της ψυχής, που εκφράζεται με την παρουσία και τη συμπεριφορά της. Όταν μάλιστα αυτά τα στοιχεία εμφανίζονται με τρόπο αυθόρμητο τότε επισημαίνονται ακόμη πιο εύκολα. Παρόμοια στοιχεία ήθους και ευγένειας, που δυστυχώς απουσιάζουν συχνά από την κοινωνία, δημιουργούν ένα σύνολο συστατικών που μορφοποιούν μια διαφορετική στάση ζωής. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν συνηθίσει στην ευγένεια, που δεν έχουν αντιμετωπιστεί με ανοχή, που έχουν εύκολη την επιθετική διεκδίκηση των δικών τους δικαιωμάτων. Η ευγενική και διακριτική συμπεριφορά της πρεσβυτέρας γίνεται τότε αφορμή για προβληματισμό και συζήτηση.
Έτσι μερικοί μπορεί να πλησιάσουν περισσότερο. Να αρχίσουν να ρωτούν: πώς μπορείτε και είστε τόσο ήρεμη; Πώς τα προλαβαίνετε όλα; Πώς μπορείτε και χαμογελάτε ακόμα; Πώς καταφέρνετε και σας ακούνε τα παιδιά σας; Πώς πετυχαίνετε να σας ακολουθούν ακόμα; Αυτή ακριβώς η εντύπωση, που δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά συμβαίνει αυθόρμητα, γίνεται συχνά το έναυσμα για εγγύτερη ανθρώπινη επικοινωνία. Εκεί είναι η ευκαιρία να γνωρίσει ο κόσμος πως η μητέρα των παιδιών αυτών έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Είναι σύζυγος ιερέα. Πώς έχει προσωπική συμμετοχή στην πίστη. Πως έχει βρει σημαντικές αξίες που δίνουν νόημα στη ζωή της.
Παρόμοιες συνθήκες και ταυτόχρονα ευκαιρίες για ανάδειξη μιας χαρισματικής συμπεριφοράς από την πρεσβυτέρα συνυπάρχουν στον επαγγελματικό χώρο, όταν η πρεσβυτέρα έχει επιλέξει να εργάζεται. Στην περίπτωση αυτή η πίεση του χρόνου γίνεται ακόμα πιο ασφυκτική και μεταβάλλεται η ιεράρχηση των δυνατοτήτων για φροντίδα της οικογένειας και κάλυψη των αναγκών των υπολοίπων μελών της. Η πρεσβυτέρα και στο χώρο της εργασίας διακρίνεται για την εντιμότητα, την ειλικρίνεια, την προθυμία, την αλληλεγγύη, την συνέπεια και την ευγενική συμπεριφορά. Και εδώ δίνονται πολλαπλές αφορμές για να γνωριστεί με συναδέλφους και να δώσει με τρόπο ουσιαστικό και διακριτικότητα το μήνυμα της χριστιανικής ζωής.
Ο κατ’ εξοχήν χώρος στον οποίο η πρεσβυτέρα έχει κεντρικό ρόλο είναι το σπίτι της. Η πρεσβυτέρα φροντίζει να δημιουργεί ευκαιρίες με την πρόσκληση επισκεπτών, συγγενών ή γνωστών. Η προσεγμένη φιλοξενία, η ζεστή ατμόσφαιρα, η εγκάρδια αντιμετώπιση των επισκεπτών συχνά επισημαίνεται και συμπληρώνει αυτές τις θετικές εντυπώσεις. Η διοργάνωση επί παραδείγματι μιας μικρής γιορτής για την ονομαστική εορτή ενός παιδιού, η προετοιμασία και νηστίσιμων κερασμάτων, η συνεργασία και συμμετοχή όλων των μελών της οικογένειας, δημιουργούν την εικόνα μιας σταθερής οικογενειακής ατμόσφαιρας που στηρίζεται στην αγάπη και τον αλληλοσεβασμό.
Είναι γεγονός πως το λειτούργημα του Ιερέα έχει πολλαπλές απαιτήσεις και σε κόπο και σε χρόνο. Η απουσία του Ιερέα από την οικογένεια είναι κύριο χαρακτηριστικό του τρόπου ζωής της ιερατικής οικογένειας. Το στοιχείο αυτό επιτείνεται ακόμη περισσότερο κατά τις ημέρες εορτών και τις αργίες. Όταν δηλαδή οι υπόλοιπες οικογένειες έχουν την ευκαιρία να συναντηθούν μεταξύ τους, να γιορτάσουν, να ξεκουραστούν, τότε ο Ιερέας έχει να αντιμετωπίσει ένα ακόμα πιο επιβαρημένο πρόγραμμα που συνεπάγεται την απουσία του από την οικογενειακή ζωή. Και όταν επιστρέψει στο σπίτι είναι συνήθως καταπονημένος από σωματική κούραση. Η πρεσβυτέρα εδώ καλείται να αναπληρώσει αυτό το κενό. Να δημιουργήσει ευκαιρίες για τα παιδιά. Να δραστηριοποιηθεί ώστε να μη βιώσουν με τρόπο αρνητικό αυτή την απουσία. Να μη στιγματίσει την ανάπτυξή τους με μια συνεχή μεμψιμοιρία για το τι θα μπορούσε να γίνει εάν τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Εάν δεν είχε τόσες ασχολίες. Εάν δεν είχε τόσες ευθύνες. Είναι στο χέρι της όλα αυτά να ξεπερνιούνται και να εντοπίζονται οι πολλαπλές ευλογίες και η χάρη του Θεού που συνοδεύει τη ζωή της οικογένειάς της.
Η συμμετοχή στην ενοριακή ζωή είναι ένα ακόμη σημαντικό μέρος της ζωής της πρεσβυτέρας. Η σύζυγος και τα τέκνα του ιερουργούντος ιερέα συμμετέχουν στη λατρεία. Βρίσκονται μαζί συμπροσευχόμενοι. Αποτελούν μέρος του εκκλησιάσματος. Και πόσο όμορφο είναι όταν οι ενορίτες γνωρίζουν πως αυτό που πρεσβεύει ο Ιερέας, αυτό που ευαγγελίζεται η εκκλησία, το ασπάζεται και η πρεσβυτέρα και συμμετέχει ολόκληρη η ιερατική οικογένεια ολοπρόθυμα. Εδώ ο ρόλος της πρεσβυτέρας είναι κρίσιμος. Εκείνη καλείται να σηκώσει το βάρος της προετοιμασίας των παιδιών, έργο που κατά τις μικρές ηλικίες μπορεί να είναι ιδιαίτερα κοπιώδες. Ο τρόπος που θα τους δημιουργήσει την καλή συνήθεια του εκκλησιασμού της Κυριακής, η συνέπεια με την οποία θα εμπεδώσει την ανάγκη της ψυχής να προσευχηθεί, και οι παιδαγωγικοί χειρισμοί ώστε το θέμα της συμμετοχής στην κοινή λατρεία να μην αποτελεί πεδίο συγκρούσεων και αφορμή έντασης, είναι έργο που απαιτεί κόπο, προσπάθεια και προσευχή.
Έτσι η πρεσβυτέρα έχει να αντιμετωπίσει το κύριο έργο της καθημερινής διαπαιδαγώγησης. Έχει σημασία να δώσει βαρύτητα στο θέμα της κατήχησης των παιδιών και της εκκλησιαστικής αγωγής τους. Εάν δημιουργήσει ευκαιρίες ώστε οι παρέες και οι φιλίες των παιδιών να προέρχονται από το χώρο των κατηχητικών συναντήσεων της ενορίας, θα έχει δημιουργήσει ένα θεμέλιο που θα στηρίζει την ανάπτυξη του χαρακτήρα των παιδιών της. Εάν παροτρύνει τα παιδιά της στη σύνδεσή τους με έναν πνευματικό εξομολόγο και στον τακτική μετοχή στα ιερά μυστήρια της εξομολόγησης και της Θείας Μετάληψης, θα δει πως η χάρη του Θεού προνοεί και φροντίζει για κάθε λεπτομέρεια της ζωής της οικογένειάς της. Πώς το σπιτικό της γεμίζει από ευλογίες και την εν Χριστώ ειρήνη.
Είναι συνεχής η προσπάθεια να επικρατεί ειρηνική και ισορροπημένη ατμόσφαιρα στο σπίτι. Είναι πραγματική διακονία αγάπης προς όλα τα μέλη της οικογένειας, να μπορούν να βρουν το χώρο τους στην οικογενειακή εστία. Όχι μόνο από απόψεως χώρου, αλλά και σε επίπεδο συναισθημάτων και αναγνώρισης της προσωπικής αξίας και αποδοχής. Η πρεσβυτέρα, γνωρίζοντας από κοντά τις δυσκολίες του ιερατικού λειτουργήματος συμβάλλει στην ειρήνευση και στην αποφυγή εντάσεων και συγκρουσιακών περιστατικών. Το σπίτι είναι απαραίτητο να αποτελεί πραγματικό λιμάνι ανεφοδιασμού, ανανέωσης και επανεκκίνησης για το απαιτητικό έργο του ιερέα. Κάθε φορά που εκείνος επιστρέφει από κάποια ποιμαντική δραστηριότητα να επιθυμεί να επανέλθει στο σπίτι του για να ανανεωθεί και να ξεκουραστεί.
Δεν είναι και λίγες οι περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες η πρεσβυτέρα έχει ιδιαίτερα χαρίσματα και δυνατότητες και συμβάλλει στο έργο της ενορίας. Κάποια μπορεί να συμμετέχει ως υπεύθυνη κατήχησης παιδιών ή συναντήσεων κυριών, ή να έχει ιδιαίτερες γνώσεις για να διοργανώσει κάποια χορωδία. Άλλη να συμμετέχει στην προετοιμασία συσσιτίου ή στην ανάπτυξη εθελοντικών δράσεων (συγκέντρωση και διανομή τροφίμων και ρουχισμού, στήριξη απόρων, κ.ά.) ή ακόμη να συμβάλλει στον ευπρεπισμό του ναού (άμφια ιερού, καλύμματα, στολισμός επιταφίου, κ.ά.). Όπου υπάρχουν παρόμοιες ευκαιρίες και δυνατότητες, είναι ακόμα μια αφορμή για ενεργότερη και ουσιαστικότερη συμμετοχή της πρεσβυτέρας, που συνήθως συμπαρασύρει και άλλους για συμμετοχή.
Όλες αυτές οι δραστηριότητες και οι χώροι στους οποίους κινείται η πρεσβυτέρα θέτουν τις δικές τους απαιτήσεις. Κι εκείνη προσπαθεί να διακονήσει αξιοποιώντας χαρίσματα και δυνατότητες και θυσιάζοντας προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες. Στον προσωπικό αυτό αγώνα η πνευματική της κατάρτιση και η εμπιστοσύνη στο Θεό αποτελούν στέρεα θεμέλια. Άλλωστε, όλοι μας στηρίζουμε τις προσπάθειές μας σ’ Εκείνον ο οποίος «τά ασθενή θεραπεύει και τα ελλείποντα αναπληροί».
Σεβασμιώτατε, να εύχεστε για τις ιερατικές οικογένειες να βρίσκουν στηρίγματα και να προσεύχεστε για εμάς τις πρεσβυτέρες να στεκόμαστε αντάξια στις δικές σας προσδοκίες, και υπεύθυνα έργο που μας αναθέτει ο Θεός.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας.
