Ιερά Μονή Ζάβορδας στα Γρεβενά

Στο Καλίστρατο όρος, δίπλα στον Αλιάκμονα ποταμό, βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι της Ζάβορδας.

Η Μονή Ζάβορδας είναι ανδρικό μοναστήρι, δίπλα στο χωριό Παναγία Γρεβενών, σε απόσταση περίπου 60χλμ. από την πόλη των Γρεβενών και ιδρύθηκε από τον όσιο Νικάνορα στις αρχές του 16ου αιώνα. Οργανώνεται γύρω από μία εσωτερική αυλή, κατά τα πρότυπα των μοναστηριών του Αγίου Όρους.

Στο κέντρο της αυλής βρίσκεται το καθολικό, τρίκογχος ναός οθωνικού τύπου. Επειδή βρισκόταν σέ μέρος απόμερο, έρημο καί άγριο, γιά νά τό προστατεύει από τούς κακοποιούς καί ιδίως από τίς τουρκοαλβανικές συμορίες, πού λυμαίνονταν τότε τά μέρη εκείνα τό Μοναστήρι παρουσιάζει εικόνα μικρού κάστρου.

Ψηλός καστρότοιχος μέ πολεμίστρες περικλείει τό Μοναστήρι.

Σ αυτόν απάνω είναι προσκολημένα σέ μιά συνεχή καί αδιάσπαστη σειρά τά διάφορα οικοδομήματα τού Μοναστηριού.

Τά κτίρια πού είναι στίς γωνίες του είναι υπερυψωμένα γιά νά χρησημοπιούνται σάν πύργοι. Η πύλη του είναι καί ή μοναδική είσοδος, είναι σχετικώς μικρών διαστάσεων καί χαμηλή, φέρει σιδερόντυμα κατάστικτο από μεγάλα κωνικά καρφιά. Από πάνω της κρέμεται ή ζεματίστρα μιά χτιστή πάνω στόν τοίχο καί προεξέχουσα επιμήκης χοάνη, πλατιά πάνω καί στενή κάτω.

Από τήν τρύπα της οί καλόγεροι τά παλιά χρόνια έχυναν βραστό νερό ή καυτό λάδι στούς επίδοξους κακόβουλους επιδρομείς καί ληστρικές συμορίες, πού πλησίαζαν τήν πύλη.

Παραπλεύρως τής ζεματίστρας είναι ένα μικροσκοπικό παραθυράκι, πού χρησίμευε γιά παρατηρητήριο. Πάνω του ορθωνόταν ένας ψηλός πύργος γιά νά επιβλέπει τό δρόμο πού φέρνει στό μοναστήρι.

Σήμερα αυτός ό πύργος δέν υπάρχει, κατεδαφίστηκε πρίν κάμποσα χρόνια. Η παλιά καί αρχική πύλη ήτανε στήν δυτική πλευρά τού τοιχοπεριβόλου, όπως απαιτεί ή τάξη τής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής, γιά νά αντικρύζει ό εισερχόμενος τήν πρόσοψη τού ναού, αλλά γιά λόγους πρακτικούς ή παλιά πύλη χτίστηκε κατά τά τέλη τού 18ου αιώνα καί ανοίχτηκε ή σημερινή πάνω στό δρόμο πού οδηγεί στό μοναστήρι.

Τήν τεχνική αυτή οχύρωση ενισχύει καί συμπληρώνει ή φύση καί ή θέση τού βουνού πού από μόνο του είναι ένα θεόχτιστο οχυρό, γιατί εκτός από τήν ΒΑ πλευρά του, οί άλλες είναι άβατες, απόκρημνες καί επιπλέον περιβρέχονται από τό ορμητικό καί αδιάβατο ποτάμι τού Αλιάκμωνα, καθιστώντας έτσι τήν προσπέλαση ανέφικτη καί απλησίαστη.

Η ΒΑ πλευρά του δέν έχει τό εμπόδιο τού ποταμού, είναι λιγότερο απότομη καί απόκρημνη, γι αυτό τό λόγο είναι καί ή μόνη προσιτή, από δώ ανεβαίνει καί ό δρόμος γιά τό μοναστήρι.

Τήν ασθενή φυσική προστασία τού μοναστηριού από τής πλευράς αυτής, κάλυπτε ό πύργος πού υψωνότανε πάνω από τήν σημερινή πύλη.

Ετσι τό μοναστήρι αποτελούσε ένα μικρό οχυρό συγκρότημα, αξιόλογο γιά τήν εποχή του. Χάρη σ αυτό φαίνεται ότι δέν πατήθηκε από επιδρομείς απ΄ότι γνώρίζουμε από τά υπάρχοντα έγγραφα καί τήν παράδοση.

Ενώ στήν γύρω περιοχή συναντάμε ερείπια από χωριά πού καταστραφήκανε από ληστρικές επιδρομές κυρίως τουρκαλβανών.