Ι.Μ. ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ: Ο Δήμος Αγρινίου, ο Σύλλογος Ποντίων Αιτωλοακαρνανίας, ο Σύλλογος Μικρασιατών Προσφύγων Αιτωλοακαρνανίας και οι Εναλλακτικές Εκδόσεις, οργάνωσαν την Κυριακή 7 Μαΐου 2023 την εκδήλωση με θέμα : «το μεγάλο ρήγμα» στην αίθουσα Συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, στο Αγρίνιο.
με αφορμή το νέο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά «1909-1922, Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ελλάδα, Δοκίμιο ιστορικής αυτογνωσίας».
Μιλήσαν οι :
Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος
Γιώργος Καραμπελιάς, Συγγραφέας
Νίκος Ντάσιος, Διδάκτορας Κοινωνιολογίας
Βίκυ Φλέσσα, Δημοσιογράφος
Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου
(Παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Καραμπελιά με τίτλο : «1909-1922, Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ελλάδα, Δοκίμιο ιστορικής αυτογνωσίας» στο Αγρίνιο 7 Μαΐου 2023)
Παρουσιάζεται σήμερα το νέο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά με τίτλο «1909-1922, Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ελλάδα, Δοκίμιο ιστορικής αυτογνωσίας».
Διαβάζω με ιδιαίτερο ενδιαφέρον κάθε βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά γατί έχει κάτι ουσιαστικό να πη, απαντά σε ερωτήματα που μας απασχολούν, καταγράφει ιστορικά γεγονότα και τα ερμηνεύει μέσα από την πείρα που διαθέτει ως συγγραφέας και πολιτικός αναλυτής, γι αυτό και είναι ενδιαφέροντα. Ιδιαίτερα αυτό το βιβλίο, που εκδόθηκε αυτήν την περίοδο που θυμόμαστε τα εκατό χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον.
μου έστειλε το βιβλίο με προσωπική αφιέρωση και χαιρετισμό γιατί γνωριζόμαστε εδώ και πολλά χρόνια και επικοινωνούμε με τα ίδια σχεδόν ιστορικά δεδομένα, αλλά πάντοτε με το ίδιο αποτέλεσμα. μας ενδιαφέρει ο ελληνισμός στην οικουμενική του διάσταση, η πατερική θεολογία με την προσφορά του ησυχασμού και τα ιστορικά λάθη που έγιναν στην πορεία, από διχαστικές ενέργειες.
με παρεκάλεσε να συμμετάσχω στην παρουσίαση του βιβλίου αυτού. του το υποσχέθηκα, αν και με δισταγμό, λόγω των πολλών μου καθηκόντων και υποχρεώσεων. δεν μπορούσα, όμως, να του το αρνηθώ γιατί τον εκτιμώ πολύ.
Έτσι, σήμερα δεν ήλθα να παρουσιάσω όλο το βιβλίο, γιατί αυτό θα απαιτούσε διάθεση πολλών ημερών και ωρών, αλλά κυρίως ήλθα για να τιμήσω έναν άνθρωπο με μεγάλους ειλικρινείς κοινωνικούς αγώνες, που καταγίνεται στην έρευνα του πολιτιστικού και κοινωνικού μας DNA, που σκάβει με επιμέλεια στο υπέδαφος της ιστορίας μας και της ιστορικής μνήμης, ανακαλύπτοντας διαφόρους θησαυρούς, που φιλοσοφεί πάνω σε αυτούς, συνθέτει και συναρμολογεί τα σπαράγματα τα οποία ανακαλύπτει στις πηγές και τα βοηθήματα, τα κρίνει φιλοσοφικά και προσδιορίζει κριτικά και παραγωγικά τα συμπεράσματά του για την εποχή μας.
Επί πλέον, περισσότερο ήλθα εδώ σήμερα για να ακούσω από τον ίδιο να παρουσιάζη το βιβλίο του, το έργο του μόχθου του, που είναι η καύχησή του. Γιατί αν και συχνά αναφέρεται από πολλούς ο Γιώργος Καραμπελιάς για τους κοινωνικούς του αγώνες, εν τούτοις στην ιστορική μνήμη θα μείνη ως συγγραφέας ερευνητής και συνθετικός ιστορικός.
Κυρίως συγκινήθηκα από το κείμενο «αντί προλόγου, μία εξομολόγηση», που την θεωρώ πολύ σημαντική, γιατί δείχνει την διαδρομή του από την αριστερή νοοτροπία στην εθνική διάσταση, από τον ελλαδισμό στον οικουμενικό ελληνισμό, από την μυωπική πολιτική στην ιστορική μνήμη, και δείχνει έναν άνθρωπο χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις, έναν ελεύθερο άνθρωπο που υπερβαίνει και τον εαυτό του. Αυτό δείχνει ότι δεν μπορεί κανείς να είναι πολιτικός, άνθρωπος και Χριστιανός, αν δεν αγαπά την ιστορία η αν βρίσκεται έξω από αυτήν.
ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, ο μεγάλος αυτός θεολόγος, έγραφε : «η θεολογική συνείδηση πρέπει να γίνη ιστορική. Μόνον αν είναι ιστορική μπορεί ίσως να γίνη καθολική. Αδιαφορία για την ιστορία οδηγεί πάντα σε μια αιρετική ξηρότητα, σε μια δογματιστική διάθεση. η ιστορική ευαισθησία είναι απαραίτητη για τον θεολόγο, είναι ο αναγκαίος όρος για να είναι κανείς μέσα στην Εκκλησία. Οποιοσδήποτε είναι αναίσθητος προς την ιστορία δύσκολα θα είναι καλός Χριστιανός». Δηλαδή, δεν ζούμε φανταστικά και ιδεαλιστικά στην Εκκλησία.
το βιβλίο αυτό του Γιώργου Καραμπελιά που είναι προϊόν έρευνας, σε μεγάλη βιβλιογραφία, και συνθετικής παρουσίασης, διαιρείται σε τέσσερα μέρη, το πρώτο έχει τίτλο «1909-1915 : η Επανάσταση και η ανάσχεση», το δεύτερο μέρος τιτλοφορείται «ο διχασμός και η καταστροφή», το τρίτο απαντά στο ερώτημα : «Ήταν αναπόφευκτη η καταστροφή ; », το τέταρτο φέρει τον τίτλο «Φέραμε πίσω αυτά τα ανάγλυφα μιας τέχνης ταπεινής».
η πρωτοτυπία του βιβλίου βρίσκεται στο ότι δεν αρχίζει το θέμα από το τέλος των Βαλκανικών αγώνων και το τέλος του α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως το κάνουν πολλοί, αλλά αρχίζει ενωρίτερα από την Επανάσταση του 1909 και το φθάνει μέχρι το 1922, μια περίοδο που, όπως γράφει, «αποτελεί μία από τις πιο πυκνές -αν όχι και την πυκνότερη βιβλιογραφικά- περιόδους της σύγχρονης Ελλάδας».
Θεωρώ ότι το σημαντικό του θέματος είναι ότι υπήρξε μια διαρκής σύγκρουση μεταξύ της επανάστασης του 1909 και της αντιεπανάστασης, που τελικά προκάλεσε τον Διχασμό. ο «Διχασμός» μεταξύ «της μοναρχικής παράταξης» και του «βενιζελικού στρατοπέδου» «συνιστά εν τέλει τη σύγκρουση των επαναστατικών δυνάμεων που ανεδείχθησαν από την Επανάσταση του 1909, και εξέφραζαν το αίτημα του εσωτερικού εκσυγχρονισμού, αλλά ταυτόχρονα της εθνικής ολοκλήρωσης, με τις δυνάμεις της αντεπανάστασης -την ολιγαρχία με επίκεντρο το Παλάτι- οι οποίες αρνούνταν τον εσωτερικό κοινωνικό εκσυγχρονισμό και προ παντός την ανάγκη της εθνικής ολοκλήρωσης». Αυτές οι δύο δυνάμεις επηρεάζονταν από άλλες πολιτικές δυνάμεις που λειτουργούσαν εκτός της Ελλάδος. Λειτουργούσε ένας ελλαδισμός και ένας αλύτρωτος οικουμενικός ελληνισμός. Έτσι, «η τρισχιλιόχρονη ελληνική ιστορία διχοτομείται, οριστικά, αμετάκλητα, ανάμεσα στην περίοδο του οικουμενικού και του ελλαδικού ελληνισμού και εμείς ζούμε σε αυτό το δεύτερο μικρό και συρρικνωμένο της τμήμα.
Φυσικά, ο Γιώργος Καραμπελιάς τα βλέπει αυτά μέσα και από σύγχρονα πικρά γεγονότα (Ήπειρο, Κύπρο, Αιγαίο, Θράκη) και εξάγει τα ανάλογα θετικά συμπεράσματα.
Σημείωσα ότι ο συγγραφέας ερευνητής θεωρεί ως τραγικά λάθη αυτά που έγιναν σε τρεις συγκεκριμένες χρονολογίες, ήτοι το 1909-1910, το 1915 και το 1920.
Γράφει : «η ανανεωτική δυναμική προερχόταν από τον αλύτρωτο ελληνισμό, τους ομογενείς, τα Επτάνησα, τη Μακεδονία, την Κρήτη αντίθετα, η ολιγαρχία, με πόλο πύκνωσης το Παλάτι, αντιμετώπιζε ως απειλή τη συμπερίληψη των αλύτρωτων Ελλήνων στο κράτος. και μόνο η Επανάσταση του 1909 -οι κατώτεροι αξιωματικοί με τη στήριξη του λαού και συνδετικό κρίκο την εμβληματική μορφή του Ελευθερίου Βενιζέλου- θα εκφράσει τη συνάντηση του αλύτρωτου ελληνισμού με το ελλαδικό κράτος. Αυτή θα οδηγήσει στους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους, στην Ανατολική Θράκη, τη Σμύρνη.
»Δυστυχώς όμως, οι ολιγωρίες της επαναστατικής ηγεσίας, το 1909-1910, το 1915 και το 1920, επέτρεψαν την ανάκαμψη της “μικροελλαδικής” ολιγαρχίας, με συνέπεια ο ελληνισμός να απωλέσει οριστικά τον μικρασιατικό πνεύμονα, τον Βόσπορο και την ιστορική του πρωτεύουσα. το εμπόδιο στην υλοποίηση “της μεγαλης ταύτης ιδέας” υπήρξε ο Εθνικός Διχασμός -κορύφωση της διαμάχης ελληνισμού-ελλαδισμού που συνεχίζεται από το 1821 η Καταστροφή δεν αποτέλεσε ένα fatum, μια αναπόφευκτη εξέλιξη».
να θυμίσω ότι το έτος 1909, ύστερα από τον ατυχή πόλεμο του Βασιλείου της Ελλάδος με την Οθωμανική Αυτοκρατορία του έτους 1897, έγινε η Επανάσταση στο Γουδί, το γνωστό κίνημα στο Γουδί που εκδηλώθηκε την νύκτα της 15 Αυγούστου όταν ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» με επικεφαλής τον συνταγματάρχη του πυροβολικού Νικόλαο Ζορμπά οργάνωσε αυτή την επανάσταση, που ζητούσε την απομάκρυνση του Διαδόχου Κωνσταντίνου και των άλλων πριγκίπων από το στράτευμα και πρότεινε διάφορα μέτρα για την στρατιωτική αναδιοργάνωση. Σχηματίσθηκε Κυβέρνηση και ο λαός υποστήριξε τις θέσεις του «Συνδέσμου».
το έτος 1910 ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» προσκάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που είχε οργανώσει ήδη το κίνημα Θερίσου και είχε αναλάβει την πρωθυπουργία της Κρητικής Πολιτείας, να αναλάβη την πρωθυπουργία της Ελλάδος. Ακολούθησαν οι νικηφόροι Βαλκανικοί αγώνες του 1912-1913, κατά τους οποίους προσαρτήθηκαν στο Βασίλειο της Ελλάδος η Ήπειρος, η Μακεδονία και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Επίσης, το έτος 1915 ήταν κρίσιμο, διότι έχουμε την έναρξη του διχασμού μεταξύ του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του Βενιζέλου. Δηλαδή προέκυψε πρόβλημα στις σχέσεις μεταξύ του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και του Βασιλιά Κωνσταντίνου, ως προς την τακτική που θα έπρεπε να τηρήσουν στον τότε α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. τις εκλογές τις κέρδισε το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου με κύριο σύνθημα η Ελλάδα να συμπαραταχθή με τις δυνάμεις της Τριπλής Αντάντ (Ρωσία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο), ενώ ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και το κόμμα των Εθνικοφρόνων του Δημητρίου Γούναρη ετάχθησαν υπέρ της «διαρκούς ειρήνης», που εξυπηρετούσε τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία).
οι εκλογές προέκυψαν ύστερα από παραίτηση του Βενιζέλου, επειδή ο Βασιλιάς αρνήθηκε να αποσταλή άγημα στην εκστρατεία της «Τριπλής Αντάντ» η της «Τριπλής Συνεννόησης» στην εκστρατεία στην Καλλίπολη για τον έλεγχο των Δαρδανελίων. Παρά το ότι το κόμμα του Βενιζέλου κέρδισε τις εκλογές με πλειοψηφία, καθυστέρησε ο σχηματισμός Kυβέρνησης από τον Βασιλιά Κωνσταντίνο και ύστερα από άλλα γεγονότα ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος απέπεμψε τον Βενιζέλο. Ξαναέγιναν οι εκλογές στις 6 Δεκεμβρίου 1915, στις οποίες δεν συμμετείχε τον Κόμμα των Φιλελευθέρων, ως διαμαρτυρία για την συνταγματική εκτροπή και έτσι το 1915 άρχισε ο Εθνικός Διχασμός.
ο Γιώργος Καραμπελιάς γράφει ότι «ο Βενιζέλος ήταν πεπεισμένος πως η συμμετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ θα μπορούσε να αποτελέσει την απαρχή της ολοκλήρωσης της “Μεγάλης Ιδέας”». ο Βασιλιάς, με συμβουλή και προτροπή του Ιωάννη Μεταξά, αντιτάχθηκε στην απόφαση της νόμιμης Κυβέρνησης, και με τον Εθνικό Διχασμό θα οδηγηθή η χώρα στην Μικρασιατική Καταστροφή. Οπότε, «την 17η Φεβρουαρίου 1915 άρχισε η μοιραία πορεία που θα οδηγήσει στην 14η Σεπτεμβρίου 1922». ο Ιωάννης Μεταξάς που έπαιξε έναν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό θα γράψη αργότερα στο ημερολόγιό του, 4 ημέρες πριν τον θάνατό του : «θα μας συγχωρήση ο Θεός το (έγκλημα του ; δύο λέξεις σβησμένες) 1915 ; Φταίμε όλοι! και ο Βενιζέλος ακόμα!- Τώρα αισθάνομαι πόσο έφταιξα!».
το έτος 1917 απομακρύνθηκε από τον θρόνο του ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο διάδοχός του Πρίγκιπας Γεώργιος, από την παρέμβαση των δυνάμεων της Αντάντ, και ανέβηκε στον θρόνο ο δευτερότοκος υιός του Αλέξανδρος. οι σχέσεις μεταξύ Αλεξάνδρου και Βελιζέλου στην αρχή δεν ήταν καλές, αλλά με την πάροδο του χρόνου βελτιώθηκαν, οπότε κατά την διάρκεια της Βασιλείας του η Ελλάδα έλαβε μέρος στον α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. με το τέλος του Πολέμου παραχωρήθηκε στην Ελλάδα η ανατολική Μακεδονία και η δυτική Θράκη από την Βουλγαρία, υπογράφηκε η συνθήκη των Σεβρών. Προσαρτήσθηκε η ανατολική Θράκη, χωρίς την Κωνσταντινούπολη και η περιοχή της Σμύρνης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Όμως, τον Οκτώβριο του 1920 ο Βασιλιάς Αλέξανδρος σε ηλικία 27 ετών πέθανε από σηψαιμία, από την μόλυνση από δάγκωμα πιθήκου. Αυτό το γεγονός απετέλεσε κομβικό σημείο για την Μικρασιατική Καταστροφή. Ένας πίθηκος άλλαξε τα ιστορικά δεδομένα! Είναι τα λεγόμενα μικρά απρόοπτα στην ιστορία!
Μετά τον θάνατο του Βασιλιά Αλεξάνδρου έγιναν εκλογές την 1 Νοεμβρίου του 1920 μεταξύ δύο Κομμάτων, ήτοι του Κόμματος των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου και του Κόμματος της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης, η οποία κέρδισε τις εκλογές. ο Βενιζέλος δεν εξελέγη ούτε Βουλευτής. στην συνέχεια έγινε δημοψήφισμα για την επιστροφή του Βασιλιά Κωνσταντίνου, πράγμα που έγινε, παρά την αντίθεση των Άγγλων, Γάλλων και Ιταλών, οι οποίοι απέσυραν την υποστήριξη της Ελλάδος και συνήψαν, ιδίως οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, μυστικές συμφωνίες με τον Κεμάλ.
Έτσι, ο Εθνικός Διχασμός μεταξύ Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου, με αποκορύφωμα το δάγκωμα του Βασιλιά Αλεξάνδρου από τον πίθηκο, συνετέλεσε, κατά κύριο λόγο, στην Μικρασιατική Καστροφή.
ο Γιώργος Καραμπελιάς παραθέτει την άποψη του Ελευθερίου Βενιζέλου για τα γεγονότα του 1920. αν και σπάνια ο Βενιζέλος ανεγνώριζε τα λάθη του, όμως γι αυτό το γεγονός έγραψε :
«δεν ήτο λάθος ότι δεν κατέλυσα την δυναστείαν. Λάθος μου ήτο ότι όταν επήλθε ο θάνατος του Αλεξάνδρου, δεν ανέβαλα τας εκλογάς δια να διαπραγματευθώ μετά του Κωνσταντίνου και των Δυνάμεων την εις τον θρόνον ανάρρησιν του συνταγματικού διαδόχου Γεωργίου… Αυτό είναι το μεγάλο και ασυγχώρητον, αν θέλετε λάθος μου. Διότι η λύσις αυτή, αν επετυγχάνετο, θα αποκαθίστα την εθνικήν ενότητα, και το αποτέλεσμα των εκλογών θα ήτο πιθανώτατα εντελώς διάφορον. Αλλά και να ήτο όμοιον προς το της 1ης Νοεμβρίου, δεν θα εγεννάτο πλέον η οξεία αντίθεσις προς την Αντάντ εκ της εις τον θρόνον επανόδου του Βασιλέως Κωνσταντίνου».
στην εισαγωγή του βιβλίου ο Γιώργος Καραμπελιάς αναφέρεται στον Εθνικό Διχασμό, μεταξύ των δύο παρατάξεων, «της μοναρχικής παράταξης» και του «Βενιζελικού στρατοπέδου». Γράφει :
«τα κυριότερα στελέχη και πρωταγωνιστές της μοναρχικής παράταξης -ο Κωνσταντίνος, η Σοφία και ο διάδοχος Γεώργιος, ο Δημήτριος Γούναρης, ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Γεώργιος Στρέιτ, ο Βίκτωρ Δούσμανης, σημαντικός αριθμός διανοουμένων και το μεγαλύτερο μέρος του αντιβενιζελικού Τύπου- ήταν στενότα συνδεδεμένοι με τους γερμανικούς μηχανισμούς -από τον Γουλιέλμο έως τη Γερμανική πρεσβεία και τους πράκτορές της-, σε τέτοιο βαθμό ώστε συχνά να εμφανίζονται ως απλοί εκτελεστές των γερμανικών επιταγών. και αυτή η ταύτιση δεν αποτελούσε απλώς τη συνέπεια των ισχυρών φιλογερμανικών ροπών τους, αλλά πρωτίστως του γεγονότος ότι εξέφραζε τον “αντιεπαναστατικό” ιδεολογικό κόσμο του “ελλαδισμού”, της παραδοσιακής ολιγαρχίας : η αντεπανάσταση την οποία εκπροσωπούσαν, στις συνθήκες του “Μεγάλου Πολέμου”, ταυτιζόταν με τον γερμανικό ιμπεριαλισμό».
«το βενιζελικό στρατόπεδο συσπείρωνε τις δυνάμεις του ελληνισμού της καθ ημάς Ανατολής και τις αντιολιγαρχικές επαναστατικές δυνάμεις του ελληνικού Βασιλείου, όπως αυτές εκφράστηκαν με την Επανάσταση του 1909. στη σύμπτωσή τους με την Κρητική Επανάσταση και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, οι δυνάμεις του “όλου ελληνισμού” έβλεπαν, στη συγκυρία της καθολικής κρίσης της οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την ιστορική ευκαιρία της ολοκλήρωσης της Επανάστασης του 1821, της υλοποίησης της “Μεγάλης Ιδέας”».
Επομένως, όπως γράφει, «το επαναστατικό στρατόπεδο συμπαρατασσόταν με τις δυνάμεις της Αντάντ οι οποίες συγκρούονταν στα πολεμικά μέτωπα με τη Βουλγαρία και τους Οθωμανούς -και κατά τεκμήριο αποτελούσαν συμμάχους της Ελλάδας στο εθνικοαπελευθερωτικό της εγχείρημα. η δε αντεπανάσταση συντασσόταν με τις κεντρικές Αυτοκρατορίες που συμμαχούσαν ακριβώς με τους αντιπάλους της Ελλάδας». Αυτός είναι στην ουσία ο Διχασμός που κατέληξε στην Μικρασιατική Καταστροφή.
το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά έχει πολλές λεπτομέρειες πάνω στα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίσθηκαν την περίοδο μεταξύ του 1909 και του 1922 και πρέπει να διαβαστή για να διδαχθούμε από την ιστορία, ότι κάθε διχασμός, εθνικός, κοινωνικός, οικογενειακός, εκκλησιαστικός οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα.
Όπως ανέφερα, με συγκίνησε η αρχή του βιβλίου «Αντί προλόγου, μια εξομολόγηση», που περιγράφει την πορεία του, αφού την δεκαετία του 1980, όπως γράφει, παρέμενε «σε ένα βαθμό δέσμιος μιας αντίληψης που υπέτασσε την εθνική διάσταση στις «κοινωνικές αντιθέσεις». Είναι πολύ τολμηρό και ειλικρινές να γράφη κανείς κάτι τέτοιο. Προφανώς, εννοεί ότι τότε τον ενδιέφερε η πάλη των τάξεων η οποία υπέτασσε την εθνική διάσταση, και τελικά έθραυσε «το κουκούλι του ελλαδισμού» που τον φυλάκιζε «σε ένα τετριμμένο και αδιέξοδο παρόν, χωρίς ιστορική μνήμη, άρα και χωρίς μέλλον». Διέκρινε τον «ελλαδικό ελληνισμό» από τον «οικουμενικό ελληνισμό» και ότι το 1922 γεννηθήκαμε «ελλαδικοί» με «τον μεγάλο ακρωτηριασμό του ελληνισμού», και είναι ανάγκη «να εγκύψουμε στη μελέτη της μεγάλης ιστορικής απόπειρας για την ανασύσταση -mutatis moutandis- του υστερο-βυζαντινού ελληνικού Κράτους, δηλαδή της “Μεγάλης Ιδέας”». και θέτει δύο ερωτήματα που διατρέχουν όλο το βιβλίο : «Ήταν άραγε εφικτή η υλοποίησή της (της Μεγάλης Ιδέας) ; Εξακολουθεί να έχει κάποιο νόημα σήμερα ; ».
Απλώς στα ερωτήματα αυτά έχω μια απάντηση, αφού ο υπότιτλος του βιβλίου είναι «δοκίμιο ιστορικής αυτογνωσίας», ότι καθ όλη την διάρκεια της Φραγκοκρατίας και Τουρκοκρατίας ήταν αναμμένη η Μεγάλη Ιδέα της Χριστιανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως την βλέπω στην Κωνσταντινούπολη, ακόμη την συνάντησα στην Μέση Ανατολή, κυρίως στον Λίβανο, όπου δίδαξα για τρία χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Λιβάνου, κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, όπως την συναντώ στην Ευρώπη και την Αμερική, όπου καλούμε να διδάξω. με τις εθνικές ιδέες του Διαφωτισμού, που εκφράσθηκαν από άλλα αίτια, άρχισε να τρεμοσβήνη αυτή η Μεγάλη Ιδέα, αφού, κατά την Έλλη Σκοπετέα, το 1830 συγκροτήθηκε το πρώτο Ελληνικό Κράτος με τρεις προϋποθέσεις, πρώτον να προσανατολισθή στην αρχαία Ελλάδα, δεύτερον να αποκοπή από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τρίτον να προσαρτηθή προς την Ευρώπη.
Βεβαίως, δοξάζω τον Θεό για την Ελληνική Επανάσταση και την συγκρότηση του Ελληνικού Κράτους, έστω κι αν προδόθηκε το όραμα του Ρήγα Φερραίου και του Ιωάννου Καποδίστρια, αλλά η αναπτυχθείσα Μεγάλη Ιδέα του 1843 είχε αλλάξει νόημα, εκφραζόταν εθνικιστικά ως προσάρτηση των εδαφών εκτός Ελλάδος στην δυτικοποιημένη Ελλάδα. Αυτή η διαφοροποιηθείσα Μεγάλη Ιδέα συρρίκνωσε τον οικουμενικό Ελληνισμό στον ελλαδισμό, που είναι μια καταστροφή.
Όμως, οι Ρωμηοί από την Μικρά Ασία έφεραν στην Ελλάδα έναν οικουμενικό Ελληνισμό, ως αντίδοτο στην αποσύνθεση του δυτικοποιημένου Ελληνισμού, και έκαναν μια νέα οικουμενική γονιμοποίηση μέσα στο Ελληνικό Κράτος. Είναι χαρακτηριστικό το βιβλίο της Renee Hirschon με τίτλο «Κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής», εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης). η νοσταλγία της «πατρίδος», όπως έλεγαν οι πρόσφυγες, έφερε η αναζωογόνησε την μνήμη της Ρωμηοσύνης, του εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά, που έγραφε ότι λεγόμαστε «Έλληνες, για να ρίχνουμε στάχτη στα μάτια του κόσμου πραγματικά, Ρωμιοί» και της «πονεμένης Ρωμηοσύνης» του Φώτη Κόντογλου.
Έτσι σήμερα, έχοντας ως βάση το Ελληνικό Κράτος, πρέπει να αναπτυχθή μια άλλη πολιτιστική «Μεγάλη Ιδέα», ως αναζωπύρωση του οικουμενικού Ελληνισμού συνδυασμένου με την Ορθοδοξία, που πρέπει να αναζητηθή σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, την οποία μεγάλη πολιτιστική Ιδέα δεν πρέπει να βλέπουμε μόνο προς Ανατολάς, αλλά και προς Δυσμάς, στους Έλληνες-Ρωμηούς της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας, της Μεγάλης Ελλάδος, τους εκρωμαϊσθέντες Κέλτες της Ευρώπης, αλλά και της Βρετανίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Κέλτες της Βρετανίας, οι Ουαλοί, ήταν Ορθόδοξοι Ρωμαίοι που τελούσαν την θεία Λειτουργία στην Ελληνική γλώσσα, και Βρετόνοι Επίσκοποι συμμετείχαν στις Ορθόδοξες Συνόδους, όπως στην Σύνοδο της Σαρδικής (Σόφιας Βουλγαρίας) το 343, που υποστήριξαν τον Μέγα Αθανάσιο και ήταν εναντίον του Αρείου, τους μνημονεύει ο Μέγας Αθανάσιος. Πρέπει, επομένως, να τα σκεφτόμαστε αυτά, όχι για να τους προσαρτήσουμε όλους αυτούς εδαφικά στην Ελλάδα, αλλά για να ζούμε εμείς και να αναπνέουμε οικουμενικά.
Ευχαριστώ το Γιώργο Καραμπελιά για τον κόπο του και την σε βάθος επίπονη ιστορική έρευνά του.
ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
