Ι.Μ. ΜΑΝΗΣ: Συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου ποιητού Κωστή Παλαμά, 27 Φεβρουαρίου 1943.
Ο Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα το 1859 από γονείς με καταγωγή από το ηρωικό Μεσολόγγι. Νεαρός στην ηλικία ασχολήθηκε με την λογοτεχνία και ειδικότερα με την ποίηση. Το 1886 δημοσιεύτηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Τραγούδια της πατρίδος μου» στη δημοτική γλώσσα ακολουθώντας την Νέα Αθηναική Σχολή ενώ το 1896 του ανατέθηκε η σύνθεση του ύμνου των Ολυμπιακών Αγώνων. Το 1897 διορίστηκε γενικός γραμματεύς στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όπου παρέμεινε μέχρι το 1928.
Όταν μάλιστα διορίστηκε από τον τότε Υπουργό Παιδείας Ανδρέα Παναγιωτόπουλο, ο διορισμός του αυτός υπαγορεύθηκε από τιμητική διάθεση και διάκριση γι’ αυτό και ο δημοσιογραφικός τύπος της εποχής (όπως «Εστία», «Άστυ», «Ακρόπολις») έγραψαν λίαν επαινετικά για τον διορισμό και τον Παλαμά.
Το 1918 έλαβε το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών και το 1930 έγινε Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1934 προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ.
Εκοιμήθη στις 27 Φεβρουαρίου 1943, χρόνια δύσκολα και η κηδεία του έλαβε εθνική διάσταση και παρέμεινε ιστορική με την συμμετοχή χιλιάδων ανθρώπων που τον συνόδευσαν στον τάφο του στο Α’ Κοιμητήριο Αθηνών, ψάλλοντας τον «Εθνικό Ύμνο» παρά τις δυσκολίες ένεκεν της γερμανικής κατοχής. Υπήρξε λίαν χαρακτηριστική η στιγμή εκείνη που όταν το φέρετρο κατέβαινε στον τάφο ακούστηκε η φωνή του Σικελιανού, που ποιητικά για τον ποιητή έλεγε: «… Ηχήστε σάλπιγγες… καμπάνες βροντερές, δονήστε σύγκορμη την χώρα πέρα ως πέρα… Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα… Σημαίες της λευτεριάς ξεδιπλωθείτε!».
*
Ο Παλαμάς υπήρξε σπουδαίος ποιητής. Έγραψε πολλά ποιήματα και άλλα δοκίμια και ήταν σημείο αναφοράς στους λογοτεχνικούς κύκλους, υποστηρικτής μάλιστα της δημοτικής γλώσσας.
Διακρινόταν για την ευρυμάθεια και την οξύνοια του πνεύματος. Δημοσίευσε σε πολλές εφημερίδες, περιοδικά πολλά ποιήματα, άρθρα και μελέτες. Η ποίησή του έχει γραμμές λιτότητος, στοχασμούς φιλοσοφικούς, έννοιες αναγεννητικές και πατριωτικές. Οι στίχοι αληθώς έχουν λυρική τελειότητα. Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι ο Παλαμάς δεν ήταν μόνον ποιητής. Υπήρξε διηγηματογράφος, χρονογράφος, κριτικός και έγραψε ακόμα και θέατρο. Στο όλο έργο του συνέλαβε το Γένος των Ελλήνων σε μία αδιάσπαστη ενότητα, από τα αρχαία χρόνια μέχρι την εποχή του. Μέσα από την γραφίδα του εκφράστηκε ο ελληνικός χριστιανισμός όπως το πέτυχε και ο Παπαρηγόπουλος με την «Ιστορία» του.
Το έργο του είναι πολύ μεγάλο αλλά αξιόλογες ποιητικές δημιουργίες του είναι ο Τάφος (1898), ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907), η Φλογέρα του Βασιλιά (1910), η Πολιτεία και η Μοναξιά (1912), ο Κύκλος των τετραστίχων (1929) και οι νύχτες του Φήμιου (1935) κα.
*
Είναι γεγονός ότι έχει γίνει πολύς λόγος και έχουν γραφεί πολλά σχετικά με το έργο και την ζωή του ποιητού. Και δικαίως. Υπήρξε σπουδαία λογοτεχνική μορφή.
Ωστόσο αξίζει να παρουσιάσουμε με την ευκαιρία της επετείου των 80 χρόνων από τον θάνατό του και μία άλλη πλευρά του λογοτέχνου. Την θρησκευτική.
Αναμφισβήτητα ο Παλαμάς είχε μούσα του εκτός από την αγάπη του στην Ελλάδα και την πίστη στο Θεό. Διαβάστηκε απ’ όλους, πιστούς και άπιστους. Και αυτό πρέπει να λέγεται.
Κατ’ αρχήν, ο Παλαμάς ανετράφη σε μία οικογένεια με θρησκευτικές ρίζες. Έπειτα ο χριστιανισμός των βυζαντινών και μεσοβυζαντινών χρόνων διαπνέει την ποίησή του ειδικά στα έργα του «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου» και «Η φλογέρα του βασιλιά». Ως αναφέρει ο κατ’ εξοχήν μελετητής του ο αείμνηστος λογοτέχνης – κριτικός Ευάγγελος Μόσχος, ο Παλαμάς «…μελετούσε βαθέως το Ευαγγέλιο και τα εκκλησιαστικά κείμενα υπό των οποίων ενεπνέετο. Καρπός, επίσης, των εμπνεύσεων τούτων του ποιητού είναι η πληθύς ποιημάτων του εγκατεσπαρμένων εις όλας του τας ποιητικάς συλλογάς και συνθέσεις, εις τα οποία εκχύνεται μία έντονος συναίσθησις της αμαρτωλότητός του, βαθεία συντριβή και έξαρσις της χριστιανικής πίστεως, ελπίδος και αγάπης. Πολλά επίσης και σημαντικά είναι τα ποιήματα του Κ. Παλαμά τα εμπνευσμένα από τας μεγάλας χριστιανικάς εορτάς και εις τα οποία δεν περιορίζεται μόνον να εξάρη το εξωτερικόν γραφικόν χρώμα των ημερών αυτών, αλλ’ υπεισέρχεται και συλλαμβάνει το βαθύτερον νόημά των και την ουσιαστικήν σημασίαν που έχουν διά τον χριστιανόν.
Εξ’ άλλου κατά τα τελευταία έτη της ζωής του φαίνεται ότι είχεν υποχωρήσει μέσα εις την συνείδησίν του πάσα επίδρασις του ορθολογισμού και του επιστημονισμού, εις τον οποίον άλλοτε απέδιδε μεγίστην σημασίαν διά το μέλλον και την ευτυχίαν του ανθρώπου. Χαρακτηριστική είναι η στιχομυθία που είχε μετά του ποιητού Αγγ. Σικελιανού, εις τον οποίον, αρκετόν καιρόν προ του θανάτου του, ετόνιζε τα ακόλουθα: «Η επιστήμη βέβαια… Το εκτελεστικό όργανο ενός πιθανού ανώτερου πολιτισμού. Τίποτ’ άλλο… Και σηκώνοντας το χέρι του λιγάκι προς τ’ απάνω (γράφει ο Σικελιανός), εψιθύρισεν ακόμα: Το Μυστήριο…», υποδηλών ούτω την πίστιν του εις τον Θεόν και εις μίαν μεταφυσικήν σύλληψιν του κόσμου και της ζωής». (Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, τομ. 9, στ. 1099).
Ενδεικτικά και σε ταξινόμηση αναφέρουμε τους θρησκευτικούς ποιητικούς καρπούς του Κωστή Παλαμά.
Για τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, τα ποιήματα – στίχοι:
Χριστούγεννα
Μεσσίας
Κασσιανή
Το τραγούδι του Σταυρού
Λαμπρή
Για την Υπεραγία Θεοτόκο:
Η Παναγία στην κόλαση
Κι απ’ όσα (επίθετα πολλά της Παναγίας)
Τρεις αδερφές (για ναούς της Παναγίας)
Προσευχές προς την Παναγία:
Μητέρα των ανέλπιδων
Μυστική παράκληση
αλλά και άλλα έργα όπως
Μέσα στο πλήθος (Ναός Αθηνιώτισσας Κυράς)
και Σε δίφυλλα (Περιγράφει εικόνες – τοιχογραφίες της Παναγίας)
Ένα ποίημα για τον Άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης και επίσης τα έργα:
Οι χριστιανοί
Αγία Πίστη
Ω θολωμένε
Η κραυγή
*
Ως κατακλείδα στο αφιέρωμα αυτό αντιγράφουμε και παρουσιάζουμε τρία θρησκευτικής εμπνεύσεως ποιητικά του δημιουργήματα.
α) Το τραγούδι του Σταυρού
Κ’ έγυρ’ Εκείνος το άχραντο κεφάλι και ξεψύχησε
στο μαύρο το κορμί μου απάνου˙
άστρα γινήκαν τα καρφιά του μαρτυρίου του, άστραψα
κι από τα χιόνια πιο λευκός τα αιώνια του Λιβάνου.
Οι καταφρονεμένοι μ’ αγκαλιάσανε
και σα βουνά και σα Θαβώρ υψώθηκαν εμπρός μου˙
οι δυνατοί του κόσμου με κατάτρεξαν
γονάτισα στον ήσκιο μου τους δυνατούς του κόσμου.
Τον κόσμο αν εμαρμάρωσα, τον κόσμο τον ανάστησα,
στα πόδια μου άγγελοι οι Καιροί, γύρω μου σκλάβες οι Ώρες.
Δείχνω μια μυστική Χαναάν στα γαλανά υπερκόσμια˙
μα εδώ πατρίδες πάναγνες είσαστ’ εσείς, τρεις Χώρες!
Ω πρώτη εσύ, Ιερουσαλήμ! του βασιλιά προφήτη σου
μικρή είν’ η άρπα για να ειπή τη νέα μεγαλωσύνη.
Του Σολομώντα σου ο ναός μ’ αντίκρυσε, και ράγισε˙
καινούργια δόξα ντύθηκαν της Ιουδαίας οι κρίνοι.
Κ’ ύστερα υψώθηκα σ’ εσένα, ω Πόλη, εφτάλοφο όραμα,
κ’ έγινα φως των ουρανών, το θάμα του Ιορδάνη,
τους Κωνσταντίνους φώτισα και τους Ηράκλειους δόξασα,
και τρικυμίες δεν έσβησαν εμέ, μηδέ Σουλτάνοι.
Και ύστερα, ταξιδευτής, ήρθα σ’ εσένα, ασύγκριτη,
Αθήνα, των ωραίων πηγή, των εθνικών κορώνα,
τον άγνωστο έφερα Θεό, και, απόκοτος, αψήφησα
την πολεμόχαρη Παλλάδα μεσ’ τον Παρθενώνα.
Και γνώρισα τους ιλαρούς θεούς και στεφανώθηκα
την αγριλιά της Αττικής, τη δάφνη απ’ την Ελλάδα,
και ω λόγος πρωταγροίκητος! του Γολγοθά το σύγνεφο
πήρε την άσπρη ομηρική του Ολύμπου λαμπεράδα.
Τα είδωλα τ’ αφρόντιστα και τα πασίχαρα έφυγαν,
αλλ’ ούτε πιά μεθάει τη γη το ασκητικό μεθύσι,
ας λάμπη η μυστική χαρά στα γαλανά υπερκόσμια˙
ειν’ εδώ κάπου μία ζωή, και είν’ άξια για να ζήσει.
Με τα κλαδιά της φοινικιάς νέα ωσαννά λαχτάρισα
σ’ εσένα, ω Γη Πανάγια και ω πρώτη μου πατρίδα.
Σ’ εσέ γυρνώ, Ιερουσαλήμ, κ’ ένα τραγούδι φέρνω σου
Είναι πλασμένο από ψυχή και από φωνή Ελληνίδα!
Από τη ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ (1913)
β) Προσευχή στην Παναγία
Μητέρα των ανέλπιδων κι όλου του κόσμου σκέπη,
κάτου από σε κι οι ανέλπιδοι κι όλος ο κόσμος ίσοι!
Τέτοιος ο κόσμος έγινε μ’ εσέ· τα πλούτια του όλα,
θησαυρούς δύναμης, χαράς, και τέχνης και σοφίας,
όλα τ’ αρνήθηκε για σε, και γίνηκε για σένα
κόσμος φτωχός από το νού, γυμνός από τη γνώση,
κι αστόχαστος και βάρβαρος· και παραπεταμένος
στα πόδια σου καλόγερος, ασκητευτής μπροστά σου,
μαράζωμα όλη του η ζωή και ο νούς του μοναστήρι.
Μπρός στην εικόνα σου γειρτός ο κόσμος, με το στόμα
τρεμουλιαστό, κρεμάμενο μόνο από τ’ όνομά σου
κι από τη σκέπη σου, Κυρά, κι από τ’ ανάβλεμμά σου,
μ’ ένα τροπάρι μυστικό, με μια πνιχτή μουρμούρα,
δύο απέραντα κοντόλογα: Χαίρε, Χαριτωμένη!
Τον πρώτο κόσμο πίνιξες Εσύ, τον πλούσιο κόσμο,
και απ’ τον πνιμένο φύτρωσε χρυσόγραφτος ο κρίνος,
και στ’ άσπρα και στ’ αμάραντα φύλλα του χαρασμένα
τα λόγια τα δοξαστικά: —Χαίρε, Χαριτωμένη!
Και τώρα ο κόσμος δείχνεται στόμα θαμμένου αγίου,
γάστρα ενός κρίνου μυστικού, και στην καρδιά του κόσμου,
από τον άγνωρο ασκητή ως το Βουργαροφάγο
το νικητή που ανέβηκε για να σε προσκυνήση—
κατάμεσα, Θεοτόκο, Εσύ, λαμπροζωγραφισμένη!
Από τη ΦΛΟΓΕΡΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ, Λόγος 8ος (1910)
γ) Αγία Πίστη
Αγία Πίστη των πατέρων μου έλα
και γιόμισέ μου την καρδιά
και γλυκολάλαε μέσα μου και γέλα
σαν τα πασίχαρα παιδιά.
Και ξέπλυνέ μου μέσα σε Ιορδάνη
τα κρίματα και μια φορά
κάμε και προς εμένανε ο,τι κάνει
η μυστική Περιστερά!
Και νεύρωσέ μου την ψυχή και μάθε
κι εμέ να θέλω, να μπορώ,
και διώξε απ’ τη δική μου γνώμη κάθε
δείλιασμα ανάμελο κρυερό.
Κάθε σοφία και γνώση αυτού του κόσμου
που φέρνει ζάλη περισσή
αντί να ρίχνει λάδι αγνό στο φως μου,
κάμε η ψυχή μου να μισεί.
(1884)
Όλα αυτά δείχνουν ότι ο μεγάλος ποιητής Κωστής Παλαμάς υπήρξε ένας αναζητητής του Θεού.
){kind=link}