Ι.Μ. ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙΟΥ: Η εορτή καί πανήγυρη τού Αγίου Μηνά τού Μεγαλομάρτυρα, πολιούχου, προστάτου καί εφόρου τής πόλης τού Ηρακλείου, συμπίπτει αυτή τή χρονιά μέ τά 200 χρόνια από τήν Επανάσταση τού 1821.
Τότε πού ο χώρος αυτός, μέ κέντρο τόν παλαιό, μικρό ναό τού Αγίου Μηνά, έγινε τόπος σφαγής καί φρικτού μαρτυρίου γιά πολλούς κληρικούς, αρχιερείς, μοναχούς, ιερείς, αλλά καί γιά 800 λαϊκούς.
Τό επετειακό γεγονός τών 200 χρόνων, από τό 1821, θά τό συνδέσομε μέ τήν πολιτιστική συνέχεια τού Ελληνισμού, στίς τελευταίες χιλιετίες καί αιώνες, σέ αναφορά μέ τήν Επανάσταση στήν Κρήτη.
Τό 1821 αποτελεί μία σπουδαία τομή στήν πολιτιστική πορεία τού Ελληνισμού. Οι διακυμάνσεις τού Ελληνισμού, αναμφίβολα, ποικίλουν στόν προχριστιανικό καί χριστιανικό κόσμο.
Άς προβληματιστούμε, ως Έλληνες τού 21ου αιώνα, ενδεικτικά, στά παρακάτω ερωτήματα:
α) Τί συνδέει τόν σημερινό Ελληνισμό μέ τήν αρχαία πόλη κράτος τής Αθηναϊκής συμμαχίας καί Σπαρτιατικής ηγεμονίας ή μέ τούς πρίν από τόν Φίλιππο, Μακεδόνες βασιλείς;
β) Πώς προσλαμβάνει ο Ελληνισμός, σήμερα, τό τού Ισοκράτους: «καί μάλλον Έλληνας καλείσθαι τούς τής παιδεύσεως τής ημετέρας ή τούς τής κοινής φύσεως μετέχοντας»; «Έλληνες είναι όσοι μετέχουν στήν ελληνική παιδεία»; Ή τόν Καβάφη όταν γράφει γιά τήν αυτοκρατορία τού Μεγάλου Αλεξάνδρου:
«Κι απ’ τήν θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
τήν περίλαμπρη,
τήν περιλάλητη βγήκαμ΄ εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.
Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς, κι οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου καί Συρίας,
κι οι εν Μηδία, κί οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Μέ τές εκτεταμένες επικράτειες»;
γ) Πώς ερμηνεύουμε τήν άποψη τού Μεγάλου Δούκα Νοταρά, λίγο πρίν τήν πτώση τής Πόλεως τό 1453: «Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τή Πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκου, ή καλύπτραν λατινικήν!»;
Καλύτερα, δηλαδή, νά μπούν στήν Πόλη Τούρκοι παρά Λατίνοι. Ή στόν ίδιο χρόνο τήν ομολογία τού τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου: «Τό δέ τήν πόλιν σοι δούναι, ούτ εμόν εστιν ούτ άλλου τών κατοικούντων εν ταύτη· κοινή γάρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν καί ου φεισόμεθα τής ζωής ημών»; «Αποφασίσαμε όλοι νά αποθάνομεν γιά νά υπερασπιστούμε τήν Κωνσταντινούπολη. Δέν υπολογίζομε τή ζωή μας»;
Καί δ) Ποιά σχέση έχει η Ελλάδα καί οι Έλληνες σήμερα, στόν 21ο αιώνα, μέ αυτό πού ο Σαββόπουλος τραγουδάει: «είτε μέ τίς αρχαιότητες, είτε μέ Ορθοδοξία τών Ελλήνων οι κοινότητες φτιάχνουν άλλο γαλαξία»;
Όλα τά παραπάνω καί μόνο ως ερωτήματα, αναδεικνύουν πόσο μεγάλη τομή στή σύνολη πολιτιστική διαδρομή τού Ελληνισμού υπήρξε η Επανάσταση τού 1821, καί τούτο διότι:
1. Ο Ελληνισμός πρωτοπορεί τό 1821 καί ανέρχεται στό τρένο τού νέου κόσμου, πού τροχοδρομείται στόν δυτικοευρωπαϊκό χώρο, μέ τά νέα αξιακά δεδομένα τής αρχής τών εθνοτήτων καί τής διαμόρφωσης εθνικών κρατών, πού έπονται τού Διαφωτισμού καί τής Γαλλικής Επανάστασης, μέ συνέπεια, τό 1830, νά δημιουργηθεί, στά Βαλκάνια, τό πρώτο εθνικό κράτος κι ένα από τά πρώτα, έθνη – κράτη στήν Ευρώπη.
Εδώ, όμως, αποσαφηνίζουμε ότι, η επαναστατική πυραμίδα τού 1821, σχεδόν στό σύνολό της, μέ πρωτεργάτες τούς κλέφτες καί τούς αρματολούς καί μέ τή συμμετοχή σύνολης τής λαϊκής βάσης, αγροτοποιμενικής, σχεδόν στό μεγαλύτερο σύνολό της, διεξαγάγει κλήρος καί λαός, έναν αγώνα θρησκευτικό, όπου έχουμε τή σύγκρουση τών Ορθοδόξων χριστιανών μέ τούς μουσουλμάνους.
2. Τό θεωρητικό πλαίσιο τής Επανάστασης τού 1821 είναι δημιούργημα, κατά κανόνα, στοχαστών καί διανοουμένων, μέ προωθημένες, φιλελεύθερες απόψεις, καί αυτό αποσαφηνίζεται στό περιεχόμενο τού Συντάγματος τής Επιδαύρου, πού ονομάστηκε «Προσωρινή Διοίκηση τής Ελλάδος». Παρόμοιο καί πιό ρηξικέλευθο είναι τό Σύνταγμα τής Κρήτης, πού έχει τήν παράλληλη ονομασία, «Προσωρινό Πολίτευμα τής Νήσου Κρήτης». Καταστρώθηκε τό Κρητικό Σύνταγμα στούς Αρμένους τό 1822, από τούς σαράντα περίπου εκπροσώπους τής Κρήτης.
Στό Σύνταγμα τής Επιδαύρου, ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός, με τούς χωριστούς ρόλους τής εκτελεστικής, νομοθετικής καί δικαστικής εξουσίας, καταστρώνεται, κυρίως, από τούς φαναριώτες, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο καί Θεόδωρο Νέγρη. Μετά τό πέρασμά τους από τήν Ευρώπη, γίνονται φορείς φιλελεύθερων δημοκρατικών ιδεών καί καθορίζουν τούς αξιακούς, συνταγματικούς στόχους στήν Επίδαυρο, όπου διετέλεσε πληρεξούσιος ο Πέτρος Ομηρίδης από τή Σμύρνη, μέ εμπορικές δραστηριότητες στή Μασσαλία. Ο Ομηρίδης, μέλος, στή συνέχεια, τής Συνέλευσης στούς Αρμένους, μεταφέρει τό Σύνταγμα τής Επιδαύρου καί στήν Κρήτη. Μέ μία όμως πιό ρηξικέλευθη διαφορά. Στό «Προσωρινό Πολίτευμα τής Νήσου Κρήτης», η χρονολόγηση γίνεται καί κατά τό προηγούμενο τής Γαλλικής Επανάστασης.
Διαβάζουμε: «Εν Αρμένοις τή 20ή Μαΐου 1822 καί Β΄ έτος τής Ανεξαρτησίας».
3. Καί στά δύο Συντάγματα, τής Επιδαύρου καί τής Κρήτης, ο Έλλην ταυτίζεται μέ τόν χριστιανό. Στό άρθρο Β΄ τού Κρητικού Συντάγματος στούς Αρμένους, διαβάζουμε: «Όσοι αυτόχθονες τής Νήσου κάτοικοι πιστεύουν εις Χριστόν είναι πολίται, καί απολαμβάνουσιν όλων τών Ελληνικών δικαιωμάτων».
Στό Σύνταγμα τής Επιδαύρου έχομε παράλληλη διατύπωση: «Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι τής Επικράτειας τής Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισίν Έλληνες καί απολαμβάνουσιν άνευ τινός διαφοράς όλων τών πολιτικών δικαιωμάτων».
Συνεπώς, στήν Επίδαυρο καί στούς Αρμένους, έχουμε ταύτιση τών Ελλήνων μέ τούς χριστιανούς πού «απολαμβάνουσιν όλων τών ελληνικών δικαιωμάτων». Τό όνομα «Έλλην», εισέρχεται σέ νέα τροχιά, αποφορτίζεται από τήν ταύτισή του μέ τόν ειδωλολάτρη, προσλαμβάνει εθνικό περιεχόμενο καί τελικά προσδιορίζει τό ελληνικό έθνος κράτος.
Η διαμόρφωση, συνεπώς, τής εθνικής συνείδησης καί ταυτότητός μας, ξεκινάει μέ ταύτιση τού χριστιανού μέ τόν Έλληνα. Καί δέν μπορούσε νά γίνει διαφορετικά, διότι η ελληνική γλώσσα στήν Κρήτη δέν ήταν δυνατόν νά αποτελέσει προσδιοριστικό παράγοντα εθνικής ταυτότητας, επειδή σχεδόν σύνολη, η σαφέστατα μικρότερη τής χριστιανικής, μουσουλμανική κοινότητα, μιλούσε καί αυτή ελληνικά. Ήταν Κρήτες Ορθόδοξοι πού εξισλαμίσθηκαν.
Στήν Πελοπόννησο καί στήν Στερεά Ελλάδα, επειδή έχουμε πολλούς αρβανίτες, πού δέν μιλούσαν ελληνικά, ούτε κι εκεί η ελληνική γλώσσα μπορούσε νά αποτελέσει τή βάση γιά εθνικό προσδιορισμό καί διαμόρφωση εθνικής συνείδησης καί ταυτότητας. Όμως, αυτή η ταύτιση τού χριστιανού μέ τόν Έλληνα, στό πρώτο ελληνικό κρατίδιο, συμβάλλει καθοριστικά καί ενσωματώνει, καθόλη τή διάρκεια τού 19ου καί 20ού αιώνα, στόν ελληνόγλωσσο εθνικό κορμό, τούς αρβανιτόφωνους, βλαχόφωνους, σλαβόφωνους, αλλά καί τουρκόφωνους Ορθοδόξους Ρωμιούς.
Τό Οικουμενικό Πατριαρχείο, στή σύνολη πορεία του, ιδιαιτέρως όμως, στήν περίοδο τής Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αφομοίωνε στήν πατριαρχική πυραμίδα του, τους αλλόγλωσσους Ρωμιούς Ορθοδόξους.
Η επιλογή αυτή βοήθησε ουσιαστικά τόν Ελληνισμό στόν Μακεδονικό αγώνα.
4. Στό «Προσωρινό Πολίτευμα τής νήσου Κρήτης», αλλά καί στήν «Προσωρινή Διοίκηση τής Ελλάδος», καί στά δύο δηλαδή Συντάγματα, συναντάμε τούς νέους όρους: Έθνος, ευδαιμονία τού Έθνους, Έλληνες, πανελλήνιος βουλή, καί βεβαίως βρίσκουμε τή θεά Αθηνά στήν σφραγίδα τής διοικήσεως, η οποία στή συνέχεια θά καταστεί κυρίαρχο σύμβολο στήν αίθουσα τελετών τού Εθνικού καί Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
5. Πενήντα χρόνια πρίν τήν Επανάσταση τού 1821, στήν Κρήτη έχουμε τό 1770 τήν Επανάσταση τού Δασκαλογιάννη. Στό τραγούδι τού Δασκαλογιάννη γνωρίζουμε ποιός υπαγορεύει καί ποιός γράφει. «Ο μπάρμπα Παντζέλιο απούτον τυροκόμος», υπαγορεύει τά τής Επανάστασης στόν Σήφη τού Σκουλούδη, «Εγώ εκράθιου τό χαρτί κί εκράθιου καί τή μπένα, κι εκείνος μού διηγότανε καί τά γραφά ένα-ένα».
Σέ κάθε Επανάσταση, πρό αυτής, κατά τή διάρκειά της, αλλά καί μετά, διαμορφώνονται διάφορες τάσεις. Η επιφυλακτικότητα γιά τήν Επανάσταση τού Δασκαλογιάννη εκφράζεται από τόν Πρωτόπαπα.
Διαβάζουμε στό τραγούδι τού Δασκαλογιάννη:
«Στά χώματα-ν τωνε, ποτέ Τούρκοι δέν επατούσα, δοσίματα δέν έδιδα, ούτε εγγαριές εκάνα, τά δύο τών πόδια τών Τουρκών σ ένα παπούτσι ΄βάνα. Είχαν καί τά καράβια τών, που τώνε κουβαλούσα, σάν μπέηδες καί πρίντζιπες εις τά Σφακιά περνούσα.»
Ο Δασκαλογιάννης απαντάει στόν Πρωτόπαπα:
«Σώπαινε μπλιό Πρωτόπαπα μά ύστερις ή πρώτα, εγώ θά πάω τό Σταυρόν εις τώ Χανιώ τή πόρτα. Εγώ θά πάω τό Σταυρό στήν πόρτα νά κολλήσω τήν Παναγία θέ νά ΄χωμε καί τόν Χριστό βοήθεια».
Ο Δασκαλογιάννης, μέ τήν απάντησή του, αποσαφηνίζει τόν θεωρητικό στόχο τής Επανάστασης τού 1770, πού διεξήχθη στό πλαίσιο τού φιλορωσικού κινήματος τών Ορλωφικών. Στόχος τού Δασκαλογιάννη είναι νά φέρει τό Σταυρό στή Χανιόπορτα, μέ τή βοήθεια τού Χριστού καί τής Παναγίας. Αυτά, συνεπώς, είναι καί τά αξιακά δεδομένα τής Επανάστασης τού 1770, η ιδεολογία της, γιά νά κάνω χρήση πολιτικού όρου.
4. Η Επανάσταση τού 1821 οδήγησε στήν αγχόνη τόν Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ καί τόν προκάτοχό του Κύριλλο ΣΤ΄, μέ πλειάδα άλλων αρχιερέων καί λαϊκών στήν Κωνσταντινούπολη καί σ΄ όλα τά ρωμαλεότερα κέντρα τού Ελληνισμού, μεταξύ τών οποίων, Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη, Κύπρος, Σμύρνη.
Στήν Κρήτη, στίς 23 Ιουνίου 1821, στό Ηράκλειο, εδώ πού σήμερα λειτουργούμε καί στίς γύρω περιοχές, έσφαξαν τόν Μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμο Παρδάλη καί τούς Επισκόπους, Κνωσού Νεόφυτο, Χερρονήσου Ιωακείμ, Λάμπης Ιερόθεο, Σητείας Ζαχαρία, Διοπόλεως Καλλίνικο. Σφαγιάστηκαν, επίσης, ηγούμενοι καί μοναχοί Ιερών Μονών καί Εκκλησιών, αλλά καί πολλοί λαϊκοί. Οι ιστορικές πηγές γράφουν γιά τίς σφαγές, γιά τόν «μεγάλο απερντέ», πρόκειται γιά τή μεγάλη αυτή σφαγή τού Μεγάλου Κάστρου, πού σήμερα πανηγυρίζουμε τόν πολιούχο μας Άγιο Μηνά.
Οι φανατικοί μουσουλμάνοι, πιστοί στή σαρία, σφάζουν μαζί μέ τούς κληρικούς καί 800 λαϊκούς. Τά άψυχα σώματα τών μαρτύρων σφαγιάζονται στά Σπιτάλια καί στόν Άγιο Ματθαίο.Η Εκκλησία τής Κρήτης έμεινε ακέφαλη καί τό 1823 τό Οικουμενικό Πατριαρχείο εξέλεξε Μητροπολίτη Κρήτης τόν Καλλίνικο τόν εξ Αγχιάλου (1823 -1830).
Στίς 19 Μαΐου 1821, στήν πλατεία τών Χανίων, απαγχονίστηκε ο Επίσκοπος Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκης. Ακολούθησε η σφαγή τού Πέτρας Ιωακείμ, ενώ φυλακίστηκαν, ο Κυδωνίας Καλλίνικος Σαρπάκης καί ο Ρεθύμνης Γεράσιμος Περδικάρης, τούς οποίους στή συνέχεια απαγχόνισαν.
Τά σπουδαιότερα επαναστατικά γεγονότα στήν Κρήτη είναι:
– Τόν Απρίλιο τού 1821, στά Γλυκά Νερά εκλέγεται η «Καγκελαρία τών Σφακίων», μέ σφραγίδα της, τήν εικόνα τής Παναγίας πού έφερε τήν επιγραφή «Παναγία τού Λουτρού», ενώ στίς 15 Απριλίου 1821, στήν Παναγία τή Θυμιανή, στά Σφακιά, γίνεται η κήρυξη τής Επανάστασης.
– Τόν Φεβρουάριο τού 1823, η Κρήτη έζησε άλλη μία μεγάλη τραγωδία στό σπήλαιο τής Μιλάτου, όπου εξανδραποδίσθησαν περί τά 2.000 άμαχα γυναικόπαιδα.
– Ακολουθεί, τόν Ιανουάριο τού 1824, τό δράμα στό σπήλαιο τού Μελιδονίου, όπου οι Τούρκοι πνίγουν στούς καπνούς, περί τούς 400 αμάχους.
– Τό Μάιο τού 1828, έχουμε τή μάχη τού Φραγκοκάστελου, όπου οι Τούρκοι, μέ 8.000 στρατιώτες, καταλαμβάνουν τό φρούριο καί σκοτώνουν τούς υπερασπιστές.
-Τό Φεβρουάριο τού 1828, έχουμε τήν κατάληψη τής Μονής τής Οδηγήτριας στή Μεσαρά καί τόν θάνατο τού Ξωπατέρα.
Η Κρήτη τόν Ιανουάριο τού 1830, όταν υπεγράφη τό Πρωτόκολλο τού Λονδίνου καί δημιουργήθηκε τό ελληνικό κράτος, έμεινε εκτός τής πρώτης Ελληνικής Επικράτειας. Τότε τό Συμβούλιο τών Κρητών αγωνιστών συνεδρίασε στίς Μαργαρίτες Μυλοποτάμου τό Νοέμβριο τού 1830 καί εξέδωσε μία σπουδαία διακήρυξη: «Η Κρήτη παρεσιωπήθη ενώ ακόμα μάλιστα έχει τόν εξολοθρευτικόν πόλεμον εις τούς κόλπους της καί οι Τούρκοι είναι περιορισμένοι εις μόνο τά φρούριά τους από τούς Έλληνας Ημείς δέν ευρίσκομεν αλλού τήν σωτηρίαν μας παρά εις τά όπλα μας καί εις αυτόν έντιμον θάνατον»
6. Μέ συνεχείς επαναστάσεις καί δυναμικές διεκδικήσεις, η χριστιανική πλειοψηφία τής Κρήτης, καθόλη τή διάρκεια τού 19ου αιώνα, διεκδικεί τήν ενσωμάτωσή της στήν Ελληνική Επικράτεια. Τό εθνικό μας κέντρο, η Αθήνα, αξιοποιεί ποικιλόπροπα τίς επαναστατικές ή τίς ειρηνικές διεκδικήσεις τών ομόγλωσσων χριστιανών τής Κρήτης.
Μέ τούς προξένους, μέ τούς συλλόγους, μέ τήν έκδοση εφημερίδων, μέ τούς δασκάλους πού έρχονται από τήν Αθήνα καί εφορμούμενοι από εθνικό δέος τό μεταδίδουν στούς μαθητές τής Κρήτης, μέ τούς Κρήτες αποφοίτους τού εθνικού καί Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, πού εγκαθίστανται στήν Κρήτη, Ελευθέριο Βενιζέλο, Κυριάκο Μητσοτάκη, Νίκο Γιαμαλάκη, Γιώργο Μυλωνογιάννη, Γιώργο Παπαμαστοράκη, Μανούσο Κούνδουρο, Αντώνη Μιχελιδάκη, κ.ά. διαμορφώνεται καί εμπεδώνεται στήν Κρήτη η ελληνικότητα τού έθνους κράτους, μέ τήν ελληνική σημαία, τόν εθνικό ύμνο, τόν εθνικό ιστορικό, τόν εθνικό στρατό καί τήν εθνική παιδεία.
Η Εκκλησία τής Κρήτης πρωτοπορεί όχι μόνο στήν Επανάστση τού 1821, αλλά καί στίς Επαναστάσεις τού 1866, μέ τήν πυρπόληση τού Αρκαδίου, καί τού 1897. Οι αρχιερείς τής Κρήτης, Πέτρας Τίτος Ζωγραφίδης, Ρεθύμνης Διονύσιος Καστρινογιαννάκης, Κυδωνίας Νικηφόρος Ζαχαριάδης, Κισάμου Δωρόθεος Κλωνάρης καί ο μετέπειτα Ρεθύμνης Χρύσανθος Τσεπετσάκης, πρωτοστατούν στόν εθνικό αγώνα, τού 1897. Οι Κρήτες αρχιερείς προηγήθηκαν στήν πατριωτική δράση τών μακεδονομάχων αρχιερέων.
Τέλος, η χαρισματική μορφή του Ελευθερίου Βενιζέλου θά οδηγήσει τήν Κρήτη στήν ένωση μέ τήν Ελλάδα, ολοκληρώνοντας τό 1913 τούς σκοπούς, τούς στόχους καί τίς προοπτικές τής μεγάλης Επανάστασης τού 1821.
Συμπερασματικά, εορτάζουμε τά 200 χρόνια από τήν Επανάσταση τού 1821, πού δημιούργησε τό πρώτο Ελληνικό Κράτος, τό πρώτο έθνος κράτος στά Βαλκάνια.
Ο εορτασμός τών 200 χρόνων, από τήν Επανάσταση τού 1821, τελετουργείται, από τήν Εκκλησία Κρήτης σήμερα, στήν εορτή τού Αγίου Μηνά, στόν 21ο αιώνα. Τά επιτεύγματα τού κόσμου τούτου δημιουργούνται, μεταβάλλονται καί μετασχηματίζονται. Ο πολιτισμός, όμως, πού συμποσούται στή λέξη Ελληνισμός καί Ελλάδα, μπορεί νά σταθεί μέ φοβική εσωστρέφεια στή διαμόρφωση τού νέου κόσμου, αυτού τού 21ου αιώνα;
Τά ερωτήματα, πού θέσαμε στήν αρχή, αποδεικνύουν ότι ο πολιτισμός μας γνωρίζει νά διαφυλάττει τήν παρακαταθήκη του, καί νά τήν παραδίδει από γενιά σέ γενιά, στίς πολύμορφες μεταβολές τού κόσμου τούτου. Έζησε, δημιούργησε, αλλά καί μεγαλούργησε καί στά πολυπολιτισμικά σχήματα τών αυτοκρατοριών.
Ξεκίνησε από τήν πόλη κράτος καί συνέχισε στίς αυτοκρατορίες: τή ρωμαϊκή, τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, τής Κωνσταντινουπόλεως, μέ κυρίαρχη στήν αυτοκρατορία τής ρωμιοσύνης, τήν Ορθόδοξη πίστη, τήν ελληνική παιδεία καί τόν ελληνικό πολιτισμό.
Τό μυστήριο αυτό, τής πολιτιστικής παρακαταθήκης, συνεχίστηκε καί μέσα στίς αντιξοότητες καί τούς διωγμούς πού ακολούθησαν μετά τό 1453, όταν στήν Κωνσταντινούπολη κυριάρχησαν οι Οθωμανοί. Χάρη, βεβαίως, στίς ποικίλες πρωτοβουλίες καί δράσεις τού Οικουμενικού μας Πατριαρχείου. Μέσα από αυτόν τόν ελληνικό κόσμο, τόν μέγα, φθάσαμε στήν Επανάσταση τού 1821, δημιουργήσαμε τό Ελληνικό Κράτος καί πορευόμαστε στόν 21ο αιώνα.
Η Επανάσταση τού 1821, στά συνταγματικά της κείμενα ταυτίζει τόν Έλληνα μέ τόν χριστιανό. Διακόσια χρόνια μετά, τό 1821, καλεί τήν Ελλάδα καί τόν Ελληνισμό σέ πολιτιστική εγρήγορση, γιά νά έχει συνέχεια στήν παγκόσμια Οικουμένη, αυτό τό σπάνιο πνευματικό μεγαλείο τού Ελληνισμού καί τής Ελλάδας. Γιά νά συνεχίζεται εδώ, σ αυτόν τόν ιερό χώρο, ο εορτασμός τού πολιούχου μας Αγίου Μηνά, γιά νά λαμβάνουν τίς ευλογίες τού Αγίου Μηνά καί οι επόμενες γενιές μετά από εμάς.
Χρόνια πολλά!
