Γράφει ο Καθηγητής Χρήστος Γερ. Σιάσος
Το Σάββατο 12 Ιουλίου 2014 πραγματοποιήθηκε, όπως κάθε χρόνο, Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στο Σπήλαιο-Ασκητήριο του Αγίου Νικολάου της Βαράσοβας, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου. Συλλειτούργησαν, ο Πρωτοσύγκελλος, Αρχιμανδρίτης π. Καλλίνικος Γεωργάτος, της Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, καθώς και Ιερείς της περιοχής.
Τη Θεία Λειτουργία παρακολούθησαν εκατοντάδες πιστοί από όλα τα μέρη του Νομού Αιτωλοακαρνανίας και όχι μόνο, που ήρθαν με τις βαρκούλες που διέθεσαν οι ψαράδες της περιοχής και ανέβηκαν με πολύ κόπο το μονοπάτι που οδηγεί στο Σπήλαιο του Αγίου. Ο Σεβασμιώτατος μίλησε προς τους πιστούς κάνοντας αναφορά για την εύρεση του Σπηλαίου από τον Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Αθανάσιο Παλιούρα και την ασκητική ζωή των Μοναχών που έζησαν στο Σπήλαιο πριν από εκατοντάδες χρόνια. Αναφέρθηκε στους Αγίους Ασκητές του Σπηλαίου όπου από τον 9ο μέχρι τον 18ο αιώνα υπήρχε έντονη μοναστική ζωή και όλοι τους Υμνούσαν και Δοξολογούσαν τον Άγιο Τριαδικό Θεό και αγίασαν αυτόν τον χώρο που είμαστε εμείς εδώ σήμερα. Έχει μεγάλη αξία και σημασία η παρουσία μας εδώ.
Όπου υπάρχουν Άγιοι, ασκητές, υπάρχει και ο σεβασμός. Αναφέρθηκε επίσης στον γέροντα Παΐσιο, τον Αγιορείτη, λέγοντας πολλά παραδείγματα για την Αγιασμένη και ευλογημένη ασκητική του ζωή και του έμειναν πολλές ωραίες και διδακτικές αναμνήσεις από τη δεκαετία του 1970.
Στο τέλος της Θείας λειτουργίας πραγματοποιήθηκε αρτοκλασία και στη συνέχεια ο Σεβασμιώτατος ευχαρίστησε το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, για όλη την προετοιμασία που έκαναν προκειμένου να γίνει η Θεία Λειτουργία, τους Ιερείς, τους Ιεροψάλτες, τους βαρκάρηδες και όλους τους πιστούς που με κόπο ήρθαν και παρακολούθησαν με σεβασμό και αγάπη την Θεία Λειτουργία. Τέλος όλοι οι προσκυνητές έλαβαν το αντίδωρο και την ευλογία του Σεβασμιωτάτου. Στη συνέχεια έγινε ξενάγηση στο χώρο του Σπηλαίου από τον Πρωτοσύγκελλο π. Καλλίνικο.
Το ετήσιο αυτό προσκύνημα γίνεται επί δέκα εννέα χρόνια συνεχώς και με πολύ χαρά το περιμένουν οι Χριστιανοί της περιοχής και όχι μόνο, ευχαριστούν τον Άγιο Νικόλαο για τη δύναμη και το κουράγιο που τους δίνει να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους αυτό.
Β Α Ρ Α Σ Ο Β Α «ΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΙΑΣ»
«…υπήρχαν εβδομήντα δύο εκκλησιές, παρεκκλήσια και σπήλαια στις κορφές και στις πλαγιές της Βαράσοβας…»
«…οι απόκρημνες πλαγιές τις Βαράσοβας από αιώνες πριν άρχισαν να προσελκύουν αναρριχητές..».
Η τρίκορφη Βαράσοβα, «ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΙΑΣ»
Βαράσοβα, ανατολικά πάνω δεξιά το Σπήλαιο
Εκεί που ανταμώνεται ο Αιτωλικός κάμπος με τη θάλασσα, πλάι στις εκβολές του Ευήνου ποταμού, ξεπηδά επιβλητικός ο βράχος της Βαράσοβας, με ύψος 917 μέτρα.
Η Βαράσοβα απέχει 240 χιλιόμετρα από την Αθήνα, 30 χιλιόμετρα από το Αντίρριο και 15 χιλιόμετρα από το Μεσολόγγι. Απέναντι από την Βαράσοβα στέκει ο δασωμένος Αράκυνθος ή Ζυγός που αποτελεί την αντίθεση με την γυμνή και βραχώδη Βαράσοβα. Ένας μεγάλος μυθολογικός κύκλος φαίνεται πως διαμορφώθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων στην περιοχή της Αιτωλίας.
Μια ερωτική ιστορία μας λέει ότι νεαρός ιερέας του Διονύσου στην Καλυδώνα ερωτεύτηκε την Καλλιρρόη η οποία δεν ανταποκρίθηκε στα αισθήματά του και ο ιερέας ζήτησε βοήθεια από τον προστάτη Θεό του. Έτσι ο Διόνυσος αφού άκουσε τις παρακλήσεις του ερωτευμένου έριξε την Καλυδώνα σε συμφορά. Οι Καλυδώνιοι ακολούθησαν το χρησμό του μαντείου που τους έλεγε να θυσιάσουν την κοπέλα και την θυσία θα εκτελούσε ο ερωτευμένος Ιερέας. Η Καλλιρρόη δεν άντεξε και αυτοκτόνησε κοντά στην πηγή του λιμανιού της Καλυδώνας όπου από τότε η πηγή αυτή ονομάσθηκε Καλλιρρόη.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα μ.Χ., Καππαδόκες ζωγράφοι ταξίδευαν από την Ανατολή προς την Ιταλία προτιμώντας τον χερσαίο δρόμο Κορινθιακού – Πατραϊκού κόλπου και κάποιοι απ’ αυτούς έμειναν αρκετό καιρό, ιδρύοντας ασκητική Πολιτεία, προκειμένου να ζωγραφίσουν μορφές Αγίων σε σπήλαια της Βαράσοβας.
Η Βαράσοβα την εποχή εκείνη υπήρξε μεγάλο ασκητικό κέντρο με πάρα πολλά σπήλαια. Σύμφωνα με μαρτυρίες βοσκών και κατοίκων της περιοχής, υπήρχαν εβδομήντα δύο εκκλησιές, παρεκκλήσια και σπήλαια στις κορφές και στις πλαγιές της τρίκορφης Βαράσοβας και από τότε έλαβε και το όνομα «Άγιο Όρος της Αιτωλίας». Τα ποιο σπουδαία παρεκκλήσια ήταν των Αγίων Πατέρων, της Παναγίας, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Πέτρου, του Προδρόμου και του Αγίου Αθανασίου.
Στην Ανατολική πλευρά βλέπουμε «σκαρφαλωμένο» στο βράχο το μεγάλο και εντυπωσιακό σπήλαιο του Αγίου Νικολάου με αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για ένα μοναστηριακό συγκρότημα φρουριακού τύπου και που για 10 αιώνες ασκήτεψε μεγάλος αριθμός μοναχών. Τόπος ιερός, ιστορικός, ήταν γεμάτος από κοπριές ζώων, πέτρες, ξύλα και σπασμένα κεραμίδια. Κάτω από όλα αυτά τα αντικείμενα κρυβόταν ο ασκητικός βίος εκατοντάδων Αγίων. Το 1991 υπό την εποπτεία του Ομότιμου Καθηγητού Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Αθανασίου Παλιούρα, άρχισε η ανασκαφή στο σπήλαιο αυτό όπου έφερε στο φως σπουδαία ευρήματα.
Η αποκάλυψη του Μοναστηριού στο Σπήλαιο
Ολοκλήρωση ανασκαφής: κελιά, δεξαμενή νερού, Αγία τράπεζα, εστία, μαγειρείο, φούρνος κ.τ.λ.
Το άνοιγμα του σπηλαίου έκλειναν διώροφα κελιά ενώ από τον εξωτερικό περίβολο άρχιζε η κεντρική είσοδος-διαβατικό, το οποίο οδηγεί στην είσοδο του μικρού καθολικού γύρω από το οποίο τοποθετούνται εκτός από τα κελιά, δεξαμενή νερού, τράπεζα, εστία, μαγειρείο, φούρνος. Στην Β.Δ. πλευρά του σπηλαίου υπήρχε τριώροφος πύργος που χρησίμευε ως παρατηρητήριο προς τον Πατραϊκό κόλπο που ήταν μια διαρκής απειλή πειρατών και λυμαίνονταν κατά την Βυζαντινή εποχή τον Κορινθιακό και Πατραϊκό κόλπο. Πίσω από το Ιερό του ναού βρέθηκαν, κοιμητήριο, τάφοι μονώροφοι και διώροφοι με εκατοντάδες σκελετούς, καθώς πολλά οστά και κάρες Αγίων και μοναχών.
Εγκλείστρα Σπηλαίου, δύο εσοχές
Βορειοδυτικά του σπηλαίου υπάρχει μια κόγχη – άνοιγμα σε ύψος δέκα μέτρων και σε πλάτος έξι μέτρων μία άλλη, καθώς και ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στο πάνω σπήλαιο, την εγκλείστρα. Η εγκλείστρα κάνει το σπήλαιο μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο. Στον απομονωμένο αυτό χώρο ανέβαινε για αρκετές ημέρες ίσως και μήνες, ο ασκητής – καλόγερος για περισσότερη προσευχή.
Σπήλαιο με εγκλείστρα, συναντάμε στον Άγιο Ιωάννη-Χοζεβίτη στην Έρημο ανάμεσα Ιεροσολύμων και Ιεριχούς και στον Άγιο Νεόφυτο στην Κύπρο. Η μοναδικότητα αυτή προσδίδει στο σπήλαιο του Αγίου Νικολάου της Βαράσοβας ξεχωριστό ενδιαφέρον καθ’ ότι από τον 9ο μέχρι τον 19ο αιώνα μ.Χ. παρατηρούμε σημαντική δραστηριότητα ως λατρευτικό και ησυχαστικό κέντρο μοναχών – ασκητών.
Μορφολογικά η Βαράσοβα αποτελείται από τρεις ισοϋψείς κορυφές. Πίσω από την μία της κορυφή, σ’ ένα καταπράσινο λιβάδι υπάρχει πηγάδι, χρησιμοποιούταν από τους αγελαδοτρόφους για να ποτίζουν τα βόδια τους που στάλιζαν γύρω απ’ αυτό. Σήμερα με πρωτοβουλία κατοίκων της περιοχής το πηγάδι ανακαινίσθηκε.
Οι απόκρημνες πλαγιές τις Βαράσοβας από αιώνες πριν άρχισαν να προσελκύουν αναρριχητές. Σημαντικοί Έλληνες ορειβάτες της εποχής επισκέπτονταν την Βαράσοβα με στόχο να «σαρώσουν» την ορθοπλαγιά ανοίγοντας νέες διαδρομές. Το 1970 ομάδα αναρριχητών σημαδεύει νέα μονοπάτια και συνεχίζουν μετέπειτα άλλες ομάδες.
Ορειβάτες στην κορυφή της Βαράσοβας,
Ο Εθνικός μας ποιητής, Κωστής Παλαμάς, τον Ιούνιο του 1882 σε ένα ποίημα του γράφει:
«Παντού σε ήρεμη κι ολάνοιχτη θωριά το μάτι θα κυλά, και θα μας φοβερίζει από της Πάτρας τη μεριά, βαριά.
Μαύρ’ η Βαράσοβα, σαν άγριο μετερίζι.
Μα απ’ την τριπλή της την κορφή τουφέκι κλεφτουριάς λερής δε θα προβάλει μονάχα η χλωμή του ηλίου αδερφή θα φανερώνετ’ από κει αγάλι-αγάλι…»
Η άνοδος και η κάθοδος – επιστροφή των προσκυνητών, 12 Ιουλίου 2014
){kind=link}