Πως οφείλουν να διαχειρίζονται κληρονομιές, δωρεές οι Μητροπόλεις, Μονές, Ενορίες και η Εκκλησία της Ελλάδος

“Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου του άρθρου 1 παρ. 4 του ν. 590/1977 (Ι. Μητροπόλεις, Ενορίαι, Ι. Μοναί, Εκκλησία της Ελλάδος, Διορθόδοξον Κέντρον, Αποστολική Διακονία), τα οποία διαχειρίζονται περιουσιακά στοιχεία εκ κληρονομίας ή κληροδοσίας ή δωρεάς, εάν περί αυτών ο διαθέτης ή δωρητής των δεν έχη ορίσει ωρισμένον σκοπόν, δεν υποχρεούνται εις την αναγγελίαν της εν λόγω περιουσίας προς την οικείαν Αποκεντρωμένην Διοίκησιν και εν γένει δεν υπόκεινται εις τον νόμον 4182/2013, λόγω του άρθρου 68 παρ. 3 του ψηφισθέντος νόμου.”

Αυτά αναφέρονται μεταξύ άλλων θεμάτων που αφορούν τη διαχείριση κοινωφελών περιουσιών από εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα σε σχετική εγκύκλιο που εξέδωσε η Ιερά Σύνοδος. 
Συγκεκριμένα η σχετική εγκύκλιος “Περί της εφαρμογής των διατάξεων του νόμου 4182/2013 (ΦΕΚ Α΄ 185/10.9.2013) επί των κοινωφελών περιουσιών, τις οποίες διαχειρίζονται εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα” αναφέρει τα εξής: 

Αριθμ. Πρωτ. 587
Διεκπ. 298  Αθήνησι 7η Φεβρουαρίου 2014

Εκ Συνοδικής Αποφάσεως, ληφθείσης εν τη Συνεδρία της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της 4ης Φεβρουαρίου ε.ε., θέτομεν εις γνώσιν υμών ότι, εν όψει της από 27.1.2014 ψηφίσεως της τροπολογίας υπ’ αριθ. 1093/16/13.1.2014 του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, η οποία εισήχθη ως άρθρον 68 εις το νομοσχέδιον του Υπουργείου Αγροτικής Αναπτύξεως και Τροφίμων υπό τον τίτλον «Διοικητικά μέτρα, διαδικασίες και κυρώσεις στην εφαρμογή της ενωσιακής και εθνικής νομοθεσίας στους τομείς των τροφίμων, των ζωοτροφών και της υγείας και προστασίας των ζώων και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων», εξαιρούνται πλέον των διατάξεων του νόμου 4182/2013 «Κώδικας κοινωφελών περιουσιών, σχολαζουσών κληρονομιών και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 185/10.9.2013) αι κοινωφελείς περιουσίαι, αι οποίαι έχουν καταλειφθή δυνάμει διαθήκης ή δωρεάς εν ζωή ή αιτία θανάτου εις τας Ιεράς Μητροπόλεις, Ιεράς Μονάς και Ενορίας, Ιερά Προσκυνήματα ή εκκλησιαστικά μουσεία ή ιδρύματα προς εξυπηρέτησιν ωρισμένου θρησκευτικού ή κοινωφελούς σκοπού και τας οποίας διαχειρίζονται εκκλησιαστικά ιδρύματα συνεστημένα διά Κανονισμού της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Η ανωτέρω ρύθμισις δεν έχει ακόμη τεθή εν ισχύι, καθ’ όσον απομένει η –εντός των επομένων ημερών– δημοσίευσις του νόμου διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως.

Κατά το άρθρον 1 παρ. 1 του νόμου 4182/2013 :

«1. «Κοινωφελής περιουσία» : το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων που διατίθενται με κληρονομία, κληροδοσία η δωρεά υπέρ του Δημοσίου η νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου η για κοινωφελή σκοπό. Ως «κοινωφελής περιουσία» νοείται επίσης και το νομικό πρόσωπο που τα διαχειρίζεται και εκπροσωπεί, εφόσον υπάρχει. Οι όροι «κοινωφελής περιουσία», «περιουσία» και «εθνικό κληροδότημα» ταυτίζονται.»

Συνεπώς, κατά τον νόμον 4182/2013 μία περιουσία είναι «κοινωφελής» είτε :

1) επειδή καταλείπεται εκ διαθήκης ή δωρίζεται ειδικώς εις Νομικόν Πρόσωπον Δημοσίου Δικαίου (ακόμα και εάν ο διαθέτης ή ο δωρητής δεν έταξεν ωρισμένον κοινωφελή σκοπόν, τον οποίον δέον να θεραπεύη η εν λόγω περιουσία),

2) επειδή καταλείπεται εκ διαθήκης ή δωρίζεται εις οποιονδήποτε κληρονόμον ή κληροδόχον ή δωρεοδόχον, αλλά δι’ ωρισμένον κοινωφελή σκοπόν, τον οποίον έταξεν εις το κείμενον της διαθήκης ή της δωρεάς ο διαθέτης ή δωρητής.

Α. Ως προς την πρώτην ανωτέρω κατηγορίαν «κοινωφελών περιουσιών», αι οποίαι κατά το άρθρον 1 παρ. 1 του Ν. 4182/2013 θεωρούνται «κοινωφελείς», απλώς και μόνον επειδή ο κληρονόμος ή κληροδόχος ή δωρεοδόχος είναι Νομικόν Πρόσωπον Δημοσίου Δικαίου, ακόμη και εάν ο διαθέτης ή δωρητής δεν έχη ορίσει συγκεκριμένον κοινωφελή σκοπόν, δέον να τονισθή ότι, εξ αιτίας του άρθρου 68 παρ. 3 του ανωτέρω ψηφισθέντος νόμου, αι ανωτέρω εκ διαθήκης ή δωρεάς περιουσίαι δεν θεωρούνται «κοινωφελείς», όταν έχουν αποκτηθή από εκκλησιαστικά Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, και δεν υπάγονται εις τον Κώδικα Κοινωφελών Περιουσιών. Κατά την παράγραφον 3 του άρθρου 68 του ψηφισθέντος νόμου ορίζεται, πλην άλλων :

«6. Τα νομικά πρόσωπα του άρθρου 1 παρ. 4 του ν. 590/1977 (Α΄146) και του ν. 4149/1961 (Α΄41), άρθρου 1 του ν. 349/1976 (Α΄ 149), οι Ιερές Μητροπόλεις της Δωδεκανήσου (Ρόδου, Κώου και Νισύρου, Λέρου, Καλύμνου και Αστυπάλαιας, Καρπάθου και Κάσου και Σύμης) και οι Ενορίες και οι Μονές τους, καθώς και η Πατριαρχική Εξαρχία Πάτμου, οι Πατριαρχικές και Σταυροπηγιακές Μονές στην Ελλάδα, τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου του άρθρου 1 του ν. 2456/1920 (Α΄ 173) του άρθρου 1 του ν.δ. 301/1969 (Α΄ 195) και του άρθρου 1 του β.δ. της 29.3.1949 (Α΄ 79) υπάγονται στις διατάξεις που διέπουν τη Γενική Κυβέρνηση και τον δημόσιο τομέα ως προς την οργάνωση και διοίκησή τους, την εν γένει περιουσιακή και λογιστική διαχείρισή τους, τους λειτουργούς και το προσωπικό τους, μόνον εφόσον αυτές το ορίζουν ρητά. … »

Επομένως, το άρθρον 1 παρ. 1 του Ν. 4182/2013 (το οποίον χαρακτηρίζει ως «κοινωφελή» οποιανδήποτε περιουσίαν κατελείφθη εκ διαθήκης ή εδωρήθη εις Νομικόν Πρόσωπον Δημοσίου Δικαίου και δεν ετάχθη κοινωφελής σκοπός, τον οποίον θα εξυπηρετή η περιουσία αυτή) δεν έχει εφαρμογήν εις τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου του άρθρου 1 παρ. 4 του Ν. 590/1977 (Εκκλησίαν της Ελλάδος, Αποστολικήν Διακονίαν, Διορθόδοξον Κέντρον της Εκκλησίας της Ελλάδος, Ι. Μητροπόλεις, Ι. Μονάς, Ενορίας), διότι η εν λόγω διάταξις του άρθρου 1 παρ. 1 του Ν. 4182/2013 δεν αναφέρεται ρητώς εις τα εκκλησιαστικά Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου.

Β. Ως προς την δευτέραν κατηγορίαν κοινωφελών περιουσιών, αι οποίαι κατελείφθησαν ή εδωρήθησαν εις εκκλησιαστικά Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου ρητώς προς εξυπηρέτησιν ωρισμένου σκοπού, τον οποίον έταξεν ο διαθέτης ή ο δωρητής, λεκτέα τα ακόλουθα. Κατά την παράγραφον 5.α του άρθρου 68 του υπό δημοσίευσιν νέου νόμου προβλέπεται :

«5. α) Προστίθεται τρίτο εδάφιο στην παράγραφο 2 του άρθρου 29 του Ν. 590/1977 (Α΄ 146), το οποίο έχει ως ακολούθως : «Η Δ.Ι.Σ. δύναται, κατόπιν σχετικής προτάσεως του επιχώριου Μητροπολίτη, να συστήνει με αποφάσεις της εκκλησιαστικά ιδρύματα για την προαγωγή μη κερδοσκοπικών φιλανθρωπικών, μορφωτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών, σκοπών, τα οποία αποτελούν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και αποκτούν νομική προσωπικότητα από της δημοσιεύσεως της απόφασης στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Με την απόφαση αυτή εγκρίνεται ο Κανονισμός του εκκλησιαστικού ιδρύματος, ο οποίος περιέχει τους εν γένει κανόνες λειτουργίας και διαχείρισης του, με τους οποίους καθορίζεται οπωσδήποτε η επωνυμία, η έδρα, ο σκοπός του και το εκκλησιαστικό νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου που το εκκλησιαστικό ίδρυμα επικουρεί, η διοίκηση του, οι πόροι και οι κανόνες διαχείρισης της περιουσίας του καθώς και οι όροι διάλυσης του. Σε περίπτωση διάλυσης του εκκλησιαστικού ιδρύματος, η περιουσία του περιέρχεται αυτοδικαίως στο εκκλησιαστικό νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, τους σκοπούς του οποίου επικουρεί. Εκκλησιαστικό ίδρυμα που συστήθηκε για τη θεραπεία ορισμένου σκοπού και διαχειρίζεται περιουσία, η οποία διατέθηκε εν ζωή η αιτία θανάτου σε νομικό πρόσωπο του άρθρου 1 παρ. 4 ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό, δεν μεταβάλλει τον σκοπό του, ει μη μόνον υπό τους όρους του άρθρου 109 του Συντάγματος και της κείμενης νομοθεσίας για τα κοινωφελή ιδρύματα, αναλόγως εφαρμοζόμενης στην περίπτωση αυτή στα εκκλησιαστικά ιδρύματα. Οι διατάξεις της παρούσας παραγράφου εφαρμόζονται αναλόγως στα εκκλησιαστικά μουσεία της παραγράφου 5 του άρθρου 45 και στα Ιερά Προσκυνήματα της παραγράφου 1 του άρθρου 59. ….».

Σημειούται ότι, πέραν της ανωτέρω προσθήκης εδαφίων, παραμένει εν ισχύι και το πρώτον εδάφιον του άρθρου 29 παρ. 2 του Ν. 590/1977, δυνάμει του οποίου μέχρι σήμερον συνεστήθησαν πολλά εκκλησιαστικά ιδρύματα ως εξηρτημέναι υπηρεσίαι των Μητροπόλεων, Ενοριών ή Μονών. Τώρα πλέον, ο νομοθέτης ρητώς επιτρέπει, διά των νέων προστιθεμένων εδαφίων εις το άρθρον 29 παρ. 2 του Ν. 590/1977, να συνιστώνται και εκκλησιαστικά ιδρύματα, τα οποία θα είναι αυτοτελή Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. Επομένως, δίδονται πλέον αμφότεραι αι δυνατότητες να συνιστώνται ιδρύματα είτε ως εξηρτημέναι υπηρεσίαι των Μητροπόλεων, Ενοριών κ.λπ. είτε ως αυτοτελή Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου.
Κατά το ως άνω προστιθέμενον (δυνάμει του άρθρου 68 παρ. 5.α του νέου νόμου) προτελευταίον εδάφιον της παραγράφου 2 του άρθρου 29 του νόμου 590/1977, η νομοθεσία περί κοινωφελών περιουσιών, ήτοι ο νόμος 4182/2013 δεν εφαρμόζεται επί των περιουσιών των «εκκλησιαστικών ιδρυμάτων», αι οποίαι προέρχονται εκ διαθηκών ή δωρεών εν ζωή ή αιτία θανάτου και έχουν καταλειφθή δι’ ωρισμένον θρησκευτικόν ή κοινωφελή σκοπόν εις νομικά πρόσωπα του άρθρου 1 παρ. 4 του Ν. 590/1977 (Εκκλησία Ελλάδος, Μητροπόλεις, Μοναί, Ενορίαι, Προσκυνήματα, εκκλησιαστικά μουσεία, εκκλησιαστικά ιδρύματα).
Ως «εκκλησιαστικά ιδρύματα», τα οποία εξαιρούνται των διατάξεων του Ν. 4182/2013, νοούνται –του νέου νόμου μη διακρίνοντος– και :

α) τα προϋφιστάμενα του νέου νόμου «εκκλησιαστικά ιδρύματα» με μορφήν εξηρτημένης υπηρεσίας, των οποίων η ίδρυσις ως εξηρτημένων υπηρεσιών των Μητροπόλεων, Ενοριών, Μονών εξακολουθεί να είναι επιτρεπτή κατά το άρθρον 29 παρ. 2 εδαφ. 1 του Ν. 590/1977, αφού το εδάφιον 1 της παραγράφου 2 του άρθρου 29 δεν κατηργήθη,

β) και τα συσταθέντα παλαιότερον ή τα προβλεπόμενα διά του νέου άρθρου 68 παρ. 5.α (= 29 παρ. 2 εδαφ. 2-4 Ν. 590/1977) «εκκλησιαστικά ιδρύματα», τα οποία δύνανται να είναι Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (με ιδιαίτερον Α.Φ.Μ., ιδιαιτέραν μερίδα εις το υποθηκοφυλακείον κ.λπ.).

Προβλέπει, λοιπόν, η ανωτέρω νέα διάταξις του εδαφίου 5 της παραγράφου 2 του άρθρου 29 του Ν. 590/1977 ότι επί των «κοινωφελών περιουσιών» (της παραπάνω Β΄ κατηγορίας, ήτοι των τεταγμένων προς εξυπηρέτησιν ωρισμένου κοινωφελούς σκοπού), τας οποίας διαχειρίζονται τα ανωτέρω εκκλησιαστικά ιδρύματα (είτε αυτά έχουν συσταθή ως εξηρτημέναι Υπηρεσίαι είτε συνεστήθησαν ή θα συσταθούν ως Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου) εφαρμόζονται μόνον αι διατάξεις του άρθρου 109 Συντάγματος και, κατ’ ανάλογον εφαρμογήν, εκείναι αι διατάξεις του Κώδικος Κοινωφελών Περιουσιών, αι οποίαι έχουν σχέσιν με την δυνατότητα μεταβολής του σκοπού των, δηλαδή τα άρθρα 10-11 του Ν. 4182/2013. Αι λοιπαί διατάξεις του Κώδικος (Ν. 4182/2013) δεν εφαρμόζονται επ’ αυτών, ως π.χ. η διενέργεια διαχειριστικών ελέγχων επ’ αυτών υπό ιδιωτικών ελεγκτικών γραφείων και επ’ αμοιβή, η οποία επιβαρύνει την ελεγχομένην κοινωφελή περιουσίαν κατά το άρθρον 21 του Ν. 4182/2013.

Συνεπώς, η ανωτέρω εισαγομένη εξαίρεσις του άρθρου 68 παρ. 5.α του νέου υπό δημοσίευσιν νόμου εκ των ρυθμιστικών διατάξεων του νόμου 4182/2013 ισχύει εις όσας περιπτώσεις η κληρονόμος ή δωρεοδόχος Ι. Μητρόπολις, Μονή, Ενορία κ.λπ. έχει συστήσει «εκκλησιαστικόν ίδρυμα» κατά τας διατάξεις του άρθρου 29 παρ. 2 εδαφ. 1 (ως εξηρτημένην υπηρεσίαν) ή 29 παρ. 2 εδαφ. 2-4 (ως αυτοτελές Ν.Π.Ι.Δ.) του Ν. 590/1977, δυνάμει Κανονισμού της Ιεράς Συνόδου διά την διαχείρισιν της κοινωφελούς περιουσίας.
Αντιθέτως, περιουσίαι καταλειφθείσαι εκ διαθήκης ή δωρηθείσαι εις εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα δι’ ωρισμένον κοινωφελή σκοπόν, διά την διαχείρισιν των οποίων τα νομικά αυτά πρόσωπα δεν έχουν συστήσει «εκκλησιαστικόν ίδρυμα», δεν εξαιρούνται των διατάξεων του Ν. 4182/2013.
Συνεπώς, προτείνεται διά της παρούσης Εγκυκλίου ως ενδεικνυομένη λύσις ειδικώς κατά τας περιπτώσεις περιουσιών, περί των οποίων έχει ρητώς ταχθή εις την διαθήκην ή την δωρεάν ωρισμένος κοινωφελής σκοπός, να γίνεται σύστασις εκκλησιαστικού ιδρύματος (είτε ως υπηρεσίας είτε ως αυτοτελούς Ν.Π.Ι.Δ.) εκ μέρους του κληρονόμου ή κληροδόχου ή δωρεολήπτου εκκλησιαστικού νομικού προσώπου, διά προτάσεως του οικείου Μητροπολίτου προς την Δ.Ι.Σ., κατ’ άρθρον 29 παρ. 2 του ν. 590/1977. Οίκοθεν νοείται ότι, εάν υπάρχη ήδη συνεστημένον εκκλησιαστικόν ίδρυμα, το οποίον διαχειρίζεται την εν λόγω κοινωφελή περιουσίαν, δεν απαιτείται εκ νέου σύστασις ιδρύματος.

Συμπέρασμα :

1) Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου του άρθρου 1 παρ. 4 του ν. 590/1977 (Ι. Μητροπόλεις, Ενορίαι, Ι. Μοναί, Εκκλησία της Ελλάδος, Διορθόδοξον Κέντρον, Αποστολική Διακονία), τα οποία διαχειρίζονται περιουσιακά στοιχεία εκ κληρονομίας ή κληροδοσίας ή δωρεάς, εάν περί αυτών ο διαθέτης ή δωρητής των δεν έχη ορίσει ωρισμένον σκοπόν, δεν υποχρεούνται εις την αναγγελίαν της εν λόγω περιουσίας προς την οικείαν Αποκεντρωμένην Διοίκησιν και εν γένει δεν υπόκεινται εις τον νόμον 4182/2013, λόγω του άρθρου 68 παρ. 3 του ψηφισθέντος νόμου.

2) Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου του άρθρου 1 παρ. 4 του ν. 590/1977 (Μητροπόλεις, Ενορίαι, Μοναί, Προσκυνήματα, εκκλησιαστικά ιδρύματα, μουσεία), τα οποία διαχειρίζονται περιουσιακά στοιχεία εκ κληρονομίας ή κληροδοσίας ή δωρεάς, περί των οποίων ο διαθέτης ή δωρητής έχει τάξει ρητώς ωρισμένον κοινωφελή σκοπόν, δεν υποχρεούνται εις την αποστολήν στοιχείων απογραφής της εν λόγω περιουσίας προς την οικείαν Αποκεντρωμένην Διοίκησιν, εφ’ όσον έχουν συστήσει διά την διοίκησιν και διαχείρισιν των περιουσιών αυτών «εκκλησιαστικόν ίδρυμα», διά σχετικού Κανονισμού της Δ.Ι.Σ., είτε ως εξηρτημένην υπηρεσίαν του εκκλησιαστικού νομικού προσώπου (είναι η απλουστέρα λύσις, διά να μη εκδίδηται νέος Α.Φ.Μ. διά την διαχείρισιν της εν λόγω περιουσίας) είτε είχε συσταθή παλαιότερον ή κατά τας νέας διατάξεις συνιστάται ως αυτοτελές Νομικόν Πρόσωπον Ιδιωτικού Δικαίου.

Κατόπιν δημοσιεύσεως και ενάρξεως ισχύος του ανωτέρω νέου νόμου, θα εκκινήση διαδικασία απογραφής των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων υπό της Εκκλησίας της Ελλάδος, δυνάμει επομένου Εγκυκλίου Σημειώματος της Ιεράς Συνόδου.

Εντολή της Ιεράς Συνόδου

Ο Αρχιγραμματεύς

† Ο Διαυλείας Γαβριήλ