Γράφει ο Μοναχός Μωυσής, Αγιορείτης
Το Βυζάντιο πολύ εξετίμησε την προσφορά του, και γι’ αυτό το προστάτεψε με διάφορους τρόπους. Υπήρξε ο τόπος της ανθήσεως του ιερού ησυχαστικού πνεύματος, το οποίο διέδωσαν ιεροί άνδρες, άγιες μορφές. Στην περίοδο της μακράς τουρκοκρατίας, όσιοι δεν έπαυσαν να εργάζονται ποικιλόμορφα.
Το Άγιον Όρος είναι ένας παντοτινά άσβεστος φάρος που δημιουργεί πλούσια πνευματικότητα και σπουδαίο πολιτισμό. Η πολύτιμη αυτή προσφορά συνεχίζεται μέχρι σήμερα με την παρουσία ενάρετων γερόντων. Είναι γεγονός, όπως αναφέρει η Ιερά Κοινότητα σε χαιρετισμό της, ότι «ο οθωμανικός ζυγός εσυσσώρευσε πολλά δεινά εις το Αγιώνυμον Όρος, λόγω των συχνών αυθαιρεσιών των τοπικών αξιωματούχων και των παραλόγων απαιτήσεων αυτών, της προσπαθείας πλουτισμού των εις βάρος των μονών, της ανίσου μεταχειρίσεως των χριστιανών, της ισλαμικής νομοθεσίας και πλείστων αιτιών».
Εκδηλώσεις για το μεγάλο αυτό γεγονός πραγματοποιήθηκαν και θα πραγματοποιηθούν στη Θεσσαλονίκη, η οποία πάντοτε είχε στενούς δεσμούς με το Άγιον Όρος. Στα πλαίσια των εκδηλώσεων αυτών εντάσσεται η μεταφορά υπό της Ιεράς Κοινότητος της θαυματουργής εικόνας του «Άξιον εστί» στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου και η διενέργεια μεγάλου επιστημονικού συνεδρίου από την Αγιορειτική Εστία Θεσσαλονίκης.
Στις 2-11-1912 αγήματα του Ελληνικού Ναυτικού αποβιβάστηκαν στο Άγιον Όρος μεταφέροντας στη μοναχική πολιτεία το χαροποιό μήνυμα της απελευθερώσεως. Με σεμνή μεγαλοπρέπεια εορτάστηκε το γεγονός, με τη συμπλήρωση εκατονταετίας από τότε. Κέντρο του εορτασμού υπήρξε ο πάνσεπτος ιερός ναός του Πρωτάτου Καρυών.
Τελέστηκε αγρυπνία με την παρουσία των μητροπολιτών Καρπάθου Αμβροσίου, Δράμας Παύλου και Ελασσώνος Βασιλείου, του Πολιτικού Διοικητού κ. Α. Κασμίρογλου, ανωτάτων αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού, όλων των μελών της Ιεράς Κοινότητος και της Ιεράς Επιστασίας, υπό τον πρωτεπιστάτη Μάξιμο Ιβηρίτη, πολλοί πατέρες, οι καθηγητές μετά των μαθητών της Αθωνιάδος Σχολής, εκλεκτοί ιεροψάλτες και διακονητές. Κατά τη θεία λειτουργία λειτούργησαν οι άγιοι αρχιερείς μετά όλων των αγιορειτών ηγουμένων ή εκπροσώπων τους.
Στο τέλος ο μητροπολίτης Καρπάθου ανέγνωσε σχετικό με την εορτή μήνυμα της Α.Θ.Π. του οικουμενικού πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου. Στη συνέχεια, στην αίθουσα συνεδρίων της Ιεράς Κοινότητος πραγματοποιήθηκε έκτακτη διπλή ιερά σύναξη, όπου ανεγνώσθη το πρακτικό της 2-11-1912, μίλησε ο ηγούμενος της ιεράς μονής Φιλοθέου αρχιμ. Νικόδημος και αντηλλάγησαν δώρα και αναμνηστικά μετά των αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού.
Μετά την πανηγυρική τράπεζα κατήλθαν άπαντες στον λιμένα της Δάφνης, όπου μετέβησαν στην εκεί σταθμευμένη φρεγάτα «Σαλαμίς» και τελέστηκε αγιασμός μετά του Τιμίου Ξύλου από την ιερά μονή Ξηροποτάμου. Στο τέλος, τιμητικά ερρίφθησαν 21 κανονιοβολισμοί.