1. Στο σημερινό μου κήρυγμα, αδελφοί χριστιανοί, θα σας πω λίγα λόγια για τον άγιο που θα εορτάζουμε αυτή την εβδομάδα, στις 18 του μηνός, τον άγιο Αθανάσιο Πατριάρχη Αλεξανδρείας. Είναι πολύ μεγάλος άγιος, αδελφοί. Εξωτερικά, κατά τα σωματικά του χαρακτηριστικά, δεν εντυπωσίαζε τον θεατή του. Ήταν κοντός στο ανάστημα, γι᾽ αυτό και οι εχθροί του τον αποκαλούσαν εμπαικτικά «ανθρωπίσκο».
Η Εκκλησία όμως τον είπε «Μέγα» και «Άτλαντα», γιατί στους δυνατούς του «ώμους» με την ισχυρή του θεολογία κράτησε την ορθόδοξη πίστη! Αυτός σήκωσε το θεολογικό βάρος εναντίον του βλασφήμου Αρείου και ο αγώνας του αυτός δικαιώθηκε στην Νίκαια της Βιθυνίας το 325 με την Α´ Οικουμενική Σύνοδο. Ο Άρειος ηρνείτο την θεότητα του Ιησού Χριστού και αυτή του η βλασφημία προσ-βαλε όλη την πίστη μας, η οποία βασίζεται στην αλήθεια και το δόγμα ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Θεός. Στην πολεμική, λοιπόν, εναντίον του Αρείου για την ανατροπή της αίρεσής του πρωτοστάτησε ο Μέγας Αθανάσιος. Με την σωστή θεολογία του διατυπώθηκε το δόγμα ότι ο Ιησούς Χριστός, ο Υιός του Θεού, είναι «Θεός αληθινός», γιατί γεννήθηκε «εκ της ουσίας του Πατρός» και είναι «ομοούσιος» με Αυτόν. Οι πατέρες της Α´ Οικουμενικής Συνόδου το είπαν καθαρά ότι οι εκφράσεις το «εκ της ουσίας» και το «ομοούσιον», που διετύπωσαν για τον Υιό του Θεού, τον Ιησού Χριστό, με τις θεολογικές συζητήσεις του Μ. Αθανασίου, είναι «αναιρετικά της ασεβείας λογαρίων». Αναιρούν, δηλαδή, τα «λογάρια», τα φληναφήματα του Αρείου, ο οποίος έλεγε τον Υιό του Θεού «κτίσμα» και «ποίημα» και όχι προαιώνιο («ουκ ην πριν γεννηθή»).
Οι Αρειανοί όμως ήταν πολλοί και διέθεταν ισχυρά μέσα, γι᾽ αυτό και πετύχαιναν να έχουν τον αυτοκράτορα με το μέρος τους και τον έκαναν να διώκει τον άγιο Αθανάσιο. Από τα 46 χρόνια αρχιερωσύνης του ο άγιος Αθανάσιος τα 16 του τα πέρασε στην εξορία. Υπέφερε πολλές ταλαιπωρίες ο άγιος, αδελφοί, πολλές κακουχίες για την πίστη, πολλές συκοφαντίες. Αλλά, παρά τις διώξεις του και τα κυνηγητά του από τους άρχοντες και τους μεγάλους, αυτός στάθηκε σταθερός και ακλόνητος στην υπεράσπιση της αλήθειας και δεν την αλλοίωσε καθόλου για να πετύχει την δική του άνεση και καλοπέραση. Όλη του η ζωή, η αγία του ζωή, ήταν ένα μαρτύριο. Όπως το λέγει ο μέγας ιστορικός Παπαρηγόπουλος, που κατάγεται από εμάς, από την Βυτίνα, ο άγιος Αθανάσιος υπήρξε «ο αγιώτερος των ηρώων και ο ηρωικότερος των αγίων»!
2. Δεν έχω τον χρόνο, αγαπητοί μου, σε ένα λειτουργικό κήρυγμα να αναφερθώ σε όλο τον βίο και την θεολογία του αγίου Αθανασίου. Γι᾽ αυτό θα σας πω λίγα λόγια για την θεολογική και εκκλησιολογική θέση του αγίου Αθανασίου σε ένα μόνο θέμα. Ακούστε: Ο άγιος Αθανάσιος έζησε τότε που η Εκκλησία απέκτησε «καλές σχέσεις» με την πολιτεία, ας το πούμε έτσι. Ήταν, δηλαδή, η εποχή που η Εκκλησία βγήκε από τις κατακόμβες και δέχθηκε την «προστασία» της πολιτείας. Αυτή όμως η «προστασία» ας έλειπε καλύτερα, γιατί δημιούργησε τεράστια προβλήματα στην Εκκλησία. Και το πρωταρχικό πρόβλημα ήταν η ανάμειξη του χριστιανού αυτοκράτορα στα πράγματα της Εκκλησίας. Στην περίπτωσή μας εδώ του αγίου Αθανασίου οι αρειανόφρονες επίσκοποι επενέβαιναν στον αυτοκράτορα για να συγκαλέσει συνόδους, με τις οποίες ήθελαν να ανατραπούν οι αποφάσεις της Συνόδου της Νικαίας και να καταδικασθεί ο Μέγας Αθανάσιος. Και πραγματικά έτσι γινόταν. Ο αυτοκράτορας άρχισε να επεμβαίνει στα πράγματα της Εκκλησίας και να αυταρχεί στον ιερό χώρο. Αυτό λέγεται «καισαροπαπισμός», που τον υπεστήριξε δυνατά ο Ευσέβιος Καισαρείας, ένας Επίσκοπος που υπεστήρζε τον Άρειο και ήταν ενάντιος προς τον άγιο Αθανάσιο. Αυτός, μαζί με άλλους, έδινε μικρή σημασία στις θεολογικές διαφορές και έλεγε ότι το παν είναι η ενότητα όλων στην Εκκλησία μέσα στην ενότητα του κράτους. ῾Η θέση αυτή επηρέασε και τον Μ. Κωνσταντίνο, που χάριν της κρατικής ενότητας ήθελε την ειρήνη και όχι τις διενέξεις και τους χωρισμούς, λόγω των δογματικών διαφορών. Γι᾽ αυτό και ο Μ. Κωνσταντίνος ζήτησε από τον Μ. Αθανάσιο να δεχθεί τον Άρειο στην Εκκλησία. Ο άγιος Αθανάσιος όμως απέκρουσε την πρόταση αυτή του αυτοκράτορα.
Αλλά μετά τον Μ. Κωνσταντίνο οι αυτοκράτορες απέκτησαν μεγάλη αναίδεια και δεν αρκούνταν σε μία πρόταση, όπως ο άγιος Κωνσταντίνος, αλλά επενέβαιναν δυναμικά στα πράγματα της Εκκλησίας. Συγκαλούσαν συνόδους θέλοντες να ανατρέψουν και την Σύνοδο της Νικαίας και να καθαιρέσουν ορθοδόξους και αγίους Επισκόπους, όπως τον άγιο Αθανάσιο. Για πίστωση αυτού που σας λέγω σας αναφέρω, χριστιανοί μου, τον υπερφίαλο λόγο του βασιλέα Κωνσταντίου, διαδόχου του Μ. Κωνσταντίνου, ο οποίος έλεγε ότι αυτό που θέλει αυτός, αυτό θα είναι εκκλησιαστικός νόμος: «Όπερ εγώ βούλομαι τούτο κανών εκκλησιαστικός νομιζέσθω»!…
[irp posts=”395591″ name=”Αγιος Γέροντας Παΐσιος: Τι σημαίνει «Μνήμη Θεού»”]
3. Ο άγιος Αθανάσιος, αγαπητοί μου, πολέμησε τον καισαροπαπισμό, την επέμβαση, δηλαδή, των βασιλέων στην Εκκλησία. Κατά τον άγιο Αθανάσιο ο βασιλεύς δεν έχει καμία θέση στην «κρίση», δηλαδή, στην απόφαση των Επισκόπων. Το γεγονός ότι ο αυτοκράτορας είχε την βασιλεία από τον Θεό, δεν του εξασφάλιζε και το δικαίωμα να αποφασίζει και για τα εκκλησιαστικά και θεολογικά θέματα. Αυτό το έλεγε, όπως είπαμε, ο Ευσέβιος Καισαρείας, που θεμελίωσε τον καισαροπαπισμό. Η απόφαση των Επισκόπων δεν αποκτά το «κύρος» της από τον βασιλέα. Αντίθετα, οι Επίσκοποι κρίνουν τον βασιλέα αν πιστεύει ορθόδοξα ή όχι.
Η θέση αυτή του Μ. Αθανασίου κατά του καισαροπαπισμού ήταν θεολογία ενός παλαιού Επισκόπου πατρός της εποχής εκείνης, του γηραιού και πανσέβαστου, του Κορδούης Οσίου. Και αυτός απέτρεπε τον βασιλέα Κωνστάντιο από το να αναμιγνύεται στα εκκλησιαστικά, γιατί σ᾽ αυτόν ο Θεός του εμπιστεύθηκε μόνο την κοσμική εξουσία. Του έλεγε: «Μη τίθει σεαυτόν εις τα εκκλησιαστικά, μηδέ συ περί τούτων ημίν παρακελεύου, αλλά μάλλον παρ᾽ ημών συ μάνθανε ταύτα. Σοι βασιλείαν ο Θεός ενεχείρισεν, ημίν τα της Εκκλησίας επίστευσε»!
Ας ακολουθούμε, αδελφοί μου χριστιανοί, όλοι μας, και ᾽μείς οι Επίσκοποι, αλλά και σείς οι λαικοί, την γραμμή των αγίων Πατέρων μας. Θα δίνουμε όλοι μας την πρέπουσα τιμή στην κρατική εξουσία, γιατί αυτή είναι εντολή του αποστόλου Πέτρου, ο οποίος μας λέγει, «τον βασιλέα τιμάτε» (Α´ Πετρ. 2,17). Και βασιλεύς τότε ήταν ο Νέρωνας!… Θα αποδίδουμε, λοιπόν, την τιμή στον κοσμικό άρχοντα, όποιος και αν είναι αυτός, αλλά δεν θα του επιτρέπουμε ποτέ να επεμβαίνει στα πράγματα της Εκκλησίας. Και αν μάλιστα καταλάβουμε εκ μέρους του κάτι τέτοιο, θα του αντισταθούμε δυναμικά, γιατί έτσι μας διδάσκουν οι άγιοι Πατέρες να φερόμαστε. Αλλά και σείς οι Χριστιανοί, αγαπητοί μου, μην ενεργείτε καισαροπαπικά. Γιατί βάζετε τους υπουργούς σας και τους βουλευτές σας να τηλεφωνούν σε μας τους Επισκόπους για μεταθέσεις ιερέων και για άλλα καθαρώς εκκλησιαστικά και πνευματικά θέματα. Επιθυμώ, ω χριστιανοί, να γνωρίζετε ότι σε μας τους Επισκόπους βαρύνει περισσότερο η γνώμη και η επιθυμία μιάς απλής χριστιανής, που ζυμώνει το πρόσφορο και ανάβει το καντήλι στην Παναγιά, και όχι η θέληση των υπουργών και των υψηλών αρχόντων. Πολλοί απ᾽ αυτούς είναι και ασεβείς. Έρχονται στην επαρχία μας και, ας είναι ημέρα Παρασκευή και Μ. Τεσσαρακοστή, αυτοί καταλύουν προκλητικά τις ιερές νηστείες. Για να μην πω τώρα το άλλο και οργισθώ, για τους αισχρούς νόμους που θεσπίζουν στην πατρίδα μας, ενάντια προς το Άγιο Ευαγγέλιο και άλλα και άλλα…
Ας ακολουθούμε, αδελφοί μου, την γραμμή των αγίων μας Πατέρων για να έχουμε την ευχή τους και την ευλογία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ΑΜΗΝ.
Με πολλές ευχές,
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας