Τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πατρών κ. Χρυσοστόμου
Καί πάλι ενώπιόν μας οι αγιασμένες μορφές των Τριών μεγίστων Φωστήρων της τρισηλίου Θεότητος Οικουμενικών Διδασκάλων και Ιεραρχών της Αγίας μας Εκκλησίας, Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου, των προστατών της Παιδείας και ο εορτασμός της κοινής τους μνήμης.
Τα σχολεία θα αργήσουν, θα εκφωνηθούν κάποιοι λόγοι, κάποιες αντιπροσωπείες μαθητών θα εκκλησιασθούν, και έτσι θα τελειώση για μια ακόμη φορά αυτή η εορτή, η οποία έχει πολύ μεγάλη σημασία, αφού τα μηνύματα που εκπέμπει είναι τόσο δυνατά, τόσο επίκαιρα, όντως σωτήρια,αφ’ ενός μεν για αυτή την ίδια την παιδεία μας, αφ’ ετέρου δε για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, ως ψυχοσωματική οντότητα και ως δημιούργημα του Θεού «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Αυτού». Καθώς όμως σκέπτομαι το «πως» και το «γιατί» του εορτασμού, λύπη καταλαμβάνει την καρδιά μου, αφού διαπιστώνω ότι κατ’ έτος ο εορτασμός αυτός είναι τελείως επιφανειακός, άχρωμος και τις περισσότερες φορές ουδεμία σχέση έχει με το όραμα των Τριών μεγάλων Διδασκάλων και Ιεραρχών, οι οποίοι ένωσαν δύο κόσμους, τον Χριστιανικό και τον Ελληνικό, σε μια εποχή που η κοινωνία έπνεε τα λοίσθια και ιδιαίτερα ο Ελληνικός κόσμος και πολιτισμός.
Οι Τρείς Ιεράρχαι αντιμετωπίζονται δυστυχώς και εορτάζονται ως επιστήμονες της κοσμικής σοφίας, ως ανθρωπιστές, ως φιλόσοφοι και γνώστες της Ελληνικής φιλοσοφίας, ως ρήτορες και συγγραφείς, όπως κάποιες άλλες προσωπικότητες, στις οποίες κατά την διάρκεια του χρόνου γίνεται αναφορά για την προσφορά τους στον άνθρωπο.
Όμως, οι μεγάλοι αυτοί Πατέρες, δεν ήταν μόνο επιστήμονες με την κοσμική έννοια του όρου, δεν ήταν μόνο συγγραφείς παιδαγωγικών ή κοινωνικών συγγραμμάτων, ή μόνο διακεκριμένοι φιλόσοφοι και ρήτορες. Ήταν κάτι πολύ παραπάνω απ’ αυτά, το οποίο ούτε τονίζεται, ούτε διδάσκεται, και πολύ περισσότερο, ούτε καταβάλλεται προσπάθεια να γίνη βίωμά μας, αφού προηγουμένως καταστή υπόθεση της προσωπικής ζωής και του αγώνος του καθενός μας.
Οι Τρείς Ιεράρχαι ήταν πάνω απ’ όλα Άγιοι. Ήταν οι θεούμενοι άνθρωποι, οι οποίοι ανέδειξαν όλα τα χαρίσματά τους, με προσωπική άσκηση και πνευματική καλλιέργεια, με προσευχή και νηστεία και νηπτική θεωρία. Η προσωπικότητά τους φωτίστηκε από το Άκτιστο Φως του Κυρίου, τον οποίο ελάτρευσαν και στον οποίο έδωσαν την ύπαρξή τους ολόκληρη, ώστε μέσα από την «καλήν αλλοίωσιν» κατά Θεόν και την μετ’ Αυτού μυστική-μυστηριακή κοινωνία, να καταστούν «χριστοφόρων οικοδόμοι ναών, αθλητών επουρανίων επιμεληταί» (Ιωάννoυ Χρυσοστόμου PG 47. 386).
Mέσα από την ζωή και την πολιτεία τους εδοξάσθη ο Θεός, γιατί Αυτόν εκήρυτταν, ωμολογούσαν και εφανέρωναν καθ’ ημέραν στους ανθρώπους, ως τον μοναδικό Σωτήρα, Λυτρωτή και Ευεργέτη του κόσμου. Μέσα από την αυτοθυσιαστική πορεία τους και την προσφορά της αγάπης τους προς τον άνθρωπο, αδιακρίτως φυλής, χρώματος, γλώσσης, θρησκείας, κοινωνικής καταστάσεως κλπ., ωδήγησαν στην θεογνωσία και στην κατά Χριστόν Ιησούν τελείωση τους ανθρώπους της εποχής τους, και όχι μόνο, αφού η προσωπικότητά τους, το πνευματικό τους έργο και η αγία βιοτή και πολιτεία τους, έχουν διαχρονική διάσταση και ισχύ.
Έχει σχέση άρα γε η σημερινή παιδεία με όλα όσα ανεφέρθησαν προηγουμένως; Φοβούμαι πως όχι.Ευτυχώς υπάρχουν κάποιοι Εκπαιδευτικοί, οι οποίοι σε πείσμα των καιρών και της λαίλαπας που προσπαθεί να ξεριζώση κάθε τι πνευματικό στον τόπο μας, αγωνίζονται με όλες τους τις δυνάμεις και με τον δικό τους τρόπο, για να σταθή όρθιο και άπαρτο αυτό το κάστρο, το οποίο σεβάστηκαν οι αιώνες. Πρόκειται για το κάστρο της Ελληνορθοδοξίας, της πνευματικής μας παραδόσεως. Πρόκειται για το οικοδόμημα της Ελληνικότητός μας, η οποία πορεύτηκε και πορεύεται τόσους αιώνες μαζί με την διδασκαλία της Εκκλησίας μας, και γι’ αυτό άντεξε μέχρι σήμερα. Είναι οι Εκπαιδευτικοί, οι οποίοι αγωνίζονται να περάσουν στις καρδιές των παιδιών, ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα λογικό καλάμι ριζωμένο στον βούρκο της γης, αλλά είναι «θεός κεκελευσμένος» κατά τον Μέγα Βασίλειο και «ζώον θεούμενον» κατά τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης.
Οι Τρείς Ιεράρχαι είχαν οράματα. Υπάρχει άρα γε στην παιδεία, σήμερα, όραμα; Μιά ματιά στο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο κάθε τόσο, ανάλογα με τα πρόσωπα που το «υπηρετούν» και λαμβάνουν αποφάσεις, αλλάζει προσανατολισμό ως να αλλάζη πουκάμισο, θα μας δώση την απάντηση. Μιά προσπάθεια να μελετήσωμε την παρεχόμενη σήμερα γνώση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαιδεύσεως θα μας απογοητεύση, αφού το σύστημα επιθυμεί να «βγάλη» μόνο ψυχρούς επιστήμονες και τεχνοκράτες, οι οποίοι βαδίζοντας με την ψυχρή ανθρώπινη λογική, υιοθέτησαν και υιοθετούν το δόγμα του “Homo oeconomicus”.
Η επιστήμη θέλει έναν άνθρωπο ρομπότ, ως θα έλεγε ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς. «…Αυτός ο τύπος ανθρώπου είναι ο αθλιώτερος… Δεν υπήρξε επί του πλανήτου αθλιώτερος, ασχημότερος και απανθρωπότερος άνθρωπος από το ευρωπαικό ρομπότ. Άνθρωπος χωρίς Θεό, χωρίς ψυχή…». Παρακάτω θα τονίση ο Άγιος ότι αυτός ο τύπος ανθρώπου αυτοκτονεί και αυτό είναι αποτέλεσμα της θεοκτονίας, η οποία προηγήθηκε.
Σήμερα η παιδεία είναι ατομοκεντρική, καλλιεργεί τον εγωκεντρισμό και τον ουμανισμό, ο οποίος κατάντησε θρησκεία. Έδιωξε τον Θεό από την ζωή μας και αγωνίζεται να στήση στον θρόνο του τον αυτοθεοποιημένο άνθρωπο, ο οποίος «αυτοείδωλον» εγένετο. Τυγχάνει τοις πάσι γνωστό, ότι «Πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία, ου σοφία φαίνεται» (Πλατωνος Μενέξ. 246 ε).
Τρομάζω όταν αναλογίζομαι την φρικτή πενία της παιδείας μας, απότοκο μιάς αδυσώπητης και απεγνωσμένης προσπάθειας εναντίον θεσμών και αξιών που επί δεκαετίες επιχειρήθηκε και επιχειρείται μέσα από το πνεύμα της υλοκρατίας.
Ο Φώτης Κόντογλου, σε ένα θαυμάσιο κείμενό του για τον Άγιο Βασίλειο, με τίτλο: «Ο Μέγας Βασίλειος και ο παραμορφωμένος Χριστιανισμός», γράφει μεταξύ των άλλων και τα εξής:
«Θέλω να μιλήσω για τον Άγιο Βασίλειο, αλλά να μην πω τα συνηθισμένα που λένε όσοι γράφουνε γι᾿ αυτόν τον αληθινά Μέγα Άγιο. Προπάντων κάποιοι φραγκοδιαβασμένοι, που δεν τους ενδιαφέρει σχεδόν καθόλου η αγιότητά του και η κατά Θεόν σοφία του, αλλά η “θύραθεν” σοφία του, η γνώση που είχε στα ελληνικά γράμματα, στη ρητορική και στα άλλα εφήμερα και εξωτερικά στολίδια αυτής της βαθειάς ψυχής, λησμονώντας τι γράφει ο απόστολος Παύλος για την κοσμική σοφία, που την λέγει “μωρίαν παρά τω Θεώ”».
Αγαπητοί μου, προσωπικά ανησυχώ για την πορεία της παιδείας στην χώρα μας.. Καί επειδή έχω εργασθή στον χώρο της Εκπαίδευσης επί έτη αρκετά, αγωνιώ και πονώ για την όλη εξέλιξη των πραγμάτων.
Με βρίσκουν απολύτως σύμφωνο τα λόγια του Φώτη Κόντογλου από το προαναφερθέν κείμενό του και γι’ αυτό θα χρησιμοποιήσω κάποια απ’ αυτά και στην συνέχεια, προκειμένου να εκφράσω και την δική μου ανησυχία.
«Δείχνω μεγάλη επιμονή σ᾿ αυτό το ζήτημα, γιατί αυτοί που θέλουνε να νοθέψουνε το κατακάθαρο νερό του Ευαγγελίου, “το ύδωρ το ζων το αλλόμενον εις ζωήν αιώνιον”, με τα βαλτόνερα της γνώσης και της αρχαίας φιλοσοφίας που πίνανε εκείνον τον καιρό οι ταλαίπωροι άνθρωποι, “οι μη έχοντες ελπίδα”, χωρίς να ξεδιψάσουνε, αυτοί λοιπόν οι τυφλοί οδηγοί στραβώνουνε τον κόσμο, και γίνουνται αιτία με τις θεωρίες τους να πέφτουνε οι νέοι στην απιστία, γιατί ψυχές που θρέφονται με την “κενή απάτη”, που θα καταντήσουνε, παρά στην απιστία, ομολογημένη η ανομολόγητη;».
Καί τι προς τούτο; Δεν υπάρχει ελπίς; Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, βλέποντας την δεινή κατάσταση στην οποία ευρίσκοντο τα σχολεία της εποχής του, λέγει: «Κατασκάψωμεν τοίνυν τα διδασκαλεία;», Δηλ. «θα γκρεμίσωμε τα διδακτήρια, τα σχολεία;». Αυτό βεβαίως δεν είναι δυνατόν να γίνη. Καί συνεχίζει ο ίδιος, απαντώντας στο ρητορικό αυτό ερώτημά του: «Ου τούτο λέγω, αλλ’ όπως μη την της αρετής καθέλωμεν οικοδομήν, και ζώσαν κατορύξωμεν την ψυχή» (PG. 47, 367). Δηλ. «Δεν σας λέγω αυτό, αλλά ότι δεν πρέπει να γκρεμίσωμε της αρετής την οικοδομή, και να θάψωμε έτσι ζωντανή την ψυχή».
Γνωρίζομε ότι οι δυσκολίες είναι πολλές, αλλ’ όμως στις όποιες προσπάθειές μας δεν είμαστε μόνοι μας. Ο Θεός ευλογεί την σπορά, ελεεί τον σπείροντα,και χαρίζει καρπόν εκατονταπλασίονα.
Η αλλαγή του κόσμου αρχίζει από την εσωτερική μας αλλαγή κατά τον Ιερό Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό.
«Καθαρθήναι δεί πρώτον, είτα καθάραι·
σοφισθήναι, και ούτω σοφίσαι·
γενέσθαι φως, και φωτίσαι·
εγγίσαι Θεώ, και προσαγαγείν άλλους·
αγιασθήναι, και αγιάσαι…» (PG 480, 25).
Με την ευκαιρία της Εορτής των Τριών Ιεραρχών εύχομαι στους Εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, να έχουν τον φωτισμό παρά Κυρίου, δύναμη εξ ύψους και υγεία ψυχοσωματική προς επιτέλεση του υψηλού και αγίου λειτουργήματός τους.
Στούς Μαθητάς δε και τους Φοιτητάς εύχομαι χάριν παρά Θεού, πρόοδο, σύνεσιν εν πάσι και ενίσχυση για την πορεία της ζωής τους και την κατάκτηση της αληθινής σοφίας και γνώσεως, η οποία ελευθερώνει τον άνθρωπο και τον θεώνει.
Κανείς ας μη λησμονή τα λόγια του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου:
«Η παιδεία μετάληψις αγιότητος εστι»
(Ιωανν. Χρυσοστόμου PG. 63,9)