Ουκρανία – Κύπρος: Σέ μερικές μέρες άλλο ένα έτος θα μας αφήσει πριν ένα νέο ξεπροβάλλει και θα πάρει μαζί του τις χιλιάδες αδικοχαμένες ζωές των στρατιωτών και των αμάχων, και μάλιστα των παιδιών, που έπεσαν στον παράλογο αδελφικό πόλεμο στην Ουκρανία.
Τoυ Βασίλειου Ευσταθίου – Δρ. Φυσικού, Θεολόγου, για το “ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ”
Επί σχεδόν δέκα μήνες οι άνθρωποι ζουν μέσα σε μια μεγάλη αβεβαιότητα, που στην πραγματικότητα δεν αφορά μόνο τους Ουκρανούς και τους Ρώσους (πριν λίγες ημέρες υπήρξαν ουκρανικά χτυπήματα με θύματα σε αεροδρόμια βαθιά μέσα στην Ρωσία), αλλά και όλους τους ανθρώπους του πλανήτη, εφόσον υπάρχει σοβαρός κίνδυνος εμπλοκής και άλλων χωρών στον πόλεμο. ο μεγαλύτερος κίνδυνος όλων είναι να χρησιμοποιηθούν πυρηνικά, όπου αν κάνει αρχή η Ρωσία στην Ουκρανία και δεν σταματήσει το κακό εκεί, αλλά απαντήσουν άλλες χώρες, τότε είναι θέμα λίγων ωρών για να χάσουν την ζωή τους δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι, και να αρχίσουν να αρρωσταίνουν εκατομμύρια άλλοι επί πολλά χρόνια. Αυτό το μακάβριο σενάριο δυστυχώς μπορεί να μην είναι μόνο ένας μακρινός εφιάλτης, αλλά αν ο Θεός επιτρέψει λόγω των αμαρτιών μας, μπορεί να αποτελέσει σε οποιαδήποτε ημέρα μας ξημερώσει τον δεύτερο μεγάλο κατακλυσμό μετά αυτόν του Νώε.
Όμως υπάρχει και μια δεύτερη πτυχή της τραγικής κατάστασης στην Ουκρανία : η δεινή θέση της κανονικής Εκκλησίας υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο. η τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία αυτή, η οποία αποτελεί και την εκκλησιαστική δομή της Ουκρανίας με τους περισσότερους Χριστιανούς, μετά τις μονομερείς ενέργειες του Οικουμενικού Πατριάρχη προ τεσσάρων ετών υπέρ των σχισματικών της Ουκρανίας, βρέθηκε σε πολύ
δεινή θέση και ο ήδη υπάρχων διωγμός εναντίον της εντάθηκε κατά πολύ. τον Φεβρουάριο της παρούσης χρονιάς η κατάσταση έγινε πλέον αφόρητη : πέρα από τον διωγμό από τους ομοεθνείς τους, είδαν και τους Ρώσους αδελφούς τους να εισβάλλουν στην χώρα τους και καλούνταν και οι ίδιοι να εκστρατευθούν εναντίον τους.
Παρόλη όμως την στήριξη του Μητροπολίτη Ονούφριου στο αμυνόμενο έθνος του στον πόλεμο αυτόν δεν βρήκε καμιά κρατική αναγνώριση, αλλά αντιθέτως εν μέσω του πολέμου η ουκρανική κυβέρνηση προσπαθεί την προώθηση ενός νομοσχεδίου «περί της αδυναμίας δραστηριοτήτων στην Ουκρανία θρησκευτικών οργανώσεων που συνδέονται με τα κέντρα επιρροής στη Ρωσική Ομοσπονδία». τις τελευταίες ημέρες μάλιστα οι ειδικές υπηρεσίες της Ουκρανίας (sbu) πραγματοποιούν έρευνες σε επισκοπές και μοναστήρια της κανονικής Εκκλησίας υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο ως μέτρα αντικατασκοπείας. Φυσικά δεν βρήκαν τίποτα μεμπτό ουσιαστικά κατά αυτή την έρευνα, ούτε όπλα, ούτε κατασκόπους, αλλά μόνο απλά βιβλία, άσχετα από πολέμους, τα οποία ψάχνουν τρόπο να τα συσχετίσουν με την επίθεση των Ρώσων και να τα παρουσιάσουν ως ενοχοποιητικά στοιχεία. Εκτός αυτού μια σειρά από Ιεράρχες της κανονικής Εκκλησίας της Ουκρανίας υπεβλήθηκαν σε κυρώσεις από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας, που αφορούν οικονομικούς περιορισμούς και απαγορεύσεις, όπως και την αφαίρεση τιμητικών διακρίσεών τους.
Άλλωστε η σοβαρότητα της κατάστασης για την Εκκλησία υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο αναδεικνύεται και από το γεγονός της πρόσφατης απόλυσης της Έλενας Μπόγκνταν, της επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Εθνοπολιτικής και Ελευθερίας της Συνείδησης. Αυτή ήταν ίσως η μόνη αξιωματούχος σε τόσο υψηλή θέση, που τοποθετούνταν νηφάλια και αντικειμενικά σχετικά με το θέμα της κανονικής Εκκλησίας υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο, επισημαίνοντας ότι η δίωξή της δεν μπορούσε παρά να είναι παράνομη και θα οδηγούσε στην αστάθεια της ουκρανικής κοινωνίας.
Πέρα όμως όλων αυτών τελικά και ο παραπάνω νόμος να ψηφιστεί στην Βερχόβνα Ράντα (Ουκρανικό κοινοβούλιο), σύμφωνα με το νέο καταστατικό χάρτη της Εκκλησίας υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο, που ψηφίστηκε τον τελευταίο Μάιο, η Εκκλησία αυτή δεν υπόκειται πλέον στο Πατριαρχείο Μόσχας, αλλά διοικείται πλήρως ανεξάρτητα, και επομένως αντικειμενικά κρίνοντας από αυτό οι ουκρανικές αρχές δεν έχουν λόγο να απαγορέψουν τις δραστηριότητες της. θα εφαρμόσουν όμως πράγματι τον νόμο έτσι ;
και ενώ αυτή είναι η σημερινή ζοφερή κατάσταση στην Ουκρανία, ιδιαίτερα για τους Ορθοδόξους στην κανονική τοπική Εκκλησία της, αυτές τις ημέρες στην Κύπρο αναμένεται να λάβει χώρα ένα άλλο σημαντικό γεγονός : οι εκλογές για την ανάδειξη νέου αρχιεπισκόπου. Όσον αφορά το ζήτημα της ουκρανικής Εκκλησίας οι απόψεις των υποψήφιων του αρχιεπισκοπικού θρόνου διίστανται και επομένως η αντιμετώπιση του θέματος από την τοπική Εκκλησία της Κύπρου με τον νέο Αρχιεπίσκοπο θα εξαρτηθεί από το ποιος θα είναι αυτός. και αυτό που έχει την μεγαλύτερη σημασία πιστεύουμε δεν είναι το ζήτημα περί της αναγνωρίσεως των χειροτονιών των καθηρημένων και αυτοχειροτόνητων, που με μια και μόνο απλή συνοδική απόφαση το Οικουμενικό Πατριαρχείο τους αποδέχθηκε σε κοινωνία ως κανονικούς αρχιερείς, ούτε το κατά πόσο η Εκκλησία τους, στην οποία το Πατριαρχείο χορήγησε Τόμο Αυτοκεφαλίας, είναι κανονική η όχι, αλλά θεωρούμε ότι το παρόν κεντρικό φλέγον ζήτημα είναι η φοβερή κατάσταση που υπομένει η τοπική κανονική Εκκλησία υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο (σε αντίθεση με τον Μητροπολίτη Επιφάνιο και των συν αυτώ που η θέση τους είναι σαφώς καλύτερη απολαμβάνοντες της κρατικής εύνοιας, όσο η σημερινή ουκρανική κυβέρνηση κρατάει καλά στον πόλεμο προς το παρόν). και δεν θα είναι καθόλου ασήμαντο η αυριανή εκκλησιαστική ηγεσία στην Κύπρο να στηρίξει αυτόν.
Δυστυχώς όμως η διαδικασία των εκλογών σημαδεύτηκε από την μεταστροφή του ενός υποψηφίου, που όσο ζούσε ο πρώην Αρχιεπίσκοπος δήλωνε υπέρμαχος της εκκλησιαστικής κανονικότητας και τάξης, αρνητής των μονομερών και διχαστικών πράξεων του Οικουμενικού
Πατριαρχείου, συνεπής στην αρχιερατική του συνείδηση και εργάτης της σωτηρίας μας, αλλά τώρα πλέον, από τον Αύγουστο όπου άρχισε να διαφαίνεται ότι σύντομα ο αρχιεπισκόπος θρόνος θα χηρέψει, άρχισαν να ξεχνιόνται όλα και. Οπότε ο σεβασμιώτατος βρέθηκε στο πλευρό του Οικουμενικού Πατριάρχη, δηλώνοντας ότι : «με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και με τα θεολογικά δεδομένα, δεν μπορούσαμε παρά να στηρίξουμε τις αποφάσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη». Μάλιστα η νέα στάση του Ιεράρχη ήδη επισφραγίστηκε και με ιερό συλλείτουργο, στο οποίο συμμετείχαν μέλη της αυτοκέφαλης Εκκλησίας υπό τον Μητροπολίτη Επιφάνιο.
Περιττό να σχολιάσουμε μετά από όλα όσα γράψαμε παραπάνω για τον πόλεμο ότι, αφού αυτοί που βρίσκονται στην μεγαλύτερη ανάγκη μετά την έναρξή του είναι όσοι ανήκουν στην κανονική τοπική Εκκλησία υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο, μπορεί να έχει την ελάχιστη λογική επειδή κάποιος θεωρεί υπεύθυνους τους Ρώσους για τον πόλεμο να παύει να υποστηρίζει πλέον τον Μητροπολίτη Ονούφριο και την Εκκλησία υπό αυτόν, ο οποίος επίσης ως φυσικό αντιτίθεται σθεναρά σε αυτόν τον πόλεμο ; η μήπως η κήρυξη του πολέμου επηρέασε τις χειροτονίες, τα μυστήρια και την κανονικότητα του Μητροπολίτη Επιφανίου και των συν αυτώ, καθιστώντας τα έγκυρα ;
Από την άλλη με τα «θεολογικά δεδομένα» τι συμβαίνει ; Άλλαξε τίποτα από πριν λίγο καιρό που η στάση του σεβασμιότατου ήταν ακριβώς η αντίθετη ; Όπως ο ίδιος δήλωσε τελικά αυτό που άλλαξε είναι ότι Αρχιμανδρίτης π. Γρηγόριος Φραγκάκης, Αρχιγραμματέας της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, «εκπόνησε λαμπρή επιστημονική μελέτη για την κανονική προέλευση των χειροτονιών Ουκρανών επισκόπων που αναγνωρίζονται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο». πιο συγκεκριμένα αυτή ήταν η μεταπτυχιακή του εργασία «Περί της θεραπείας του εν Ουκρανία εκκλησιαστικού ζητήματος υπό της Μητρός Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως. (το ζήτημα των χειροτονιών)», που υποβλήθηκε πρόσφατα στη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης.
με άλλα λόγια μας λέει ο σεβασμιώτατος ότι στην παραπάνω εργασία εξηγούνται τα όσα δεν είχαμε καταλάβει εδώ και τέσσερα χρόνια καλά, οπότε η «σκόπελος» των χειροτονιών ξεπεραστεί και ο ίδιος πλέον ελεύθερα μπορεί να αναθεωρήσει τις απόψεις του. Μακάρι βέβαια να ήταν οι χειροτονίες το μόνο πρόβλημα στο εκκλησιαστικό ζήτημα, αλλά υπήρχαν και άλλες σοβαρές παράμετροι αμφισβήτησης, όπως οι τοπικές δικαιοδοσίες, το δικαίωμα εκκλήτου, το περιεχόμενο του Τόμου Αυτοκεφαλίας, και γι αυτό το επιθυμητό αποτέλεσμα της ενότητας και της ειρήνης δεν επιτεύχθει ποτέ. Γιατί ακριβώς το ζητούμενο δεν είναι οι τύποι και οι κανόνες, αλλά όμως και αυτοί μπορεί να χρειάζονται γιατί βοηθούν στο ζητούμενο αποτέλεσμα, οπότε στην συγκεκριμένη περίπτωση της Εκκλησίας της Ουκρανίας όπου αυτοί καταπατήθηκαν πέρα των ορίων της οικονομίας, δεν υπήρξε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Όμως και συγκεκριμένα στην παραπάνω εργασία που αναφέρει ο υποψήφιος Κύπριος Ιεράρχης, δώθηκε ενδελεχή απάντηση από την Αρχιγραμματεία της Εκκλησίας της Αλβανίας, καθώς ένα βασικό επιχείρημα της εργασίας αφορά την ιστορία του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Αλβανίας. στο σχετικό άρθρο λοιπόν «Εκκλησία Αλβανίας : η μεταπτυχιακή εργασία για το Ουκρανικό περιέχει ανακρίβειες» εξηγείται η αναξιοπιστία των παραπλανητικών επιχειρημάτων της εργασίας, καθώς συγκρίνει τελείως διαφορετικές και ανόμοιες περιπτώσεις, δεδομένα θεωρώντας αυτές ως συγκρίσιμες και παρόμοιες. Έτσι συγκρίνει τον Επιφάνιο με τον επίσκοπο Αγαθάγγελο, την στιγμή που ο πρώτος χειροτονήθηκε από τον καθηρημένο Φιλάρετο, που είχε ζητήσει έκκλητο, χωρίς να ζητήσει συγγνώμη, ενώ αντιθέτως ο δεύτερος από τον επίσκοπο Βησσαρίωνα, ο οποίος είχε ζητήσει και λάβει συγγνώμη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Επίσης ο επίσκοπος Αγαθάγγελος δεν έγινε ποτέ Προκαθήμενος Αυτοκέφαλου Εκκλησίας, όπως ο Επιφάνιος, αλλά και ο επίσκοπος Βησσαρίων δεν έλαβε καμιά οργανική θέση, όταν η τοπική Εκκλησία έλαβε την αυτοκεφαλία. Ίσως όμως το σημαντικότερο όλων είναι ότι στην Αλβανία δεν υποτιμήθηκε καμιά ομάδα πιστών, όπως έγινε στην Ουκρανία, με όχι μια απλή μικρή ομάδα, αλλά με την κανονική Εκκλησία
υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο, που αποτελεί και την πολυπληθέστερη εκκλησιαστική δομή της Ουκρανίας. Επίσης στο κείμενό της η Αρχιγραμματεία της Εκκλησίας της Αλβανίας σημειώνει και μεταξύ των δύο Τόμων Αυτοκεφαλίας, αυτού της Αλβανίας και αυτού της Ουκρανίας, σημαντικές διαφορές σε ουσιαστικά σημεία.
Παρακάτω το κείμενο της Αρχιγραμματείας της Εκκλησίας της Αλβανίας εξηγεί πολύ σωστά ότι το κάθε σχίσμα, ανάλογα τους παράγοντες και τις συνθήκες υπό τις οποίες συμβαίνει, χρίει διαφορετικής θεραπευτικής αγωγής. Είναι λάθος να θεωρείται αδιακρίτως ότι σε όλες τις περιπτώσεις η αντιμετώπιση είναι η ίδια, όπως γίνεται στην εργασία του π. Γρηγόριου Φραγκάκη με τις περιπτώσεις της Αλβανίας, της Βουλγαρίας, της Σερβίας κ. λ. π. και ενώ, συνεχίζει η Αρχιγραμματεία της Εκκλησίας της Αλβανίας, η περίπτωση της Ουκρανίας έχει ομοιότητα κυρίως με το Μελιτιανό Σχίσμα, σε αυτή δεν τηρήθηκε σε τίποτα η ίδια με τότε κανονική διαδικασία επανένταξης : «α) μετάνοια, β) επίθεση χειρός υπό κανονικού Έπισκόπου και ευχή, κατά τη φράση του Μ. Αθανασίου έδοξεντούς υπ αυτού κατασταθέντας μυστικοτέρα χειροτονία βεβαιωθέντας κοινωνηθήναι επί τούτοις (δι απλής χειροθεσίας μετ ευχής βεβαιωθέντων εκάστων εν τοις οικείοις ιερατικοίς βαθμοίς) και γ) την ειρήνευση με απόφαση Πανορθοδόξου Συνόδου».
και παρακάτω γράφει η Αρχιγραμματεία της Εκκλησίας της Αλβανίας σχετικά με την εγκυρότητα των χειροτονιών : «Γενικά είναι αποδεκτό ότι ο χειροτονών Επίσκοπος ενεργεί εξ ονόματος της Εκκλησίας, όταν ευρίσκεται εντός αυτής ως οικονόμος μυστηρίων Θεού. Εκτός αυτής είναι απογυμνωμένος πάσης ιερατικής χάριτος και κάθε ιεροπραξία του είναι άκυρος και μη γενομένηΈστω και εάν υποτεθή ότι έμειναν από την χειροτονία αποτυπώματα, όταν ο χειροτονών είναι αποκομμένος από την Εκκλησία, καθηρημένος, αναθεματισμένος και αφορισμένος, καθίσταται ανενεργός, δεν μεταδίδει καμία χάρηΟύτε βεβαίως το μηδέποτε γενόμενον καθίσταται γεγενημένον, υπαρκτόν και έγκυρον δια απλής διοικητικής αποφάσεως. Εδώ ακριβώς έγκειται η ανησυχία για την εγκυρότητα της χειροτονίας του Επιφανίου από τον Φιλάρετο. Ασφαλώς η Εκκλησία ως ταμειούχος της θείας χάριτος ενεργεί άλλοτε κατ ακρίβειαν
καί άλλοτε κατ οικονομίαν, με σκοπό, όμως, πάντοτε την ομόνοια, τηρείν την ενότητα του Πνεύματος εν τω συνδέσμω της ειρήνης (εφ. 4, 3-4). και σε σημαντικές περιπτώσεις εν Πανορθοδόξω Συνόδω, ώστε να μην υφίστανται αμφιβολίες» Τέλος, επαναλαμβάνει την αρχική της πρόταση να «συγκληθή Πανορθόδόξος Σύναξις, η οποία εν Αγίω Πνεύματι θα ρυθμίση ένα εκκλησιαστικό ζήτημα που ταλαιπωρεί τους ανά τον κόσμο Ορθοδόξους».
η πραγματικότητα σχετικά με το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα δεν άλλαξε, ούτε με τον πόλεμο, ούτε με κάποιο άλλο τρόπο, παρά το μόνο που άλλαξε είναι ότι επιδεινώθηκε η θέση των πιστών στην Εκκλησία υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο. Ούτε άλλαξε ο σκοπός και η λύση αυτού του ζητήματος, που πολύ εύστοχα γράφει η Αρχιγραμματεία της Εκκλησίας της Αλβανίας είναι η ομόνοια εν Αγίω Πνεύματι, που μπορεί να επιτευχθεί μέσω της σύγκλησης μιας Πανορθόδοξης Σύναξης.
Όσοι Ιεράρχες από την Κύπρο αγαπούν πραγματικά πάνω από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο την αλήθεια, την Εκκλησία της Κύπρου, τους αδελφούς τους στην Ουκρανία και γενικά την Εκκλησία του Χριστού, θα επανέλθουν στην αρχική θέση της Εκκλησίας της Κύπρου, που λήφθηκε συνοδικά και ομόφωνα στις 18 Φεβρουαρίου 2019, περί ουδετερότητας στο ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα μέχρι την οριστική πανορθόδοξη λύση του.
