Το εγκόλπιο Τιμίου Ξύλου του βυζαντινού αξιωματούχου Iωάννη (ΦΩΤΟ)

Μεταξύ των λάφυρων των Λατίνων σταυροφόρων από τη δήωση και καταστροφή της Κωνσταντινούπολης το 1206, βρίσκεται και το εγκόλπιο Τιμίου Ξύλου.

Αυτό κατεληξε στον Καθεδρικό Ναό της πόλης Μάαστριχτ στην Ολλανδία (Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw).

Το εγκόλπιο αριστουργηματικής βυζαντινής τέχνης που φέρει ένα μικρό τεμάχιο Τιμίου Ξύλου. Και αυτό επίσης το 1837, όπως και η βυζαντινή σταυροθήκη στο σχήμα πατριαρχικού σταυρού, ήρθε στην κατοχή του Πάπα Γρηγόριου 16ου που το παρέδωσε στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου και από τότε αποθησαυρίζεται εκεί.

Το εγκόλπιο είναι χρυσό με δακτύλιο ανάρτησης, ενώ οι τέσσερεις άκρες του είναι από σμάλτο. Διακοσμείται με μαργαριτάρια και άλλους πολύτιμους λίθους. Το εγκόλπιο τοποθετείται εντός τρίπτυχης σταυροθήκης από επιχρυσωμένο ασήμι που στο κέντρο του φέρει παράσταση του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η παράσταση θα συνοδευτόταν ασφαλώς από παράσταση της Αγίας Ελένης και των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ που όμως έχουν εκπέσει και λανθάνουν σήμερα. Στο πίσω μέρος των θυρών του δίπτυχου υπάρχουν ανά δύο οι μορφές του Χριστού, του Αγίου Δημητρίου, της Θεοτόκου και του αγίου Παντελεήμονος στην πάνω ζώνη, ενώ στην κάτω οι μορφές των Ματθαίου, Βαρνάβα, Τιμόθεου και Τίμωνος. Το δίπτυχο καλύπτεται μπροστά από χρυσό θύρωμα με παράσταση σταυρού εντός φυτικού και ανθικού διακόσμου. Οι διαστάσεις του εγκολπίου με το δίπτυχο είναι 13 εκ. Το εγκόλπιο έχει ενσωματωθεί επάνω σε διακοσμητική κολώνα ύψους 0,5 μ. Σήμερα χρονολογείται στον 12ο αιώνα, αν και έχει προταθεί με ισχυρά επιχειρήματα χρονολόγηση ως και τον 7ο αιώνα.

Στις τέσσερεις σμάλτινες άκρες του εγκόλπιου σταυρού, μπροστά και πίσω, υπάρχει η εξής αναθηματική επιγραφή:

Ορα τι καινόν θαύμα και ξένην χάριν
χρυσόν μεν έξω Χριστόν εν(δον) δε σκόπει,
ο και τέτευχεν εκ προθύμου καρδίας
Ιωάννης λύτρωσιν αιτών σφαλμάτων.

Το εγκόλπιο ήταν προφανώς κάποιου βυζαντινού αξιωματούχου με το όνομα Ιωάννης.

Το αριστουργηματικό αυτό εγκόλπιο τόσο εντυπωσίασε τους Ολλανδούς κατόχους του που σε συνδυασμό με την έλλειψη γνώσης ελληνικών εκείνη την εποχή το απέδωσαν λανθασμένα στον Μέγα Κωνσταντίνο, για αυτό και είναι γνωστό στην ολλανδική βιβλιογραφία ως “ο σταυρός του Κωνσταντίνου” (Kruis van Constantijn).