Η συμμετοχή στη λατρεία και τα μυστήρια της εκκλησίας μας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του κάθε συνειδητού ορθόδοξου χριστιανού. Κομβικό ρόλο σε αυτό που εν συντομία ονομάζουμε «πνευματική ζωή» έχουν τα εξής δύο μυστήρια: αυτό της Μετάνοιας και Εξομολόγησης και εκείνο της Θείας Κοινωνίας του Τιμίου Σώματος και Αίματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Με το πρώτο ο πιστός λαμβάνει την άφεση τον αμαρτιών του, γεφυρώνοντας έτσι το χάσμα που είχε ανοίξει ανάμεσα σ’ αυτόν και τον Θεό, ενώ με το δεύτερο ανακαινίζει την ίδια του την ύπαρξη καθώς γίνεται κοινωνός του Χριστού, ο οποίος είναι «η οδός και η αλήθεια και η ζωή».
Σύμβουλος, οδηγός και χειραγωγός στην πνευματική ζωή είναι ο ιερέας-πνευματικός, που ως ιατρός της ψυχής την παρακολουθεί τακτικά και την προφυλάσσει από τις παγίδες του πονηρού. Κι όταν ξαναπέσει στην αμαρτία, την ανορθώνει και την καθαρίζει μέσω της χάριτος του μυστηρίου της Εξομολογήσεως. Έτσι, όπως είναι σημαντικό να βρεί κάποιος έναν γιατρό για να έχει καλή σωματική υγεία, αντίστοιχα είναι σημαντική για την πορεία της πνευματικής υγείας η εύρεση του κατάλληλου πνευματικού. Συνήθως, μάλιστα, η αναζήτηση ενός πνευματικού είναι το πρώτο βήμα στην πνευματική ζωή.
Έλεγε ο άγιος Παίσιος:
«Σήμερα το πιο απαραίτητο είναι να βρούν οι άνθρωποι έναν πνευματικό, να εξομολογούνται, να του έχουν εμπιστοσύνη και να τον συμβουλεύονται. […] Τον πνευματικό οδηγό φυσικά κανείς θα τον διαλέξει. Δεν θα εμπιστευθεί στον οποιονδήποτε την ψυχή του.» Παρακάτω, λοιπόν, θα αναφέρουμε -επιγραμματικά και με τη βοήθεια σύγχρονων Αγίων και Πατέρων- ορισμένα στοιχεία που μπορεί να λάβει υπόψη του ο πιστός, ώστε να κάνει μια σωστή επιλογή. Το πρώτο ίσως που θα αξιολογήσει ο πιστός είναι το πόσο τον αναπαύει η προσωπικότητα ενός ιερέα καθώς και η επικοινωνία μαζί του. Αυτό μπορεί μεν να το διαπιστώσει κάνοντας μία πρώτη εξομολόγηση σ’ αυτόν, είναι όμως προτιμότερο να συμβουλευτεί πρώτα κάποιο άτομο της εμπιστοσύνης του, κληρικό ή λαικό, και ακόμα καλύτερα εάν διασταυρώσει μεταξύ τους τις διάφορες πληροφορίες. Διηγείται πνευματικο παιδί του διακριτικού αγίου Πορφυρίου: «Χρειάσθηκε μερικές φορές να τον ρωτήσω για ιερείς-πνευματικούς, διότι φιλικά πρόσωπα μου ζητούσαν να τους πω τη γνώμη μου, προκειμένου να εξομολογούνται σ’ αυτούς. Ο Γέροντας πολλές φορές εκφραζόταν θετικά, λίγες φορές μου απάντησε: «Δεν ξέρω».»
Το μέτρο της αυστηρότητας ενός πνευματικού είναι επίσης ένα στοιχείο που πρέπει να συνυπολογιστεί, ειδικά για κάποιον που είναι στο ξεκίνημα της πνευματικής ζωής. Κάποιος πνευματικός αποπήρε και φοβέρισε μία γυναίκα, που μετά από αυτό έκανε πολύ καιρό να ξαναπάει να εξομολογηθεί. Όταν ο σύζυγός της το ανέφερε στον άγιο Πορφύριο, εκείνος είπε: «Είδες τι κάνει η πολλή αυστηρότητα;
Γι’ αυτό σας λέω να προσέχετε σε τι πνευματικούς πηγαίνετε για να εξομολογείσθε, και συ και η γυναίκα σου και τα παιδιά σου…». Σε ανάλογη περίπτωση, αναφορικά με τους κανόνες και τα επιτίμια που επιβάλλουν οι πνευματικοί, ο Άγιος είπε: «Όχι μεγάλες τιμωρίες. Αλλά σωστές συμβουλές. Γιατί, οι μεγάλες τιμωρίες, τροφοδοτούν τον άλλο (τον διάβολο) με πλούσια πελατεία. Και αυτός, αυτό περιμένει. […] Γι’ αυτό, απαιτείται μεγάλη προσοχή στην επιλογή του πνευματικού. Όπως αναζητάτε τον καλύτερο γιατρό, το ίδιο να κάνετε και για τον πνευματικό. Και οι δύο γιατροί είναι. Ο ένας του σώματος και ο άλλος της ψυχής!».
Ο άγιος Παίσιος εισάγει άλλη μία παράμετρο: «Όπως κανείς φροντίζει ο οικογενειακός γιατρός να βρίσκεται, όσο το δυνατόν, κοντά του, έτσι πρέπει να φροντίσει και ο πνευματικός να βρίσκεται κοντά του. […] Ο πνευματικός πρέπει από κοντά να παρακολουθεί την ψυχή, γιατί κατά καιρούς παρουσιάζει διάφορες αλλαγές και αντιδράσεις, τις οποίες από μακριά δεν μπορεί να παρακολουθήσει, για να την βοηθήσει αποτελεσματικά.»
Δεν είναι προς το συμφέρον της ψυχής να λαμβάνει κανείς υπόψη του εξωτερικά σημεία, όπως η εμφάνιση, ή να αναζητά «χαρισματούχους» πνευματικούς. Ο π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος έδωσε μία πολύ χαρακτηριστική και χιουμοριστική απάντηση σε σχετική περίπτωση: «Κάποια κυρία που εξομολογείτο για πρώτη φορά σ’ αυτόν, του είπε στο τέλος:
-Εγώ, πάτερ μου, θα προτιμούσα να εξομολογούμαι σε κάποιον Πνευματικό που να είναι γέρος και τυφλός…
Και ο Γέροντας με ετοιμότητα: -Αν ήταν και κουφός, ακόμη καλύτερα!»
Η αναζήτηση “χαρισμάτων και χαρισματούχων” φανερώνει επιπολαιότητα και πνευματική ανωριμότητα εκ μέρους του ενδιαφερομένου, ο οποίος κατ’ αυτόν τον τρόπο συγχέει την έννοια του πνευματικού πατέρα με αυτήν του “γκουρού” των ανατολικών θρησκειών. Αντίθετα, όπως αναφέρει σε σχετικό σύγγραμμά του ο μητροπολίτης Νέας Σμύρνης κ. Συμεών, τα δύο θεμελιώδη γνωρίσματα του γνήσιου πνευματικού είναι η διάκριση και η αγάπη, ενώ πολύ βοηθάει και το να είναι έμπειρος στην πνευματική ζωή. Επίσης, χρειάζεται προσοχή σε περιπτώσεις εκκοσμικευμένων κληρικών, που δυστυχώς καλλιεργούν την προσωπολατρεία ή άλλων που συγχέουν την εξομολόγηση με μεθόδους ψυχανάλυσης και με αυτόν τον τρόπο μπερδεύουν τους πιστούς, αντί να τους βοηθούν. Ο άγιος Πορφύριος είπε σε γνωστό του (που προηγουμένως είχε εξομολογηθεί σε έναν τέτοιο πνευματικό και είχε φύγει αναστατωμένος): “Πο-πο! Πόσο πλανήθηκε ο ευλογημένος! […] Με τέτοια αντιμετώπιση μπορεί να βλάψεις πολύ τον άλλον. Ξέρεις, μερικοί πνευματικοί κάνουν τον ψυχίατρο.»
Στην περίπτωση που κάποιος καλοπροαίρετος χριστιανός, παρ’ όλη την έρευνα που θα κάνει, “ατυχήσει” τελικά στην επιλογή πνευματικού, ακόμη και τότε ο καλός Θεός “θα φωτίζει τον πνευματικό του τι να τον συμβουλεύει. Ακόμα όμως κι αν τον συμβουλεύσει λάθος, ο Θεός θα εκτιμήσει την υπακοή την οποία κάνει και θα βρεί τρόπο ώστε και η λανθασμένη συμβουλή να αποβεί προς το καλό του», όπως αναφέρει ο π. Επιφάνιος. Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς μερικοί απέχουν από την εξομολόγηση προφασιζόμενοι ότι δεν βρίσκουν καλό πνευματικό, καλύπτοντας με αυτόν τον τρόπο δικά τους πάθη και αδυναμίες. Ο άγιος Παίσιος απαντά χαρακτηριστικά: «Αυτά είναι δικαιολογίες. Κάθε πνευματικός έχει εξουσία, εφόσον φοράει πετραχήλι. Τελεί το μυστήριο, έχει τη θεία Χάρη και, όταν διαβάσει τη συγχωρητική ευχή, ο Θεός σβήνει όλες τις αμαρτίες τις οποίες εξομολογηθήκαμε με ειλικρινή μετάνοια. Από μας εξαρτάται πόσο θα βοηθηθούμε από το μυστήριο της εξομολογήσεως.» Με παρόμοιο τρόπο απάντησε ο π. Επιφάνιος σε κάποιον που του έλεγε ότι δυσκολευόταν να βρεί κατάλληλο πνευματικό: «Αγαπητέ μου, δεν έχεις πρόβλημα Γέροντα. Πρόβλημα με τον εαυτό σου έχεις. […] Δεν είναι τόσο από αγίους Γεροντάδες που έχουμε ανάγκη, όσο από αγία υπακοή. Αυτή μας λείπει. Μήπως όλοι οι μεγάλοι Άγιοι της Εκκλησίας είχαν κάποιον άγιο Γέροντα; Όχι! Αυτό το οποίο είχαν ήταν η αγία ταπείνωση και η αγία υπακοή. Γι’ αυτό και αγίασαν.» Και ο άγιος Πορφύριος είπε με έμφαση σε κάποιον, σε παρόμοια περίπτωση: «Εσύ όμως δεν έχεις διάθεση να υπακούσεις σε ο,τι και να σού πω, γι’ αυτό κι εγώ δεν μπορώ να σού πω τίποτα απολύτως.»
Συμπληρώνοντας τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αναζήτηση πνευματικού είναι ένα μόνο -αλλά καίριο- στάδιο προς την επίγνωση του ίδιου μας του εαυτού, άρα χρειάζεται και από εμάς ο ανάλογος αγώνας, μέσω της υπακοής και της ταπείνωσης. Όπως αναφέρει ο μητροπολίτης κ. Συμεών, «η εν Χριστώ οικοδομή του πιστού από τον δεσμό που συνήψε με έναν πνευματικό πατέρα δεν είναι αυτονόητη. Προϋποθέτει και τη δική του ανταπόκριση στην αγάπη που θα του δείχνει και στις φροντίδες που θα καταβάλει γι’ αυτόν ο πνευματικός του πατέρας.» Μόνο με αυτόν τον τρόπο η σχέση με τον πνευματικό θα αποφέρει πνευματικούς καρπούς και θα οδηγήσει τον εξομολογούμενο με ασφάλεια στον δρόμο της σωτηρίας.
Πηγές:
1) Γέροντος Παισίου Αγιορείτου Λόγοι, τόμος Γ’ «Πνευματικός Αγώνας», έκδοση Ιερού Ησυχαστηρίου «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης
2) Γέροντος Πορφυρίου Ιερομονάχου Ανθολόγιο Συμβουλών, εκδόσεις «Η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος», Μήλεσι Αττικής
3) Υποθήκες Ζωής, από τη ζωή και τη διδασκαλία του πατρός Επιφανίου, έκδοση Ιερού Ησυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζήνας
4) Μητροπολίτη Ν. Σμύρνης Συμεών Π. Κούτσα, Ο Πνευματικός Πατήρ, Η πνευματική πατρότης υπό το φως της ορθοδόξου παραδόσεως, Έκδοση Ι. Μητροπόλεως Καλαβρύτων & Αιγιαλείας, Αίγιον 1995
