Η καθημερινή εργασία των μοναχών είναι απαραίτητη για την κάλυψη των πρακτικών αναγκών της βατοπαιδινής αδελφότητος, αλλά αποτελεί και μέρος της ασκήσεώς τους.
Ο μοναχός που εκτελεί με επιμέλεια το διακόνημά του, έχει την ευκαιρία να ασκηθεί στην φιλοπονία, την ταπείνωση, την υπομονή, την αλληλεγγύη, την αγάπη και έτσι να λάβει ως καρπό την Χάρη του Αγίου Πνεύματος. Προσπαθεί σε κάθε στιγμή να εκπληρώσει τον λόγο του Κυρίου που δεν ήλθε «διακονηθήναι αλλά διακονήσαι» (Ματθ. 20,28). Βλέπει στο πρόσωπο του συνανθρώπου τον Χριστό.
Το διακόνημα κάθε αδελφού ορίζεται την 1η Ιανουαρίου κάθε έτους από την Ιερά Σύναξη της Μονής σύμφωνα με τις ανάγκες της και τις ιδιαίτερες γνώσεις και ικανότητες κάθε διακονητή. Ανάλογα με τον όγκο των υποχρεώσεων ορισμένα διακονήματα μπορεί να αναληφθούν από περισσότερα πρόσωπα ή αντιθέτως, κάποιοι μοναχοί αναλαμβάνουν περισσότερα του ενός.
Ορισμένα από τα διακονήματα παραμένουν αναλλοίωτα στον χρόνο, όπως αυτό του αρτοποιού (μάγκιπα). Ωστόσο τα περισσότερα είναι δημιούργημα συγκεκριμένων συνθηκών και αναγκών της Μονής και κατά εποχές παρουσιάζουν μεταβολές ή αλλαγές στην ονομασία τους. Μερικά είναι παλαιά, αλλά τροποποιήθηκαν κατά την πορεία του χρόνου (όπως αυτό του βουρδουνάρη που μετατράπηκε σε οδηγό αυτοκινήτου), άλλα είναι δημιούργημα νεώτερων συνθηκών και αναγκών (όπως αυτό του υπευθύνου για την συντήρηση των έργων τέχνης), ενώ ορισμένα δεν υφίστανται πλέον, όπως του γιδάρη, του μυλωνά, του ταχυδρόμου κ. ά. Τα κυριότερα διακονήματα είναι τα εξής:
Του οικονόμου. Αναλαμβάνει την εποπτεία των εργατών, την παραλαβή των απαραίτητων ειδών για την συντήρηση των αδελφών κ.λπ.
Του γραμματέα (ή γραμματικού). Είναι υπεύθυνος για την σύνταξη των εγγράφων της Μονής, την τήρηση του αρχείου, την αλληλογραφία κ.λπ.
Του ταμία. Αναλαμβάνει την διαχείριση των οικονομικών υποθέσεων της Μονής.
Του σκευοφύλακα. Είναι υπεύθυνος για την φύλαξη των ιερών σκευών και των κειμηλίων.
Του βιβλιοθηκαρίου (ή βιβλιοφύλακα). Έχει την ευθύνη της βιβλιοθήκης (φύλαξη χειρογράφων και εντύπων, εξυπηρέτηση αναγνωστών κ. ά.).
Του αρχειοφύλακα. Είναι επιφορτισμένος με την φύλαξη του αρχείου της Μονής.
Του τυπικάρη. Είναι υπεύθυνος για την τήρηση του λειτουργικού Τυπικού.
Του εκκλησιαστικού. Αναλαμβάνει την φροντίδα του καθολικού.
Του βηματάρη. Είναι υπεύθυνος για το ιερό βήμα του καθολικού.
Του κωδωνοκρούστη. Φροντίζει για την καθημερινή κωδωνοκρουσία.
Του αρχοντάρη. Είναι αρμόδιος για την φιλοξενία των επισκεπτών.
Του κοιτωνίτου. Είναι βοηθός του αρχοντάρη.
Του βεστιαρίου. Είναι υπεύθυνος της ιματιοθήκης.
Του μάγειρα. Ετοιμάζει το καθημερινό φαγητό των μοναχών.
Του μάγκιπα. Είναι υπεύθυνος για την παρασκευή του ψωμιού.
Του τραπεζάρη. Έχει την ευθύνη της τράπεζας και της διανομής του φαγητού στους μοναχούς και στους επισκέπτες.
Του δοχειάρη. Είναι υπεύθυνος για το δοχειό, χώρο αποθηκεύσεως του λαδιού.
Του δασάρχη. Έχει την ευθύνη για την προστασία και την ξύλευση του δάσους.
Του περιβολάρη (ή κηπουρού ή μπαξεβάνη). Φροντίζει για τις γεωργικές καλλιέργειες της Μονής.
Του πυλωρού. Είναι ο θυρωρός της Μονής που υποδέχεται τους επισκέπτες.
Του λαοσυνάκτη. Είναι υπεύθυνος για την ξενάγηση των προσκυνητών.
Διακονήματα υπό μία έννοια αποτελούν και οι διοικητικές θέσεις της Μονής, οι οποίες όμως καλύπτονται συνήθως για περισσότερα χρόνια· του ηγουμένου (διακόνημα ισόβιο), των επιτρόπων, του αντιπροσώπου στην Ιερά Κοινότητα του Αγίου Ορους και του πρωτεπιστάτη της Ιεράς Κοινότητος, αξίωμα που ανά πέντε χρόνια αναλαμβάνει βατοπαιδινός μοναχός. Επίσης ορισμένοι μοναχοί επιδίδονται σε κάποιο εργόχειρο, χαρακτηριστικό των ιδιαιτέρων δεξιοτήτων τους. Τα συνηθέστερα από τα εργόχειρα αυτά είναι η αγιογραφία, η ξυλογλυπτική, η παρασκευή κεριού και λιβανιού κ. ά.
