Μέγας Κανών: Τι είναι, αγαπητοί μου, ο Μέγας Κανών, που ψάλλει σήμερα η Εκκλησία μας; Είναι μια ανθοδέσμη από λουλούδια αθάνατα του αγίου Πνεύματος, λουλούδια της εκκλησιαστικής ποιήσεως των βυζαντινών μας χρόνων.
Κάθε κανών είναι μια ποιητική συλλογή από τροπάρια. Αλλά ο σημερινός κανών ονομάζεται Μέγας Κανών. Γιατί; Διότι διαφέρει από τους άλλους κανόνες ως προς τον αριθμό των τροπαρίων. Ενώ οι άλλοι κανόνες φτάνουν τα 30 τροπάρια, αυτός έχει 250 τροπάρια!
Ως προς το περιεχόμενο ο Μέγας Κανών είναι ένας θρήνος. Τίνος θρήνος; Ενός αμαρτωλού. Ποιος έγραψε τον θρήνο αυτόν; Ένας άγιος. Άγιος και αμαρτωλός πώς γίνεται; θα πείτε. Όσο προχωρεί κανείς στην αγιότητα, τόσο περισσότερο αισθάνεται την αμαρτωλότητά του· και όσο προχωρεί στο κακό, τόσο αποκτά μία ασυνειδησία, μία πώρωση.
Ποιητής του Μεγάλου Κανόνος είναι ο άγιος Ανδρέας, που υπηρετούσε στα Ιεροσόλυμα και έγινε διάκονος στην Κωνσταντινούπολη. Από ‘κει η Εκκλησία, για την αρετή και τη μόρφωσή του, τον έκανε επίσκοπο στην Κρήτη· γι’ αυτό λέγεται Ανδρέας Κρήτης.
Αυτός λοιπόν θρηνεί. Και αρχίζει και λέει: «Πόθεν άρξομαι θρηνείν τας του αθλίου μου βίου πράξεις;». Από πού ν’ αρχίσω; λέει. Είναι αμέτρητες οι αμαρτίες μου. Και όπως στο σπίτι έχουμε καθρέφτη και βλέπουμε τη μορφή μας, έτσι και ο άγιος έβλεπε τον εαυτό του σε έναν άλλο καθρέφτη. Ο δε καθρέφτης αυτός είναι η αγία Γραφή.
Μέσα στην αγία Γραφή έβλεπε την ψυχή του ο άγιος Ανδρέας καθημερινώς. Εκεί έβλεπε αγίους, έβλεπε τα παραδείγματά τους. Η Γραφή, Παλαιά και Καινή Διαθήκη, έχει πολλά παραδείγματα. Παραδείγματα αμαρτωλών, και παραδείγματα αγίων. Παραδείγματα που πρέπει να τα αποφεύγουμε, και παραδείγματα που πρέπει να τα μιμούμαστε.
Αλλά πώς βλέπει τους αμαρτωλούς ο άγιος Ανδρέας; Τους βλέπει διαφορετικά από ό,τι εμείς. Τους βλέπει με συμπάθεια. Πώς συμβαίνει αυτό; Γιατί ήταν ταπεινός. Γνώριζε την αδυναμία της ανθρωπίνης φύσεως, τη διαφθορά του Αδάμ. Έχει βαθειά συναίσθηση. Για την Εύα τι λέει; Υποχώρησε στον πειρασμό, παρέσυρε και τον Αδάμ. Αλλά μήπως κι εμείς δεν υπακούμε σε μια άλλη Εύα; Ποια είναι η άλλη Εύα; Είναι «ο εμπαθής λογισμός», ο κάθε αμαρτωλός λογισμός, που σου λέει, να κλέψεις να πορνεύσεις, να βλαστημήσεις… Κι εμείς υποχωρούμε. Χειρότεροι ειμαστε εμείς. Ο Αδάμ παρέβη μία εντολή· εμείς «αθετούμε διαπαντός» τις εντολές του Θεού. Ιδού η φιλοσοφία του Μεγάλου Κανόνος.
Παρακάτω πηγαίνει στον Κάιν. Ο Κάιν εφθόνησε τον αδελφό του τον Άβελ. Αλλά έκανε και κάποια άλλη αμαρτία. Ενώ ο Άβελ διάλεξε ό,τι καλύτερο είχε και το θυσίασε στο Θεό, ο Κάιν πήγε στο κοπάδι, βρήκε το χειρότερο πρόβατο, και αυτό προσέφερε θυσία· το κουτσό, το σακάτικο. Ο Θεός δεν δέχτηκε τη θυσία του. Γι’ αυτό εδώ η θυσία αυτή, στην αρχαία γλώσσα, ονομάζεται «ψεκτή», που θα πη αξιοκατάκριτη. Κατηγορούμε, λέει, τον Κάιν· αλλά κι εμείς τέτοιες θυσίες προσφέρουμε στο Θεό. Τα πρόσφορα π.χ., που πάμε στην εκκλησία, τώρα τα ζυμώνουν χέρια αμαρτωλά. Το κερί· άλλοτε ήταν αγνό από τη μέλισσα, τώρα το ανακατεύουν με ξύγκια. Μολυσμένο είναι και το λιβάνι· βρωμάει, ανακατεμένο με άλλες ύλες. Εμπόριο πλέον…
Ψεκτή η θυσία του Κάιν, ψεκτές και οι δικές μας θυσίες και προσφορές. Δεν γίνονται όπως θέλει ο Θεός. Βλέπετε, και μια λέξη του Μεγάλου Κανόνος τι διδάγματα κρύβει;
Να λοιπόν, λέει· είμαι χειρότερος από την Εύα, χειρότερος κι από τον Κάιν. Ο Κάιν σκότωσε μια φορά, εγώ σκοτώνω κάθε μέρα. Όταν μέσα σου μισείς κάποιον, «ο μισών τον αδελφόν αυτού ανθρωποκτόνος εστί» (Α’ Ιωάν. 3,15). Εγώ, λέει ακόμη, έκανα και ένα φόνο ακόμη χειρότερο· «Γέγονα φονεύς συνειδότι ψυχής». Φονιάς είμαι· εφόνευσα τη συνείδησή μου, και έγινε συνείδηση πωρωμένη.
Βλέπετε πώς τα βλέπει; Έτσι προχωρεί με παραδείγματα της Παλαιάς Διαθήκης και της Καινής Διαθήκης. Αυτά λέει για τον εαυτό του· ότι είναι αμαρτωλότερος «υπέρ πάντα άνθρωπον», παραπάνω από κάθε άνθρωπο που έζησε πάνω στον πλανήτη.
Ακούτε; Πού τώρα αυτή η συναίσθηση; Δημοσία τα λέει τα αμαρτήματα. Να δημοσία εξομολόγηση. Ποιος από μας κάνει δημοσία εξομολόγηση; Εδώ τον πιάνεις επ’ αυτοφώρω τον άλλο, και σου λέει, Δεν έκανα τίποτα. Αναίσθητες, πωρωμένες ψυχές.
Όχι όμως μόνο ν’ αποφεύγουμε τα κακά, αλλά και να μιμηθούμε τα καλά. Έχει και καλά παραδείγματα ο Μέγας Κανών. Δεν είναι μόνο Εύες και Κάιν. Είναι και Δαβίδ και άλλοι, πολύ μεγάλοι, που μετανόησαν. Το κακό να αποφύγουμε, το καλό να μιμηθούμε.
Ένα ακόμη παράδειγμα θ’ αναφέρω και τελειώνω. Είναι το παράδειγμα του Ιακώβ. «Τον Ιακώβ», λέει, «μίμησαι, ω ψυχή». Τι έκανε ο Ιακώβ; Είδε όραμα. Είδε, λέει, εκεί που κοιμόταν, μία σκάλα, ν’ αρχίζει απ’ τη γη και να φθάνει μέχρι τον ουρανό· και πάνω σ’ αυτήν ν’ ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν άγγελοι. Και θαύμασε και είπε ο Ιακώβ: «Ως φοβερός ο τόπος ούτος· ουκ έστι τούτο αλλ’ ή οίκος Θεού, και αύτη η πύλη του ουρανού» (Γεν. 28:17). Μιμήσου τον, λέει. Φτιάξε κι εσύ μια άλλη ανώτερη σκάλα. Ποια είναι αυτή η σκάλα; Είναι η μετάνοια και ο αγώνας μας. Σκαλοπάτια είναι οι αρετές. Μπρος! Κουράγιο! Ανέβαινε! Μη μένεις στα πρώτα σκαλοπάτια. Να μην είσαι ατελής, αλλά να προχωρείς διαρκώς, να αυξάνεις στην πίστη στην ελπίδα στην αγάπη, να τείνεις προς την τελειότητα.
Αυτά τα 250 τροπάρια είναι 250 παραδείγματα. Άλλα είναι προς το αγαθό και άλλα προς το κακό. Ν’ αποφεύγουμε το κακό, και να πράττουμε το αγαθό· «έκκλινον από κακού και ποίησον αγαθόν» (Ψαλμ. 33:15).
Όλα στάζουν μέλι, γλυκύτητα, νοήματα μεγάλα. Τελειώνουμε με το ωραιότερο απ’ όλα. Και αυτό είναι το τροπάριο που λέει: «Ψυχή μου ψυχή μου, ανάστα τι καθεύδεις;…»
Ομιλία στον Ι. Ναό Αγίου Παντελεήμονος Φλωρίνης την 12-4-1989.
