Ι.Μ. ΜΑΝΗΣ: Είναι ο πρώτος των «μειζόνων προφητών». ο «μεγαλοφωνότατος», ο αποκλιθείς «πέμπτος ευαγγελιστής».
ο προφήτης Ησαΐας γεννήθηκε περί το 770 π. Χ. καταγόμενος εξ ευγενούς οίκου. Έμενε στα Ιεροσόλυμα. Κλήθηκε από τον Θεό στο προφητικό αξίωμα δια θείου οράματος και η δράση του εκτείνεται σε μία ολόκληρη πεντηκονταετία με την δύναμη της γραφίδος του και του λόγου του. Πραγματικά, ο προφήτης Ησαΐας νουθέτησε τον λαό και συμβούλευσε τους άρχοντες, στάθηκε παραμυθία στους δικαίους και προφήτευσε τιμωρίες για την ασέβεια των αρχόντων και του λαού. Έδρασε κυρίως επί των βασιλέων Ιωάθαμ, Άχαζ, Εζεκίου και Μανασσή. η εποχή ήταν βέβαια εξαιρετικά κρίσιμη.
Προσέτι, ο Ησαΐας κατέστη φορεύς σπουδαιοτάτων θείων αποκαλύψεων, που αναφερόντουσαν στον ερχομό, το έργο και την σωτηρία του ανθρωπίνου γένους από τον Σωτήρα και Λυτρωτή, Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν.
Υπήρξε μία υπέροχος προσωπικότης και το βιβλίο του Ησαΐα κατέχει επιφανέστατη θέση στην παγκόσμια γραμματεία, ο δε ίδιος έχει χαρακτηριστεί ως «εις των μεγίστων ρητόρων του κόσμου».
*
Εκείνο το οποίο υπέρ των άλλων προφητών χαρακτηρίζει τον Ησαΐα, είναι κυρίως οι πολυάριθμες και καθαρότατες χριστολογικές προφητείες του. Ειδικότερα, προανήγγειλε την εκ Παρθένου γέννηση του Χριστού, όπως και το όνομα Εμμανουήλ. Ήτοι, θα πει, ο Ησαΐας : «Ιδού η Παρθένος εν γαστρί έξει και τέξεται υιόν και καλέσεις το όνομα αυτού Εμμανουήλ» (ησ. 17, 14). και τούτο προς δήλωσιν της θεότητός του. το δε παιδίον αυτό δεν θα ήταν απλούς, «ψιλός» άνθρωπος, αλλά ως προφητεύει ο Ησαΐας : «Μεγάλης βουλής άγγελος, θαυμαστός σύμβουλος, Θεός ισχυρός, εξουσιαστής, άρχων ειρήνης, πατήρ του μέλλοντος αιώνος» (ησ. 9, 6).
Δηλαδή, εκτός από το όνομα Εμμανουήλ που ανέφερε ο προφήτης Ησαΐας για τον Χριστό, μίλησε και για άλλα ονόματα. το καθένα απ’ αυτά τα ονόματα αναφέρεται στη φύση και την εξουσία του Χριστού και όλα αυτά, 800 χρόνια προ της Θείας Γεννήσεώς του. Αλλά και την τρυφερά ιδιότητα του Καλού Ποιμένος προφητεύει ο μεγαλοφωνότατος Ησαΐας. Παρουσιάζει τον Χριστό, ως τον ποιμένα που έρχεται και εξημερώνει τον λύκο με τα αρνία και συμβολικά εννοεί την ημέρωση των ανθρώπων και των λαών. Γράφει πολύ παραστατικά : «Συμβοσκηθήσεται λύκος μετά αρνός και πάρδαλις συναναπαύσεται ερίφω και μοσχάριον και ταύρος και λέων άμα βοσκηθήσονται και Παιδίον μικρόν άξει αυτούς και βους και άρκτος άμα βοσκηθήσονται» (ησ. 11, 6-7). το Παιδίον, ο Χριστός, ως ο Καλός Ποιμήν θα πει μετά την έξοδό του για το σωτήριο έργο του τα υπέροχα λόγια : «Εγώ ειμι ο ποιμήν ο καλός, ο ποιμήν ο καλός την ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων» (ιω. ι’, 11).
Ακόμη βλέπει ο προφήτης Ησαΐας τον Χριστόν να επωμίζεται και ν’ αναλαμβάνει «τας αμαρτίας ημών». παρ’ ότι εμείς «ησεβήσαμεν και εψευσάμεθα και απέστημεν από όπισθεν του Θεού ημών» (ησ. 59, 13), εν τούτοις, Εκείνος, ο υιος και Λόγος του Θεού ο Χριστός «Ούτος τας αμαρτίας ημών φέρει και περί ημών οδυνάται» (ησ. 53, 4). θα προφητεύσει με τούτα τα λόγια : «τον νώτον μου έδωκα εις μάστιγας, τας δε σιαγόνας μου εις ραπίσματα, το δε πρόσωπόν μου ουκ απεστράφη από αισχύνης εμπτυσμάτων» (ησ. 50, 6). και στη συνέχεια, «ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη και ως αμνός εναντίον του κείροντος αυτόν άφωνος, ούτως ουκ ανοίγει το στόμα αυτού» (ησ. 53, 7) και «αίρεται από της γης η ζωή αυτού, από των ανομιών του λαού μου ήχθη εις θάνατον» (ησ. 53, 8). Αυτός, όμως, ο θάνατος στον Γολγοθά επί του Σταυρού είναι το όλον λυτρωτικόν έργον του Χριστού δια το ανθρώπινο γένος.
*
Εξαιρετικά σπουδαίο είναι το όραμα που είδε ο προφήτης, όταν του αναθέτει ο Θεός την ιερή αποστολή της προφητείας. Συγκεκριμένα, ο προφήτης Ησαΐας, βλέπει και ακούει όσα συμβαίνουν στο επουράνιο θυσιαστήριο. Βέβαια αισθάνεται βαθύτατα αμαρτωλό και ανάξιο τον εαυτό του να δοξολογεί και υμνεί τον Θεό, όπως το πράττουν οι άγγελοι, επειδή ακριβώς τα χείλη του είναι ακάθαρτα, ένεκεν των ποικίλων αμαρτιών του. Είδε, όμως, ο προφήτης τον Κύριον και Θεόν. Λέγει ειδικότερα : «και απεστάλη προς με εν των Σεραφίμ και εν τη χειρί είχεν άνθρακα, ον τη λαβίδι έλαβεν από του θυσιαστηρίου και ήψατο του στόματός μου και είπεν ιδού ήψατο των χειλέων σου και αφελεί τας ανομίας σου και τας αμαρτίας σου περικαθαριεί. και ήκουσα της φωνής Κυρίου λέγοντος τίνα αποστείλω και τις πορεύσεται προς τον λαόν τούτον ; και είπα ιδού εγώ ειμι απόστειλόν με. και είπε πορεύθητι» (ησ. στ’, 6-9). Έχουμε εδώ καθαρά την αποστολή του προφήτου να κηρύξει στο λαό την μετάνοια και συγχρόνως φανερώνεται και προτύπωση της Παναγίας. η λαβίδα συμβολίζει την Θεοτόκο και ο άνθρακας που καίει, συμβολίζει το πυρ της θεότητος του Χριστού. Δηλαδή, η Θεοτόκος είναι η μυστική λαβίδα που συνέλαβε μέσα στην κοιλία της τον άνθρακα της θεότητος, τον υιο και Λόγο του Θεού. Μάλιστα, το όγδοο Μεγαλυνάριο (γ’ ήχος) της εορτής της Υπαπαντής το λέγει πολύ εύστοχα : «η λαβίς η μυστική, η τον άνθρακα Χριστόν, συλλαβούσα εν γαστρί, συ υπάρχεις Μαριάμ». Ακόμη ένα τροπάριο της ε Ωδής της εορτής της Υπαπαντής λέγει πολύ χαρακτηριστικά : «Ρύπτεται Ησαΐας, του Σεραφίμ τον άνθρακα δεξάμενος, ο Πρέσβυς εβόα τη Θεομήτορι συ ώσπερ λαβίδι χερσί λαμπρύνεις με, επιδούσα ον φέρεις, φωτός ανεσπέρου, και ειρήνης δεσπόζοντα». Λέγει ο Συμεών προς την Θεοτόκο ο Ησαΐας, όταν εδέχθη, δηλαδή, στα χείλη του από το χέρι του αγγέλου Σεραφίμ το αναμμένο κάρβουνο από το θυσιαστήριο του Θεού, καθαρίσθηκε από τις αμαρτίες του. συ δε τώρα, που μου δίδεις να λάβω στις αγκάλες μου Εκείνον που σηκώνεις, με λαμπρύνεις, σαν να είσαι η λαβίδα εκείνη, με την οποίαν ο Άγγελος έδωκε τον αναμμένο άνθρακα στον Προφήτη. Διότι συ, μου προσφέρεις όχι άνθρακα, αλλά τον Θεόν, «φωτός ανεσπέρου και ειρήνης δεσπόζοντα».
*
Άνθραξ, ειδικότερα κατά την ερμηνεία, είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Υπάρχουν δε, δύο τρόπον τινα ιδιότητες, η καθαρτική και η αγιαστική, ήτοι η Θ. Μετάληψη καίει τους ασεβείς και αγιάζει τους μετανοούντας. στην Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως υπάρχουν οι σπουδαιότατοι στίχοι : «Θεουργόν Αίμα φρίξον, άνθρωπε βλέπων άνθραξ γαρ εστί τους αναξίους φλέγων. Θεού το Σώμα και θεοί με και τρέφει θεοί το πνεύμα, τον δε νουν τρέφει ξένως». Έπειτα, η φράση, όταν κοινωνούν οι ιερείς, είναι πολύ χαρακτηριστική : «Τούτο ήψατο των χειλέων μου και αφελεί τας ανομίας μου και τας αμαρτίας μου περικαθαριεί». ο ιερεύς κατόπιν, ως άλλο Σεραφίμ, μεταδίδει στους πιστούς δια της λαβίδος τον θείον άνθρακα, τον Χριστόν, το Σώμα και το Αίμα του Χριστού εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον.
γι’ αυτό και η πρόσκληση είναι : «Μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης». η πρώτη φράση είναι «μετά φόβου Θεού» και ακολουθεί η πίστη και η αγάπη. ο απ. Παύλος, μάλιστα, θα επιμείνει στο παράγγελμα «δοκιμαζέτω άνθρωπος». Δηλαδή, «Δοκιμαζέτω άνθρωπος εαυτόν και ούτως εκ του άρτου εσθιέτω και εκ του ποτηρίου πινέτω» (α’ Κορινθ. 11, 28). η Θεία Μετάληψη είναι άνθραξ, αναμμένο κάρβουνο. Είναι «πυρ καταναλίσκον». Είναι φωτιά. Λέγει πάλιν ο Απόστολος των Εθνών : «ος αν εσθίη τον άρτον τούτον η πίνη το ποτήριον του Κυρίου αναξίως, ένοχος έσται του σώματος και αίματος του Κυρίου… ο γαρ εσθίων και πίνων αναξίως, κρίμα (=καταδίκη) εαυτώ εσθίει και πίνει, μη διακρίνων το σώμα του Κυρίου. δια τούτο εν υμίν πολλοί ασθενείς και άρρωστοι και κοιμώνται (=αποθνήσκουσιν) ικανοί» (α’ Κορινθ. 11′, 27-30).
ο ιερός Χρυσόστομος, ο «μύστης της Θείας Ευχαριστίας» υπογραμμίζει εν προκειμένω : «αλλ’ επειδή μνημόνευσα τη θυσία αυτή, θέλω να πω λίγα σε σας τους μυημένους, λίγα βέβαια ως προς την έκταση, μεγάλα όμως ως προς τη δύναμι και την ωφέλεια διότι δεν είναι δικά μας λόγια αυτά που θα λεχθούν, αλλά του θείου Πνεύματος. ποια λοιπόν είναι αυτά ; Πολλοί μεταλαβαίνουν τη θυσία αυτή μια φορά το χρόνο, ενώ άλλοι δυο και άλλοι πολλές φορές. ο λόγος αυτός απευθύνεται προς όλους μας, όχι μόνο σ’ αυτούς που είναι εδώ, αλλά και σ’ εκείνους που ζουν στην έρημο διότι εκείνοι μεταλαβαίνουν μια φορά τον χρόνο, και πολλές φορές και κάθε δύο έτη ; τι λοιπόν ; ποιους θ’ αποδεχθούμε ; αυτούς που μεταλαβαίνουν μια φορά ; αυτούς που πολλές ; αυτούς που λίγες ; Ούτε αυτούς που μεταλαβαίνουν μία φορά, ούτε αυτούς που πολλές, ούτε αυτούς που λίγες, αλλά εκείνους που μεταλαβαίνουν με καθαρά συνείδησι, με καθαρή καρδιά και με βίο ανεπίληπτο. Όσοι είναι τέτοιοι, ας πλησιάζουν πάντοτε ενώ όσοι δεν είναι τέτοιοι, ας μη προσέρχωνται ούτε μια φορά. Γιατί άραγε ; Διότι λαμβάνουν για τους εαυτούς τους καταδίκη και κατάκρισι και κόλασι και τιμωρία» (ΕΠΕ, 25, στην προς Εβραίους, ομιλία ιζ’, σελ. 39). και καταλήγει πολύ χαρακτηριστικά : «γι’ αυτό και ο ιερεύς προσφωνεί τότε και καλεί τους αγίους, και με τα λόγια αυτά επικρίνει όλους, ώστε κανείς να μη προσέλθη απροετοίμαστος. Διότι, όπως στο κοπάδι εκείνο, στο οποίο υπάρχουν πολλά πρόβατα υγιή και πολλά γεμάτα με ψώρα, πρέπει να διαχωρισθούν αυτά από τα υγιή, έτσι και στην Εκκλησία, επειδή άλλα πρόβατα είναι υγιή και άλλα υποφέρουν από κάποια ασθένεια, με τα λόγια αυτά διαχωρίζει αυτά από εκείνα, αφήνοντας ο ιερεύς ν’ ακουσθή παντού η φοβερή αυτή κραυγή, καλώντας έτσι και προσελκύοντας τους πιστούς» (οπ. παρ. σελ. 41).
Χωρίς πνευματική προετοιμασία και ψυχική «δοκιμασία», δηλαδή μετάνοια και εκζήτηση του ελέους του Θεού, ποτέ ας μη πλησιάσουμε τον μυστικό άνθρακα, ο οποίος κατακαίει τους αναξίους. Γράφει ο Απόστολος : «τις μετοχή δικαιοσύνη και ανομία ; τις δε κοινωνία φωτί προς σκότος ; τις δε συμφώνησις Χριστώ προς Βελίαλ ; » (Β’ κορ. στ’, 14-15). πως θα πλησιάσει τον Άγιον και Πανάγιον εκείνος που είναι βουτηγμένος στην ανομία ; πως θα αναμίξει την κακοσμία των παθών του με το ουράνιο μύρο της ιεράς θυσίας ;
Χρειάζεται, συνεπώς, μεγάλη προσοχή πως προσερχόμεθα στη Θεία Μετάληψη. Ούτε αποχή, ούτε χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία.
*
Υπάρχουν προσέτι στον προφήτη Ησαΐα και άλλες προφητείες, που προτυπώνουν και πάλιν το πρόσωπο της Παναγίας, όπως είναι ο θρόνος της θεότητος και τα λόγια του περί της παρθενίας της.
Κατά πρώτον, τον θρόνο της θεότητος του Κυρίου βλέπει ο προφήτης και λέγει : Έρχεται ο Κύριος «καθήμενος επί θρόνου υψηλού και επηρμένου» (6, 1) και καθήμενον «επί νεφέλης κούφης» (19, 1). και στις δύο αυτές προφητείες έχουμε σαφεστάτη προτύπωση της Παναγίας. ο υψηλός και επηρμένος θρόνος και η ελαφριά νεφέλη, όπου κάθεται ο Ιησούς Χριστός είναι η Παναγία, η οποία υπηρέτησε το μυστήριο της θείας ενανθρωπήσεως. οι ύμνοι άλλωστε της Εκκλησίας είναι χαρακτηριστικοί εν προκειμένω. και στην Θ. Λειτουργία του μεγ. Βασιλείου ακούγεται : «Επί σοι χαίρει, Κεχαριτωμένη… την γαρ σην μήτραν θρόνον εποίησε και την σην γαστέρα πλατυτέραν ουρανών απειργάσατο». Αυτή την προφητεία αναφέρει και ο υμνογράφος του Κανόνος του Ακαθίστου ύμνου γράφοντας : «ο καθήμενος εν δόξη επί θρόνου θεότητος εν νεφέλη κούφη ήλθεν Ιησούς ο υπέρθεος… ». Επίσης και ο υμνογράφος του Κανόνος των Χριστουγέννων λέγει : «Μυστήριον ξένον ορώ και παράδοξον Ουρανόν το σπήλαιον θρόνον Χερουβικόν την Παρθένον την φάτνην χωρίον… ».
Είναι γεγονός ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας διαπιστώνουν άριστα τον συνδετικόν αυτόν κρίκον της Χριστολογίας και του προσώπου της Υπεραγίας Θεοτόκου. Κάμνοντας αναφορά στον πρ. Ησαΐα (26, 18), ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς γράφει : «αν ουν και ημείς προς ταις άλλαις αρεταίς προσκαρτερώμεν και ταις ευχαίς τω του Θεού ναώ μετά συνέσεως προσεδρεύοντες, εντεθησαυρισμένην εαυτοίς ευρήσομεν την καθαρότητα της καρδίας χωρούσαν και εμφανίζουσαν ημίν τον Θεόν. Ταύτην γαρ και την κατ’ αυτήν εκ ψυχής προς Θεόν διάθεσιν εγγάστριον πνεύμα σωτήριον και ο Ησαΐας φησί, λέγων προς αυτόν δια τον φόβον σου Κύριε, εν γαστρί ελάβομεν και ωδινήσαμεν, και ετέκομεν πνεύμα σωτηρίας σου, ο εκυήσαμεν επί της γης» (Ομιλία ΜΒ’, εις την Γέννησιν της Θεοτόκου, θ’, εκδ. Σ. Οικονόμου, Αθήναι 1864, σ. 15).
ο δε άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος γράφει σχετικά, ερμηνεύοντας το παραπάνω χωρίο του προφήτη, δηλαδή το «εν γαστρί ελάβομεν… », ότι η Θεοτόκος : «εν θείω Πνεύματι τον Λόγον της γνώσεως του Θεού τίκτουσα, αεί εν ταις καρδίαις ημών το μυστήριον της ανακαινίσεως των ανθρωπίνων ψυχών και την κοινωνίαν μετά του Θεού Λόγου και ένωσιν απεργάζεται, ην και το θείον ούτω λέγον υπαινίττεται λόγιον (Συμεών του νέου Θεολόγου, εκ των Ηθικών του οποίου, Λόγος α’, ι’ εκδ. S. C. 122, 258).
Ένα ιδιαίτερο σημείο, το οποίο οφείλουμε να προσέξουμε είναι η υπογράμμιση του προφήτου για την αιτία των δεινών και των βασάνων και συγχρόνως της κατάθλιψης των ανθρώπων. Λέγει ο προφήτης : «η γη ηνόμησε δια τους κατοικούντας αυτήν, διότι παρήλθον τον νόμον και ήλλαξαν τα προστάγματα, διαθήκην αιώνιον, δια τούτο άρα έδεται την γην, ότι ημάρτοσαν οι κατοικούντες αυτήν» (ησ. 24, 5-6). Δηλαδή, διαπιστώνει ο προφήτης ότι γενεσιουργός αιτία της θλίψεως των ανθρώπων είναι η ηθική παρακμή. ο άνθρωπος θέλησε να πορευθεί χωρίς τον Θεό, χωρίς εφαρμογή των εντολών του, χωρίς τον θείο νόμο, με κλειστό το Ευαγγέλιο. δεν σέβεται τον Θεό και συνεχώς αμαρτάνει. αλλ’ ο Θεός μεριμνά, παιδαγωγεί και με τα δεινά ωστόσο υπάρχει και «ελπίς τω ευσεβεί» (ησ. 24, 16).
και φθάνουμε στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου του, όπου ο προφήτης Ησαΐας ομιλεί για την αγάπη και την δικαιοσύνη του Θεού, ο Οποίος δημιουργεί την «νέα σιων», τουτέστιν την Εκκλησία. θα πει : «Φωτίζου, φωτίζου η νέα Ιερουσαλήμ, ήκει γαρ σου το φως και η δόξα Κυρίου επί σε ανέτειλε» (ησ. 60, 1). η ολόφωτη δόξα του Κυρίου ανέτειλε χαρμόσυνος. Ακτινοβολεί και φωτίζει. ο Χριστός χάρισε στον κόσμο την νίκη κατά του θανάτου, γι’ αυτό και ως ύμνος ο παραπάνω στίχος ψάλλεται το Πάσχα. Φυγαδεύτηκε πλέον το σκότος της ασέβειας και της πλάνης και ήλθε το φως της σωτηρίας. και αυτό το φως, θα έλθει σ’ όλη την οικουμένη.
θα έλθει με την αγία Εκκλησία «φύτευμα Κυρίου εις δόξαν» και τότε «ιερείς Κυρίου κληθήσεσθε, λειτουργοί Θεού» και «οικοδομήσουσιν ερήμους αιωνίας». θα έλθει η ωραιότητα και δόξα της «νέας Ιερουσαλήμ». οι πιστοί δε, στο χώρο της Εκκλησίας θα έχουν ασφάλεια και ευφροσύνη. «Ιδού εγώ ποιω αγαλλίαμα Ιερουσαλήμ και τον λαόν μου ευφροσύνην» (ησ. 65, 18).
