Άγιο Όρος: Πόσες φορές δεν έχεις αισθανθεί την καθημερινότητα να σε πνίγει; Δεν θες να δεις και ν’ ακούσεις άνθρωπο.
Το μόνο που θες είναι να λυτρωθείς από τα ανάλγητα δεσμά της κοσμικής ζωής και του φαίνεσθαι.
Το μόνο που θες είναι να φύγεις μακριά απ’ όλους και απ’ όσα μαυρίζουν την ψυχή σου. Το μόνο που αποζητάς είναι γαλήνη, ηρεμία, ελευθερία, απεραντοσύνη.
Κάθε ανήσυχο πνεύμα ξέρει που θα τα βρει. Είναι από τις λίγες φορές που το μυαλό και η καρδιά πορεύονται προς την ίδια κατεύθυνση.
Όλοι οι δρόμοι της καρδιάς και του μυαλού οδηγούν στο βουνό. Στο βουνό που είναι πάντα εκεί. Στο βουνό που ξέρει πότε είσαι χαρούμενος και πότε λυπημένος.
Στο βουνό που γίνεται η φωνή της ψυχής σου, όταν οι λέξεις δεν είναι ικανές να εκφράσουν αυτά που νιώθεις.
Σ’ εκείνο το βουνό, σ’ εκείνα τα μέρη που ο άνθρωπος επαναπροσδιορίζει τις αξίες της ζωής, που όλα μοιάζουν -και είναι- αλλιώτικα. Στο Άγιον Όρος.
Το Περιβόλι της Παναγίας
Λεκτικά απερίγραπτο μνημείο της φύσης και πνευματική κιβωτός το Άγιον Όρος, είναι μια κατηγορία μόνο του.
Μια μαγευτική τοποθεσία από άποψη φυσικής ομορφιάς και μια περιοχή με ιδιαίτερη πολιτιστική αξία.
Αποτελεί το κέντρο του Ορθόδοξου χριστιανικού μοναχισμού με μνημεία μεγάλης εθνικής, ιστορικής, θρησκευτικής, γραμματειακής και πολιτισμικής αξίας σε παγκόσμια κλίμακα.
Το μενού της πρώτης μας επαφής με το μυστηριακό μεγαλείο του Αγίου Όρους περιλάμβανε την επική χειμερινή ανάβαση και διανυκτέρευση στην παγωμένη κορυφή του Άθω.
Μια εμπειρία συγκλονιστική. Μακριά από τις «ανέσεις» του αστικού περιβάλλοντος, έχοντας συντροφιά το αέναο βουητό του παγωμένου αέρα, που με το πέρασμα της ώρας έμοιαζε σαν γλυκιά ψαλμωδία, σαν προσευχή, όμοια με κείνες που ψέλνονταν την ίδια ώρα εκεί στα χαμηλά, απ’ άκρου εις άκρον της Αθωνικής χερσονήσου.
Παρά τα χρόνια που πέρασαν, οι εικόνες και οι αναμνήσεις από εκείνη την ανάβαση όχι μόνο δεν έχουν διαβρωθεί, αλλά χρόνο με το χρόνο ριζώνουν βαθύτερα στο νου, γίνονται βίωμα και πυξίδα ζωής.
Σήμερα, επιστρέφουμε στο Άγιον Όρος (ή μήπως δεν φύγαμε ποτέ;) για να γνωρίσουμε τις ομορφιές των μονοπατιών που συνδέουν τα ιστορικά μοναστήρια του.
Το οδοιπορικό μας στο «Περιβόλι της Παναγίας» αρχίζει από τις Καρυές, την πρωτεύουσα της Αθωνικής Πολιτείας.
Οι Καρυές
Στην ιστορία τους υπήρξαν µια ξεχωριστή μορφή μοναστικής κοινότητας. Ο ηγούμενος της Λαύρας των Καρυών -η επιλεγόμενη και Μέση- κατείχε τον τίτλο του Πρώτου της “Συνάξεως των Γερόντων”.
Στις Καρυές είναι εγκατεστημένη η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους και η Ιερά Επιστασία, καθώς και τα αντιπροσωπεία των είκοσι µονών.
Επίσης υπάρχουν µια σειρά από υπηρεσίες όπως ο Πολιτικός ∆ιοικητής, η Αστυνομική ∆ιοίκηση, τα ΕΛΤΑ, ο ΟΤΕ και το Κοινοτικό Ιατρείο. Στο χώρο των Καρυών βρίσκεται και η γνωστή εκκλησιαστική σχολή Αθωνιάδα.
Μια σημαντική όψη της ζωής των Καρυών αποτελεί η ιστορία της αγοράς και των εργαστηρίων τους.
Η αγορά των Καρυών αποκαλούνταν το “Παρίσι της Χαλκιδικής”. Ήδη από τον 10ο αιώνα, οι Καρυές, ήταν αγορά µε σπουδαία κίνηση.
Αρκετές φορές αυτή η κίνηση αναστάτωνε τον ιερό τόπο και το ζήτημα για την επίλυσή του απαιτούσε την παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Οπωσδήποτε, το σημαντικότερο κτίσμα μέσα στις Καρυές είναι ο ναός του Πρωτάτου -τιμάται στην Κοίμηση της Θεοτόκου- που είναι και ο αρχαιότερος του Αγίου Όρους.
O ρυθμός του ναού είναι Βασιλική τρίκλητος άνευ τρούλου µε μεταγενέστερη προσθήκη εγκάρσιου κλίτους.
Η αρχιτεκτονική του ιστορία εκτείνεται από τον 10ο αιώνα έως και τα μέσα του 20ου, που έλαβε χώρα η τελευταία ανακαίνισή του.
Ο ναός του Πρωτάτου, µετά από την πυρκαγιά του 1290 αγιογραφήθηκε από τον πρωτομάστορα της Μακεδονικής σχολής Μανουήλ Πανσέληνο στις αρχές του 14ου αιώνα.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας έγιναν κάποια συμπληρωματικά έργα. Το 1781 ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο πάνω σε παλαιότερα θεμέλια.
Με την πάροδο των χρόνων το κτίσμα άρχισε να εμφανίζει επικίνδυνες φθορές που υποχρέωναν την ανακαίνισή του.
Το έργο αυτό ξεκίνησε το 1955, γεγονός που διέσωσε τις περίφημες τοιχογραφίες του ναού, αλλά δημιούργησε και κάποια προβλήματα.
Γνωστά στον Ορθόδοξο χώρο κειμήλια που κοσμούν το Πρωτάτο είναι η εικόνα της Θεοτόκου “Άξιον Εστίν” και του Χριστού.
Η εικόνα της Παναγίας “Άξιον Εστί”
Η εικόνα του “Άξιον Εστί” βρίσκεται στο Ναό του Πρωτάτου, του παλαιότερου στο Άγιον Όρος. Βρίσκεται ενθρονισμένη στο Ιερό του Ναού, επάνω στο σύνθρονο.
Ονομάζεται έτσι, γιατί μπροστά σ’ αυτήν την εικόνα πρωτοψαλθηκε απ’ τον αρχάγγελο Γαβριήλ ο γνωστός αυτός ύμνος.
Από τις Καρυές στην Ιερά Μονή Ιβήρων
Το οδοιπορικό μας στα μονοπάτια του Αγίου Όρους ξεκινάει από τη διάσχιση του μονοπατιού που ενώνει τις Καρυές με την παραθαλάσσια Ιερά Μονή Ιβήρων.
Πριν ξεκινήσουμε την περιήγησή μας, θα ήθελα να εξάρω το σημαντικό έργο που έχει επιτελέσει στην καταγραφή των μονοπατιών η διεθνής μη κερδοσκοπική οργάνωση «The Friends of Mount Athos» («Οι Φίλοι του Αγίου Όρους»), η οποία όπως διαβάζω -εκτός των άλλων δραστηριοτήτων της- εργάζεται σε συνεργασία με τις Ιερές Μονές ώστε να διατηρούνται σε καλή κατάσταση συγκεκριμένα μονοπάτια στο Άγιο Όρος (μεταξύ των οποίων και αυτό).
Αντίγραφα των οδηγιών για τις διαδρομές αυτές παρατίθενται παρακάτω, ενώ μπορείτε να τις βρείτε τόσο στην ιστοσελίδα της οργάνωσης (www.athosfriends.org), όσο και σε επιλεγμένες τοποθεσίες εντός και εκτός του Αγίου Όρους.
Το μονοπάτι αυτό κατηφορίζει από τα 350 μέτρα υψόμετρο στο επίπεδο της θάλασσας. Σχεδόν όλη η διαδρομή γίνεται πάνω σε ένα όμορφο, φαρδύ καλντερίμι, το οποίο για μεγάλο μέρος της διαδρομής ακολουθεί τον ρου ενός ποταμού, στην αρχή στη δεξιά όχθη του και αργότερα στην αριστερή.
Η διαδρομή είναι μέσα στα δέντρα ως το σημείο που η κοιλάδα πλαταίνει προσφέροντας θέα του Άθωνα, της Ιεράς Μονής Ιβήρων και της θάλασσας.
Μπορούμε να κάνουμε μια μικρή παράκαμψη για να επισκεφθούμε το Κελί Παναγούδα, την κατοικία εν ζωή του Οσίου Παϊσίου.
Από την κεντρική πλατεία των Καρυών, απ’ όπου αναχωρούν τα λεωφορεία, ακολουθούμε τον κεντρικό δρόμο, περνώντας την πηγή, το καφενείο, το κτήριο της Ιεράς Επιστασίας και το ναό του Πρωτάτου στα δεξιά μας. Συνεχίζουμε κινούμενοι δεξιά πάνω στον κεντρικό δρόμο.
Αγνοούμε το δρομάκι (καλντερίμι) ανηφορικά δεξιά (είναι η ιστορική διαδρομή από τις Καρυές στη Δάφνη). Συνεχίζουμε ελαφρώς αριστερά περνώντας το φούρνο, κατηφορικά βγαίνοντας έξω από τις Καρυές.
Διασχίζουμε πύλη μπαίνοντας στον περιβάλλοντα χώρο της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου. (Το μονοπάτι στα δεξιά μας οδηγεί στη Φιλοθέου).
Συνεχίζουμε ευθεία διασχίζοντας και δεύτερη πύλη κοντά στο Μοναστήρι. Φτάνουμε στην είσοδο της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου (στα δεξιά μας).
Η Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου
Η Μονή Κουτλουμουσίου είναι ένα κτηριακό συγκρότημα ορθογώνιου σχήματος με σχετικά ευρύχωρη αυλή, στο κέντρο της οποίας υψώνεται ο καθολικός ναός (Μεταμόρφωση του Σωτήρος).
Η Τράπεζα κτίστηκε στις μέρες μας (1995), ενώ ο μικρός ναός -κτίσμα του 16ου αι.- καλύπτεται με πέντε τρούλους και διαθέτει υαλόφρακτο εξωνάρθηκα.
Η αρχική μονή χρονολογείται πριν το 12ο αι., αλλά στο 14ο αι. ο ηγούμενος Χαρίτων από την Ίμβρο φρόντισε για την ανάπτυξη της Μονής Κουτλουμουσίου.
Η ετυμολογία του ονόματος σχετίζεται πιθανότατα µε δυο φάσεις της ζωής του μοναστηριού. Μονή µε το όνομα Κουτλουμούσι αναφέρεται ήδη σε έγγραφο του 1169 και θα πρέπει να την ταυτίσουμε µε την σημερινή.
Ωστόσο δεύτερος ιδρυτής της μονής θεωρείται κάποιος Κουτλουµούσης από την εκχριστιανισμένη δυναστεία των Σελτζουκιδών.
Μεγάλες πυρκαγιές, αλλά και κατολισθήσεις δημιούργησαν τεράστια προβλήματα σε όλη τη διάρκεια της ζωής της μονής.
Εκτός από τις τοιχογραφίες του καθολικού, που χρονολογούνται στα μέσα του 16ου αι., η μονή διαθέτει περισσότερα από 600 χειρόγραφα, απλά και εικονογραφημένα. Διαθέτει επίσης σπουδαίο ιστορικό αρχείο και μεγάλο αριθμό παλαιών εντύπων βιβλίων.
Η εικόνα της Παναγίας “Φοβεράς Προστασίας”
Η εικόνα της Παναγίας “Φοβεράς Προστασίας” ήταν το μόνο αντικείμενο που σώθηκε από μια φοβερή πυρκαϊά, η οποία κατέστρεψε ολόκληρο, ένα μετόχι της Μονής Κουτλουμουσίου στην Κρήτη. Έκτοτε μεταφέρθηκε στο Άγιον Όρος, όπου φυλάσσεται στο Παρεκκλήσιο της “Φοβεράς Προστασίας” της Μονής.
Στην εικόνα, η Παναγία κρατεί το Χριστό στο αριστερό της χέρι, ενώ το βλέμμα της είναι στραμμένο και κοιτάζει τον άγγελο, ο οποίος κρατεί τα σύμβολα του Πάθους. Γύρω από τα πρόσωπα της Παναγίας και του Χριστού εικονίζονται διάφορες μορφές προφητών.
Για την ονομασία της εικόνος αυτής υπάρχει το ακόλουθο περιστατικό: σε μια επιδρομή πειρατών, οι μοναχοί βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση και κατέφυγαν στην Παναγία.
Μπροστά στην εικόνα αυτή με θέρμη παρακάλεσαν για την προστασία τους. Η Παναγία τότε κατέστησε τη Μονή «αόρατη» στα μάτια των επιδρομέων, ενώ στη συνέχεια διασκορπίστηκαν και έφυγαν άπρακτοι από το χώρο του μοναστηριού αλλά και από όλο το Περιβόλι της Παναγίας.
Όλοι μίλησαν τότε για παρέμβαση της Παναγίας. Η εικόνα της Παναγίας έκτοτε ονομάστηκε Φοβερά Προστασία.
Η μονή κατοικείται από πολυάριθμη αδελφότητα που αγωνίζεται να αποκαταστήσει τη σωστή λειτουργία, μετά την πυρκαγιά του 1981, παράλληλα με τη φιλοξενία και την εξυπηρέτηση των προσκυνητών.
Το Κουτλουμούσι κατέχει την έκτη θέση στην ιεραρχία των µονών και όπως όλα τα σημερινά αθωνικά καθιδρύματα είναι κοινόβιο.
Συνεχίζουμε ευθεία, περνάμε από πύλη εκτός του περιβάλλοντος χώρου της Μονής και κατηφορίζουμε περπατώντας σε τσιμεντοστρωμένο δρόμο.
[Στα 1.050 μέτρα] Αγνοούμε χωματόδρομο προς τα δεξιά λίγο πριν από κτήρια (με σήμανση για το Κελί Παναγούδα).
[Στα 1.200 μέτρα] Στρίβουμε απότομα δεξιά σε μονοπάτι (καλντερίμι) με σήμανση για Ι.Μ. Ιβήρων (πριν από το πέρασμα του ρυακιού πάνω από το δρόμο).
[Στα 1.700 μέτρα] Φτάνοντας σε βραχώδη περιοχή, το μονοπάτι στρέφει δεξιά (με σήμανση για Ιβήρων) και στη συνέχεια πάλι αριστερά σε λίγα μέτρα αν και μπορούμε να κόψουμε δρόμο από τα βράχια μπροστά μας. Αγνοούμε μονοπατάκι προς τα αριστερά (με σήμανση για τη Σκήτη Κουτλουμουσίου προς την άλλη πλευρά της κοιλάδας).
Λίγο πιο κάτω, διασχίζουμε ρυάκι και συνεχίζουμε ευθεία έχοντας το ποτάμι στα αριστερά μας. Αγνοούμε μονοπάτι στα δεξιά, με σήμανση για Παναγούδα.
[Στα 2.040 μέτρα] Προσέχουμε για δεύτερο μονοπάτι στα δεξιά μας, με σήμανση για Παναγούδα.
Για να επισκεφθούμε το Κελί Παναγούδα, κατοικία εν ζωή του Οσίου Παϊσίου, στρίβουμε εδώ δεξιά κινούμενοι ανηφορικά.
Μετά από 100 μέτρα στρίβουμε δεξιά μπροστά από πόρτα (υπάρχει σήμανση) κινούμενοι για 200 ακόμα μέτρα για να φτάσουμε στο κελί. Για την επιστροφή ακολουθούμε την αντίθετη πορεία. Αλλιώς, συνεχίζουμε ευθεία πάνω στο καλντερίμι.
[Στα 2.200 μέτρα] Διασχίζουμε γέφυρα πάνω από ρέμα και συνεχίζουμε αριστερά, ανηφορικά.
[Στα 3.100 μέτρα] Συναντάμε κρήνη στα δεξιά μας, καθώς το μονοπάτι στρέφει προς τα αριστερά.
[Στα 3.200 μέτρα] Διασχίζουμε όμορφη πέτρινη γέφυρα πάνω από το ποτάμι σε φαράγγι. Συνεχίζουμε ευθεία στο μονοπάτι.
[Στα 3.760 μέτρα] Περνάμε δίπλα από εκκλησάκι στα δεξιά μας.
[Στα 4.200 μέτρα] Διασχίζουμε χωματόδρομο. Συνεχίζουμε ευθεία (υπάρχει σήμανση για Ιβήρων). Η κοιλάδα σύντομα πλαταίνει και η Ιερά Μονή Ιβήρων φαίνεται μπροστά μας.
Στη διακλάδωση προσεγγίζοντας το Μοναστήρι, κινούμαστε δεξιά, περνώντας το κιόσκι (στα αριστερά μας).
Φτάνουμε στην είσοδο της Ιεράς Μoνής Ιβήρων.
