Ο Μέγας Βασίλειος μας λέει ότι μαρτύριο συνειδήσεως περνούν οι: «Μάρτυρες τη βουλήσει άνευ μαστιγών καί διωγμών».
Είναι γνωστό πως στην περίοδο των διωγμών πολλοί χριστιανοί υπέμειναν το «μαρτύριο του αίματος» και θανατώθηκαν.
Αργότερα, στα ειρηνικά χρόνια, οι πιστοί αντιμετωπίζουν το επίσης επώδυνο «μαρτύριο της συνειδήσεως», δηλαδή τον συνεχή αγώνα να πετύχουν την εν Χριστώ τελείωση παλεύοντας με τα καθημερινά προβλήματα και τις δυσκολίες της ζωής. Η Επίσημη Εκκλησία εξομοίωσε τα δυο αυτά μαρτύρια και τίμησε εξ΄ ίσου τους μάρτυρες με τους οσίους . Οι όσιοι μας λοιπόν είναι όλοι όσοι πέρασαν «μαρτύριο συνειδήσεως». Αυτοί είναι οι Μοναχοί, οι Ασκητές καί οι Αναχωρητές, πού έζησαν ή σε Κοινόβια Μοναστήρια ή σε σπηλιές. Αποτέλεσμα της αυστηρής και ασκητικής αυτής ζωής είναι ή κάθαρση, ό φωτισμός, καί ή χαρίτωσή τους με τίς δωρεές του Αγίου Πνεύματος.
Για τον Άγιο Θεόδωρο το Στουδίτη μοναχική ζωή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο αγώνας εναντίον της αμαρτίας και των παθών, η προσπάθεια για έλεγχο των λογισμών και ο πόλεμος εναντίον των δαιμόνων. Η έννοια της ασκητικής ζωής ενέχει την έννοια του μαρτυρίου της συνειδήσεως, κατά τη γνωστή Παύλεια αλλά και πατερική θέση ότι δεν είναι μόνο το μαρτύριο του αίματος που αγιάζει τον άνθρωπο, αλλά και το μαρτύριο της συνειδήσεως που υφίστανται όσοι θέλουν να ζήσουν την εν Χριστώ ζωή.
