Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος: Θυμάσαι, πιστεύω, ότι ο χριστιανός δέν είναι ένας κοινός άνθρωπος, αφού διαμορφώνεται τόσο από τή φύση όσο καί από τή χάρη. Πρέπει νά διευκρινίσω, όμως, ότι από τούς χριστιανούς δέν σώζονται όλοι.
Σώζονται, μπαίνουν δηλαδή στήν αιώνια βασιλεία τού Θεού, μόνο εκείνοι στούς οποίους ενοικεί η χάρη, διαποτίζοντάς τους ολοκληρωτικά, μεταμορφώνοντας θά έλεγα, σύνολη τή φύση τους. Πρόσεξε τί λέει ο Κύριος! Λέει πώς «η βασιλεία τών ουρανών μοιάζει μέ προζύμι, πού τό πήρε μία γυναίκα καί τό ανακάτεψε μ ένα σακί αλεύρι, ώσπου ζυμώθηκε όλο» (Ματθ. 13:33).
Τό ζυμάρι δέν φουσκώνει αμέσως μόλις ανακατωθεί μέ τό προζύμι. Φουσκώνει στήν ώρα του, αφού πρώτα τό προζύμι διεισδύσει καί απλωθεί σιγά-σιγά μέσα του. Τό ψωμί πού γίνεται έτσι, είναι ανάλαφρο, ευωδιστό, νόστιμο. Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ τή χάρη. Όταν ενώνεται μέ τή φύση μας, στό άγιο Βάπτισμα, δέν τή διαποτίζει αμέσως. Απλώνεται σιγά-σιγά. Κι όταν η χάρη απλωθεί παντού, όταν σύνολη η φύση μας χαριτωθεί, τότε, όλα όσα κάνουμε, παίρνουν έναν άλλο χαρακτήρα. Τότε οι ενέργειές μας, μολονότι φαινομενικά είναι οι ίδιες μέ άλλες όμοιες οποιουδήποτε ανθρώπου, αποκτούν ένα ιδιαίτερο άρωμα, μίαν ιδιαίτερη γεύση, έναν ιδιαίτερο ήχο. Ο Θεός δέχεται μόνο αυτές τίς ενέργειες, πού Τού είναι εξαιρετικά ευάρεστες.
Θά κάνω άλλη μία παρομοίωση, γιά νά εξηγήσω τό πώς η χάρη, όταν τής δίνονται περιθώρια νά ενεργήσει, αφού διαποτίσει σύνολη τή φύση μας, γίνεται καί εξωτερικά ορατή σέ όλους όσοι είναι ικανοί νά τή δούν. Η χάρη, λοιπόν, μοιάζει μέ τή φωτιά, πού διεισδύει στό σίδερο. Δέν είναι μόνο μέσα στό σίδερο, μά καί στό εξωτερικό του. Τήν πύρινη δύναμή της τή βλέπει ο καθένας. Έτσι συμβαίνει καί μέ τή χάρη, όταν εισχωρήσει στή φύση μας. Γίνεται αντιληπτή απ όλους. Όλοι όσοι έρχονται σέ επαφή μ έναν θεοχαρίτωτο άνθρωπο, αισθάνονται ότι αυτός έχει μίαν ασυνήθιστη δύναμη, πού εκδηλώνεται ποικιλότροπα. Όταν αρχίζει νά μιλάει γιά οτιδήποτε πνευματικό, λάμπει σάν τόν μεσημεριάτικο ήλιο, καί τά λόγια του πηγαίνουν κατευθείαν στήν ψυχή τού ακροατή, διαμορφώνοντας μέσα του μέ αυθεντία ανάλογα συναισθήματα καί διαθέσεις. Μά κι όταν ακόμα δέν μιλάει, εκπέμπει μία θερμότητα, πού επηρεάζει τά πάντα γύρω του, καί μία παράξενη δύναμη, πού επενεργεί στίς ψυχές καί τούς εμπνέει προθυμία γιά πνευματικό αγώνα.
Παίρνουμε τή χάρη τού Θεού στή νηπιακή μας ηλικία μέ τό άγιο Βάπτισμα. Από τήν ώρα εκείνη η χάρη αρχίζει νά ενεργεί μέσα μας, μέ τήν προοπτική καί τήν ελπίδα ότι, μετά τήν ενηλικίωση καί ωρίμανσή μας, θά αναλάβουμε αυτοθέλητα καί πρόθυμα τόν αγώνα γιά τή σωτηρία μας.
Όταν οι γονείς είναι ευσεβείς καί ανατρέφουν τά παιδιά τους, όπως λέει ο απόστολος, «δίνοντάς τους αγωγή καί συμβουλές πού εμπνέονται από τήν πίστη στόν Κύριο» (Εφ. 6:4) , τότε η θεία χάρη γεννάει τήν ειρήνη στίς παιδικές ψυχές. Έτσι τά παιδιά γίνονται ευγενικά, ταπεινά, υπάκουα, καλότροπα, θεοφοβούμενα. Παραδείγματα μπορεί νά δεί κανείς παντού. Θά έλεγα πώς κι εσύ είσαι ένα τέτοιο παιδί, άν δέν φοβόμουνα ότι θά τό έπαιρνες επάνω σου, μολονότι κανένα χάρισμά σου δέν οφείλεται σέ δικές σου προσπάθειες. Υπάρχουν στήν ψυχή σου πολλά καλά στοιχεία, αλλά τά έχεις πάρει από άλλους είναι δώρα είτε τού Θεού είτε τών ανθρώπων, καί συγκεκριμένα τών γονιών σου, πού σού τά κληροδότησαν ή σού τά έδωσαν μέ τήν ανατροφή. Μπροστά σου βρίσκεται τώρα ένα καθήκον: Ν αγαπήσεις όλα αυτά τά καλά στοιχεία, νά τά κλείσεις στήν καρδιά σου, κι έπειτα νά τά αυξήσεις καί νά τά πολλαπλασιάσεις. Είναι αλήθεια ότι πατάς σέ γερά θεμέλια καί ότι βρίσκεσαι στόν σωστό δρόμο. Τίποτα, όμως, απ όσα έχεις δέν είναι καρπός τής ελεύθερης βουλήσεώς σου καί αποτέλεσμα υπεύθυνων αποφάσεών σου. Καί άν δέν αρχίσεις τώρα νά καταβάλλεις τίς δικές σου προσπάθειες γιά τή σταθεροποίηση τών καλών στοιχείων τής ψυχής σου, θά τά χάσεις όλα μέ τίς πρώτες δυσάρεστες περιστάσεις. Ναί, θά σέ εγκαταλείψουν, αφήνοντας πίσω τους μόνο μία γλυκειά ή μήπως πικρή;- ανάμνηση.
Θυμάσαι τί ένιωσες, όταν βυθίστηκες στή δίνη τής κοσμικής ζωής; Πώς ταλαιπωρήθηκες τότε; Πώς η λύπη πλημμύρισε τήν καρδιά σου; Ό,τι καλό έχεις μέσα σου, τό πήρες από τή χάρη τού Θεού καί από τήν οικογένειά σου. Γιατί, λοιπόν, οι εμπειρίες σου από τήν κοσμική ζωή σέ στενοχώρησαν; Επειδή άφησες τόν εαυτό σου νά νιώσει κάποια συμπάθεια γιά τή ζωή αυτή. Μολονότι δέν τό ομολόγησες, είναι αυταπόδεικτο από τή λύπη πού σέ ταλαιπώρησε αργότερα. Άν δέν υπήρχε συμπάθεια, δέν θά υπήρχε καί ταλαιπωρία. Σού έγραψα ότι, άν κάποια αδήριτη ανάγκη σέ ρίξει ξανά στήν ίδια δίνη, μήν αφήσεις τήν καρδιά σου νά προσκολληθεί σέ κάτι απ όσα βλέπεις ή ακούς εκεί. Άν η καρδιά σου δέν προσκολληθεί σέ τίποτα, δέν θά ξαναδοκιμάσεις λύπη. Δέν ξέρω άν τώρα βρίσκεσαι πάλι σ αυτή τή δίνη. Κι άν βρίσκεσαι, δέν ξέρω άν τηρείς τή συμβουλή μου. Κάνε ό,τι νομίζεις. Είσαι αυτεξούσια. Όπου νά ναι, άλλωστε, ενηλικιώνεσαι.
Από τήν πλευρά μου, πάντως, οφείλω νά σού πώ ειλικρινά καί ξεκάθαρα ότι έχεις τρείς επιλογές: Είτε νά γίνεις άνθρωπος πνευματικός καί θεοχαρίτωτος, είτε νά γίνεις άνθρωπος κοσμικός, κενός, ματαιόσχολος καί εμπαθής όσο όλοι σχεδόν οι άλλοι, είτε, τέλος νά γίνεις άνθρωπος μετέωρος ανάμεσα στήν πνευματική καί τήν κοσμική ζωή. Ελπίζω καί εύχομαι νά γίνεις άνθρωπος πνευματικός. Καί θά γίνεις, άν τό θελήσεις. Άνθρωπος κενός καί ματαιόσχολος, άνθρωπος κοσμικός καί άπιστος δέν νομίζω ότι θά γίνεις ποτέ, γιατί σέ γνωρίζω αρκετά καλά. Δέν μπορώ, ωστόσο, ν αποκλείσω τήν πιθανότητα τής τρίτης περιπτώσεως. Είναι πιθανό νά μή γίνεις ούτε εντελώς πνευματική μά ούτε καί εντελώς κοσμική, ούτε χριστιανή μά ούτε καί άπιστη. Αυτό μπορεί νά συμβεί, άν δέν φυλάξεις τήν καρδιά σου από τήν έλξη τής κοσμικής ζωής. Πρόσεξε! Μιλάω γιά έλξη καί όχι γιά συμμετοχή στήν κοσμική ζωή. Γιατί η συμμετοχή, όπως λές κι εσύ, μερικές φορές είναι αναπόφευκτη. Άν λοιπόν, δέν φυλάξεις τήν καρδιά σου απ αυτή τήν έλξη, θά γεννηθεί μέσα σου μία συμπάθεια γιά τήν κοσμικότητα, συμπάθεια πού δέν θά σέ αποκόψει εντελώς από τίς χριστιανικές αρχές σου, αλλά θά σού εμπνεύσει κάποια ψυχρότητα απέναντί τους. Θά διατηρήσεις τίς αρχές σου, ή μάλλον μερικές απ αυτές, αλλά μόνο από συνήθεια. Έτσι ουσιαστικά δέν θά βρίσκεσαι ούτε στόν κοσμικό χώρο, ούτε στόν αληθινά πνευματικό δέν θά είσαι ούτε κοσμικός ούτε πνευματικός άνθρωπος.
Τό αποτέλεσμα ποιό θά είναι; Όποιο ήταν καί γιά τόν άγγελο τής Εκκλησίας τής Λαοδικείας, πού καταδικάστηκε από τόν Κύριο στήν Αποκάλυψη: «Ξέρω καλά τά έργα σου. Δέν είσαι ούτε κρύος ούτε ζεστός. Μακάρι νά ήσουνα είτε κρύος είτε ζεστός! Επειδή, όμως, δέν είσαι ούτε κρύος ούτε ζεστός αλλά χλιαρός, γι αυτό θά σέ ξεράσω από τό στόμα μου» (Αποκ. 3:15-16). Πρέπει νά είναι κανείς θερμός απέναντι στόν Θεό καί σ όλα τά θεία, αλλά ψυχρός απέναντι στήν κοσμικότητα καί τήν αμαρτία. Άν δέν είσαι ούτε ψυχρή απέναντι στήν κοσμικότητα ούτε θερμή απέναντι στά θεία, αλλά χλιαρή καί κρυερή απέναντι σέ όλα, ο Θεός θά σέ αποδοκιμάσει καί θά σέ απορρίψει.
Τί πρέπει, λοιπόν, νά κάνεις; Νά διαλέξεις μέ τήν καρδιά σου τήν άγια καί θεάρεστη πνευματική ζωή, τώρα μάλιστα πού ενηλικιώνεσαι. Θά τή διαλέξεις; Ο Κύριος νά σέ ευλογήσει καί νά σέ φωτίσει!
