Γράφει ο Δημήτρης Ράπτης, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Η κρίση ανάμεσα στην Τουρκία και το Ισραήλ, δύο συμμαχικές χώρες με ισχυρούς οικονομικούς, πολιτικούς και στρατιωτικούς δεσμούς έως την άνοδο του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) το 2002, επήλθε σταδιακά και με την πάροδο των χρόνων κορυφώθηκε το Μάιο του 2010 με το επεισόδιο «Mavi Marmara».
Η συμπεριφορά του Τούρκου Προέδρου, Ταγίπ Ερντογάν, στο Νταβός της Ελβετίας στις 29 Ιανουαρίου 2009 αποτέλεσε την αρχή μιας αντιπαράθεσης που κρατάει μέχρι και σήμερα. Συγκεκριμένα, ο Τούρκος Πρόεδρος επιτέθηκε στον Σιμόν Πέρες δηλώνοντας: « Βρίσκω πολύ λυπηρό το γεγονός ότι άνθρωποι, σας χειροκροτούν γι’ αυτά που είπατε. Σκοτώνετε ανθρώπους και πιστεύω ότι αυτό είναι μεγάλο λάθος» και αποχώρησε από τη συνάντηση δηλώνοντας επίσης ότι δεν θα ξαναεπιστρέψει στο Νταβός. Η κορύφωση της κρίσης ανάμεσα στις δύο χώρες και το συμβάν που τερμάτισε τις σχέσεις τους οριστικά ήταν το επεισόδιο «Mavi Marmara» όπου Ισραηλινές δυνάμεις επιτέθηκαν στις 31 Μαΐου 2010 σε νηοπομπή με ακτιβιστές, οι οποίοι μετέφεραν ανθρωπιστική βοήθεια στους Παλαιστινίους στη Λωρίδα της Γάζας και είχαν ως σκοπό να σπάσουν το ναυτικό αποκλεισμό που είχε επιβάλει το Ισραήλ. Από την συμπλοκή αυτή σκοτώθηκαν 10 Τούρκοι ακτιβιστές ενώ τραυματίστηκαν 60 ακόμα άτομα καθώς και Ισραηλινοί στρατιωτικοί. Μετά από αυτό το επεισόδιο, ακολούθησε μεταξύ των δύο χωρών ένα παιχνίδι αλληλοκατηγοριών ψυχραίνοντας ακόμα περισσότερο το κλίμα μεταξύ τους ενώ οι προπαγανδιστικές εκστρατείες βοήθειας προς τη Γάζα και οι κατηγορίες του Ισραήλ ως χώρα τρομοκράτη ενέτειναν την κόντρα που είχε δημιουργηθεί.
Ως αποτέλεσμα, η Τουρκία ανακάλεσε τον Πρέσβη της και συγκάλεσε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο. Η επίσημη ισραηλινή συγγνώμη έπειτα από αμερικανικές πιέσεις ήρθε διά στόματος του Μπενιαμίν Νετανιάχου το 2013 και υπήρξε συμφωνία για αποζημίωση των οικογενειών των θυμάτων.
Η ρήξη των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ αποτέλεσε σημαντική ευκαιρία για Ελλάδα και Κύπρο να εκμεταλλευθούν την υφιστάμενη κατάσταση που είχε διαμορφωθεί προχωρώντας σε συνεργασία με το Ισραήλ σε τομείς όπως τα ενεργειακά, η διευθέτηση της ΑΟΖ, στρατιωτικές ασκήσεις κ.α. χτίζοντας σχέσεις εμπιστοσύνης και ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο την γεωπολιτική τους παρουσία στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Στις 16 Δεκεμβρίου 2015, Τουρκία και Ισραήλ πραγματοποίησαν μυστική συνάντηση στη Ζυρίχη της Ελβετίας σε προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ τους. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου δέχτηκε να πληρώσει 20 εκ. δολάρια ως αποζημίωση στις οικογένειες των θυμάτων και η Τουρκία συμφώνησε να αποσύρει όλες τις αξιώσεις εναντίον του Ισραήλ σε εθνικά και διεθνή δικαστήρια αλλά και να περιορίσει τη δράση της Χαμάς. Τα προπαρασκευαστικά στάδια για οριστική υπογραφή συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών, για αποκατάσταση των διμερών σχέσεων τους επιβεβαιώνονται από τις πρόσφατες εξελίξεις και τις ανακοινώσεις των διαπραγματευτών των δύο χωρών.
Συγκεκριμένα, το τελευταίο στάδιο των διαπραγματεύσεων για την εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ έλαβε χώρα στις 26 Ιουνίου στη Ρώμη όπου ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου είχε συνάντηση με τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρυ και αντίστοιχα Ισραηλινοί με Τούρκους διαπραγματευτές. Οι όροι που είχε θέσει η Τουρκία είχαν λίγο πολύ εκπληρωθεί και συμφωνηθεί σε προηγούμενες συναντήσεις ενώ το τελευταίο ακανθώδες σκέλος της διαπραγμάτευσης ήταν το ζήτημα της Χαμάς και συζητήθηκε διεξοδικά με σκοπό να επιτευχθεί η τελική συμφωνία.
Σε τελευταία ανάλυση η συμφωνία Τουρκίας-Ισραήλ έχει ως εξής: Το Ισραήλ θα αποζημιώσει τις οικογένειες των θυμάτων με 20 εκατομμύρια δολάρια και θα επιτρέψει στην Τουρκία να αποστείλει βοήθεια στη Λωρίδα της Γάζας για τη δημιουργία έργων υποδομής (νοσοκομείο, ύδρευση, σταθμός παραγωγής ενέργειας) στα Παλαιστινιακά εδάφη ενώ δεν αίρει το εμπάργκο στη Γάζα. Η Τουρκία θα αποσύρει όλες τις αξιώσεις εναντίον του Ισραήλ και θα μεσολαβήσει για την απελευθέρωση δύο ισραηλινών αιχμαλώτων στρατιωτικών από τη Χαμάς ενώ η έδρα της Χαμάς θα παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός σε δηλώσεις του ανέφερε ότι η συμφωνία θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στην οικονομία του Ισραήλ και θα συμβάλει στη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή και ο Τούρκος Πρόεδρος εξέφρασε την ελπίδα ότι η ανθρωπιστική κατάσταση στη Λωρίδα της Γάζας θα βελτιωθεί.
Εκτίμηση του γράφοντος είναι ότι η επαναπροσέγγιση και η αποκατάσταση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ θα δημιουργήσει νέες εξελίξεις στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου ενώ ενδέχεται να επηρεαστούν άμεσα τα Ελληνικά και Κυπριακά συμφέροντα. Η Τουρκία όντας πιεσμένη και απομονωμένη τον τελευταίο καιρό, έχοντας να αντιμετωπίσει την εσωτερική πολιτική της κατάσταση, την αρνητική πορεία της οικονομίας της, την κρίση στη Συρία και τον πόλεμο με το ISIS, την κουρδική απειλή και τις Ρωσικές κυρώσεις έπειτα από την κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους στρέφει την προσοχή της και προσπαθεί να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ισραήλ οι οποίες είχαν παγώσει για έξι χρόνια κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο, το οποίο αποδείχθηκε ζημιογόνο για την τουρκική εξωτερική πολιτική. Σημαντικό ρόλο στην επαναπροσέγγιση αυτή που συμφέρει και τις δύο πλευρές έπαιξε η ανακάλυψη μεγάλης ποσότητας φυσικού αερίου στην Ισραηλινή ΑΟΖ και οι ευκαιρίες που αναδύονται από την εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων.
Η επιθυμία και στόχος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής ήταν ανέκαθεν να μετατραπεί η Τουρκία σε ενεργειακό κόμβο για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω αγωγών στην Ευρώπη. Η επαναπροσέγγιση αυτή με το Ισραήλ φέρνει την Τουρκία ένα βήμα πιο κοντά στην επίτευξη αυτού του στόχου. Ο Ισραηλινός Υπουργός Ενέργειας δήλωσε στην τουρκική εφημερίδα «Χουριέτ» ότι το 2019 το φυσικό αέριο του Ισραήλ από το κοίτασμα «Λεβιάθαν» μπορεί να μεταφερθεί στην Τουρκία με αγωγό ενώ επίσης ανέφερε ότι είναι πολύ πιθανό το Ισραήλ να εξάγει το φυσικό αέριο έπειτα και στην Ευρώπη μέσω του τουρκικού αγωγού μεταφοράς αερίου που είναι υπό κατασκευή. Μια άλλη επιλογή που ήταν υπό συζήτηση και συμφέρει την Κύπρο και την Ελλάδα, θα ήταν να κατασκευαστεί ένας αγωγός από το Ισραήλ στην Κύπρο και από εκεί στην Ελλάδα, ωστόσο αυτό το έργο θα έπαιρνε πολλά χρόνια για να υλοποιηθεί και θα ήταν μακράν πιο κοστοβόρο.
Θα μπορούσε ενδεχομένως να πραγματοποιηθεί και θα ήταν πιθανό, εάν οι διαπραγματεύσεις επαναπροσέγγισης της Τουρκίας με το Ισραήλ αποτύγχαναν. Παρά τη διαβεβαίωση του Ισραηλινού Πρωθυπουργού προς τον Κύπριο Πρόεδρο, Νίκο Αναστασιάδη, για την διατήρηση των στρατηγικών σχέσεων των δύο χωρών και τη συνεργασία τους σε ενεργειακό τομέα, το πρώτο σχέδιο είναι αυτό το οποίο μάλλον θα τεθεί σε εφαρμογή εφόσον η συμφωνία τηρηθεί.
Τη στιγμή που η Άγκυρα επιχειρεί να κλείσει δύο ανοιχτές πληγές με το Ισραήλ και τη Ρωσία, κλιμακώνει τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο με επιστολή της στον ΟΗΕ παρουσιάζοντας μανιφέστο κατά το οποίο απαιτεί να γίνει οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο και σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Το παραπάνω γεγονός εγείρει σοβαρό προβληματισμό και υπενθυμίζει ότι μόνο αγνές δεν είναι οι προθέσεις των γειτόνων. Οι ισορροπίες στη Μέση Ανατολή παρά τις όποιες συνεργασίες μεταξύ χωρών, αλλάζουν σταδιακά.
Η Ελλάδα και η Κύπρος θα πρέπει να παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις αυτές, εάν θέλουν να έχουν το ρόλο ρυθμιστή και να πιέζουν για τα συμφέροντά τους, όπου κρίνεται απαραίτητο. Υπό αυτές τις συνθήκες η επίσπευση της επίλυσης του «Κυπριακού» θα αποτελέσει αρνητική εξέλιξη και η Κύπρος θα είναι ο χαμένος της υπόθεσης εφόσον και το κυπριακό φυσικό αέριο θα μεταφέρεται μέσω της Τουρκίας και πλέον δεν θα αποτελεί ένα μοχλό πίεσης προς την αδιάλλακτη πολιτική της. Πάντως, οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ παραμένουν ευάλωτες και χαρακτηρίζονται από ρευστότητα. Μένει να δούμε εάν η συμφωνία θα τηρηθεί και δεν θα έχουμε ένα νέο αντι-ισραηλινό ξέσπασμα προερχόμενο από την αλαζονεία που χαρακτηρίζει τον Τούρκο Πρόεδρο.
Πηγές
Ισραήλ: Σε τρία χρόνια το αέριο από το Λεβιάθαν στην Τουρκία, Ο Φιλελεύθερος, 1 Ιουλίου 2016, http://www.philenews.com/el-gr/top-stories/885/320759/israil-se-3-chronia-to-aerio-apo-to-leviathan-stin-tourkia. Πρόσβαση στις 1 Ιουλίου 2016.
Turkish PM storms off in Gaza row, BBC, 29 Ιανουαρίου 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/davos/7859417.stm. Πρόσβαση στις 1 Ιουλίου 2016.
Robert Booth, Israeli attack on Gaza flotilla sparks international outrage, The Guardian, 31 Μαΐου 2010, https://www.theguardian.com/world/2010/may/31/israeli-attacks-gaza-flotilla-activists. Πρόσβαση στις 1 Ιουλίου 2016.
Τα βρήκαν Τουρκία και Ισραήλ- Για διπλωματική νίκη μιλά η Άγκυρα, Ο Φιλελεύθερος, 27 Ιουνίου 2016, http://www.philenews.com/el-gr/top-stories/885/319994/ta-vrikan-tourkia-kai-israil–gia-diplomatiki-niki-mila-i-agkyra. Πρόσβαση στις 1 Ιουλίου 2016.
Barak Ravid, Israel and Turkey officially announce rapprochement deal, ending diplomatic crisis, Haaretz, 27 Ιουνίου 2016, http://www.haaretz.com/israel-news/1.727369. Πρόσβαση στις 1 Ιουλίου 2016.
Κλείνει μέτωπα με Ρωσία-Ισραήλ η Άγκυρα και στρέφεται στο Αιγαίο αμφισβητώντας τα πάντα, Mignatiou.com, 28 Ιουνίου 2016, http://mignatiou.com/2016/06/amfisviti-kiriolektika-ta-panta-sto-egeo-i-tourkia-nea-epistoli-tis-agkiras-ston-oie/. Πρόσβαση στις 1 Ιουλίου 2016.
