Μέσα σε μια συγκινητική ατμόσφαιρα, στην κατάμεστη Markuskirche, εκεί όπου τον Οκτώβριο του 1993 είχε γίνει η επίσημη υποδοχή του Οικουμενικού Πατριάρχη, κατά την επίσκεψή του στο Αννόβερο, πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 3 Μαΐου το απόγευμα η μουσικοφιλολογική εκδήλωση «Το Τετράδιο του Πατριάρχη», με αφορμή τους εορτασμούς για τη συμπλήρωση ιωβηλαίου (50 χρόνων) της Ενορίας των Τριών Ιεραρχών του Αννόβερου.
Η εκδήλωση περιλάμβανε μελοποιημένη ποίηση από την νεανική ποιητική ανθολογία του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου. Τα ποιήματα του Καβάφη κι ακόμα δύο, ακούστηκαν και σε γερμανική μετάφραση.
Η γενική επιμέλεια ήταν του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου (ο οποίος συμμετείχε, επίσης, στο τραγούδι και την απαγγελία) και ερμήνευσαν: η σοπράνο Δάφνη Πανουργιά, οι πιανίστριες Βασιλεία Ευσταθιάδου και Βίλλυ Κωστοπούλου, που ζουν και εργάζονται στο Αννόβερο, και η μαθήτρια του Ελληνικού Λυκείου Αννοβέρου Άννα Μαρία Παναγιώτου στην απαγγελία.
Στους χαιρετισμούς που εκφωνήθηκαν έγιναν αναφορές: στον εορτασμό των 50 χρόνων της ενορίας, στην συμπλήρωση 60 χρόνων από την έναρξη κατάρτισης της ποιητικής Ανθολογίας του Πατριάρχου, αλλά και στην επικείμενη επίσημη επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου από 10-19 Μαΐου στην Γερμανία.
Παρέστησαν: Ο Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Ανδρέας, ο Επίσκοπος Λεύκης Ευμένιος ως εκπρόσωπος του Μητροπολίτου Γερμανίας Αυγουστίνου, ο Ηγούμενος της Μονής του Αγίου Γεωργίου Επανωσήφη Κρήτης Αρχιμ. Βαρθολομαίος μαζί με τους αδελφούς της Μονής, τον Αρχιμ. Παϊσιο (ιεροκήρυκα της Αρχιεπισκοπής Κρήτης) και τον διάκονο Ειρηναίο (μετέφεραν στο Αννόβερο από 1-5 Μαΐου λείψανο του Αγ. Γεωργίου), η Γενική Πρόξενος της Ελλάδος στο Αμβούργο Αικατερίνη Δημάκη, η Αντιδήμαρχος του Αννοβέρου, εκπρόσωπος του Καθολικού Επισκόπου, εκπρόσωποι από την Ομοσπονδιακή Βουλή Βερολίνου, από την τοπική Βουλή της Κάτω Σαξωνίας, εκπρόσωποι διαφόρων χριστιανικών Εκκλησιών, προεδρεία Ελληνικών Ομογενειακών φορέων, το Ελληνικό Λύκειο Αννοβέρου και πολλοί γερμανοί φιλόμουσοι.
Στην προετοιμασία της εκδήλωσης βοήθησαν τα μέλη της Ορθόδοξης Νεολαίας, ενώ την όλη επιμέλεια είχε ο ιερατικώς προϊστάμενος της Ενορίας Αρχιμ. Γεράσιμος Φραγκουλάκης.
ΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ
Εισαγωγή στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Αννόβερο της Γερμανίας
(Markuskirche, 3 Μαϊου 2014)
Πριν 60 χρόνια – στις 14 Νοεμβρίου 1954 – ο μαθητής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης Δημήτριος Αρχοντώνης εγκαινιάζει ένα νέο τετράδιο. Το περιεχόμενό του δεν έχει σχέση με τα μαθήματα του ωρολογίου προγράμματος. Το τιτλοφορεί ο ίδιος «Ποιήματα». Πρόκειται για μια προσωπική ποιητική ανθολογία. Ο νεαρός μαθητής αρέσκεται στην ανάγνωση λογοτεχνικών και ποιητικών κειμένων. Καθώς την εποχή εκείνη δεν υπάρχουν τα σημερινά μέσα, «αναγκάζεται» να καταφύγει στην αντιγραφή –το προσφιλές διακόνημα των μοναχών ανά τους αιώνες. Αντιγράφει, λοιπόν τα ποιήματα που τον εκφράζουν ή τον εντυπωσιάζουν, κι έτσι καταρτίζεται η ανθολογία, η οποία περιλαμβάνει, από το 1954 ως το 1970, 79 ποιήματα από 35 ποιητές, 32 Έλληνες και 3 ξένους.
Πρέπει εδώ να ληφθούν υπ’ όψιν δύο τινά. Το πρώτο ότι η συγκρότηση της ανθολογίας από τον νεαρό Δημήτριο Αρχοντώνη εξελίχθηκε σε διευρυμένη ενασχόληση συμμαθητών και φίλων του στη Σχολή, όσοι συμμερίστηκαν την ποιητική του περιπλάνηση. Γι’ αυτό στις σελίδες της ανθολογίας, εκτός από αντιγραφές ποιημάτων που οφείλονται στον ίδιο, συναντούμε και άλλες που έκαμαν τέσσερις συμμαθητές του και δύο καθηγητές της Σχολής φιλόλογοι. Το δεύτερο σημείο που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι η συγκρότηση της ανθολογίας ξεκίνησε όταν ο Δημήτριος Αρχοντώνης ήταν μαθητής Γυμνασίου (1954), και κράτησε ως τον Μάρτιο του 1970, τελευταία αντιγραφή, όταν στο μεταξύ ο κάτοχός της ήταν βοηθός του Σχολάρχου της Σχολής.
Οι ποιητές που ανθολογούνται είναι κυρίως αυτοί που μεσουράνησαν στο λογοτεχνικό στερέωμα της Ελλάδας στο τέλος του 19ου αι. και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου: Ανάμεσά τους οι: Γ. Δροσίνης, Κ. Κρυστάλλης, Κ. Ουράνης, Ι. Πολέμης, Ζ. Παπαντωνίου, Λ. Μαβίλης, Γ. Βερίτης, Π. Νιρβάνας, Α. Βαλαωρίτης, Α. Εφταλιώτης, Μ. Μαλακάσης, Στ. Μπολέτσης, Ι. Γρυπάρης, Α. Σημηριώτης, Γ. Σουρής, Ν. Λαπαθιώτης, Α. Παπαδιαμάντης και οι ξένοι A. Lamartine, P. Verlaine και R. Kipling. Ανθολογούνται και οι δύο μεγάλοι ποιητές μας: ο Κωστής Παλαμάς (8 ποιήματα) και ο Κωνσταντίνος Καβάφης (6). Ο νεαρός μαθητής ζει εκτός του ελλαδικού χώρου. Με το βλέμμα, όμως, πάντα στραμμένο στην Ελλάδα, ανθολογεί Παλαμά, που εκείνη την εποχή αναδεικνύεται «εθνικός» ποιητής, αλλά και Καβάφη, που είναι ο ποιητής του μείζονος Ελληνισμού, με καταγωγή, μάλιστα, από την Κωνσταντινούπολη.
Σεβασμιώτατε,
Θεοφιλέστατε,
Κυρία Γενική Πρόξενε,
σεβαστοί πατέρες,
αδελφοί έλληνες,
κυρίες και κύριοι,
Ο κατά κόσμον Δημήτριος Αρχοντώνης, εραστής της ελληνικής ποιήσεως, δεν είναι άλλος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Το τετράδιό του αυτό, με τα ποιήματα που ο ίδιος ανθολόγησε, μας δείχνει τις ευαισθησίες ενός ανθρώπου, που για ένα μεγάλο μέρος από το λαό μας και τον κλήρο θεωρείται πρότυπο. Ένα πρότυπο που δεν επιβάλλεται, αλλά αναδεικνύεται μέσα από μία διαδικασία επίπονη, που βιώνεται με πειθαρχία, με εσωτερικότητα, για να κομίσει τελικά στον κόσμο την αλήθεια που θα αντέξει στο χρόνο.
Ο λόγιος και ποιητής Μητροπολίτης του Οικουμενικού Θρόνου Πέργης Ευάγγελος, κατανόησε από νωρίς την αξία αυτής της ποιητικής ανθολογίας, γι’ αυτό κι έγραψε ποιητικά:
Κι όλο τον κύτταζα τον Πατριάρχη, βλέποντας να ραγίζει πάνω «στ’ αρχαία μονοπάτια». Κι ήταν σα να τον είχα μπροστά μου, την ώρα που παιδί αντέγραφε τον Παλαμά στο «Τετράδιο της νειότης» του. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν είναι ποιητής. Είναι εραστής της ποίησης. Και της δημιουργίας του κόσμου, που θέλει πάντα να την αισθάνεται και να τη χαίρεται. Όμως, η συγκομιδή των στίχων του «τετραδίου» του μας τον εικονίζει και σαν ευχάριστο εκφραστή και εφαρμοστή τους. Πολλοί από τους στίχους του Μαβίλη και του Πορφύρα και του Δροσίνη ή του Πολέμη, του Παλαμά και του Παπαντωνίου και τόσων άλλων που πληρώνουν τις εβδομηντατρείς σελίδες του, τους βλέπουμε να απαγγέλλονται σήμερα «βιωματικά» από τον ίδιο. Μέσ’ από την εύλαλη μαρτυρία της επίγνωσης των καιρών και του χρέους, που δεν θέλουν «κρυμμένο το τάλαντο σε χέρσας γης τα βάθη» (Πολέμης). Μα να «δίνει φως από τη φλόγα του» (Δροσίνης). Από τη λάμψη του θεσμού και των αιώνων.
Ο μεγάλος έλληνας συνθέτης Μάνος Χατζιδάκις στο δικό του σύμβολο της πίστεως, είπε σ’ ένα από τα περίφημα σχόλια του Τρίτου: «Πιστεύω στις ποιητικές ανθολογίες».
Έτσι κι εμείς πιστέψαμε στην νεανική ποιητική ανθολογία του Πατριάρχη, αφού μέσα σ’ αυτήν είδαμε ποιήματα τα οποία, εκτός των άλλων, μελοποιήθηκαν από σπουδαίους έλληνες συνθέτες του 20ου αιώνα, της λεγόμενης Εθνικής Μουσικής Σχολής, και όχι μόνο.
Συναντώντας, για παράδειγμα, στην πατριαρχική ανθολογία την Κασσιανή στην γνωστή απόδοση του Παλαμά, δεν μπορούσαμε παρά να σκεφτούμε την μελοποίησή της από τον μεγάλο μαέστρο και συνθέτη Δημήτρη Μητρόπουλο. Η προσευχή του ταπεινού του Ζαχαρία Παπαντωνίου μας οδηγούσε ίσα στην μελοποίηση του Σόλωνος Μιχαηλίδη ή οι Θερμοπύλες του Καβάφη στην αντίστοιχη προσέγγιση του Αντίοχου Ευαγγελάτου κ.ο.κ.
Έτσι, το Τετράδιο του Πατριάρχη έγινε αίφνης κι ένα μουσικό τετράδιο. Και όσα η έρευνά μας εντόπισε, δηλαδή τα ήδη μελοποιημένα από παλιότερους έλληνες συνθέτες, συμπληρώθηκαν από συνθέσεις που φιλικά παραγγείλαμε σε νεώτερους έλληνες συνθέτες, για ποιήματα που δεν ήσαν μελοποιημένα.
Το μελοποιημένο, πλέον, Τετράδιο του Πατριάρχη – όχι φυσικά ολόκληρο, γιατί κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να παρουσιαστεί – άρχισε να ξεπροβάλλει εμπρός μας ως ένας ύμνος στη μελοποιημένη ελληνική ποίηση. Και ταξίδεψε από το 2004 ως τα σήμερα σε πολλές πόλεις στην Ελλάδα και στην Κύπρο.
Πέρυσι, το 2013, που ήταν έτος Καβάφη, παρουσιάσαμε σε πολλές συναυλίες στην Αθήνα – και στο Μέγαρο Μουσικής – τα έξι Καβαφικά που ανθολόγησε ο Πατριάρχης. Και να πούμε εδώ ότι ο ίδιος ο Πατριάρχης – πριν ένα χρόνο – κήρυξε, με εμπνευσμένη ομιλία του, την έναρξη ενός μαθητικού συνεδρίου στο Ζωγράφειο Λύκειο της Πόλης, αφιερωμένο στον Καβάφη, και απήγγειλε στη Χάλκη το αγαπημένο του ποίημα «Θερμοπύλες».
Σήμερα εδώ στο Αννόβερο, χαιρόμαστε ιδιαίτερα, που θα σας παρουσιάσουμε Το Τετράδιο του Πατριάρχη εν πολλοίς δίγλωσσο, δηλ. ελληνικά και γερμανικά. Κι αυτό είναι για μας μια άλλη διάσταση που πολύ μας ενδιαφέρει γιατί αναδεικνύει την οικουμενικότητα της ελληνικής ποίησης.
Επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω θερμά τον π. Γεράσιμο Φραγκουλάκη για την πρωτοβουλία που είχε να παρουσιάσουμε απόψε εδώ, σ’ αυτόν τον θαυμάσιο ναό, Το Τετράδιο του Πατριάρχη.
Να ευχαριστήσω από καρδιάς τις δύο ελληνίδες πιανίστριες την κ. Βασιλεία Ευσταθιάδου και την κ. Βίλλυ Κωστοπούλου, οι οποίες ζουν και τιμούν με το μουσικό τους έργο αυτήν την πόλη, αλλά και την Ελλάδα. Είχαμε μία άψογη συνεργασία σ’ ένα δύσκολο πρόγραμμα.
Τέλος, να ευχαριστήσω την δεσποινίδα Άννα Μαρία Παναγιώτου – μαθήτρια στο Ελληνικό Σχολείο του π. Γερασίμου Φραγκουλάκη, εδώ στο Αννόβερο – η οποία με ζήλο ανέλαβε την ανάγνωση ποιημάτων στα γερμανικά κυρίως. Σκέπτομαι ότι ο Πατριάρχης ως μαθητής κατήρτιζε την ποιητική του ανθολογία το 1954 στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης, στην Τουρκία. Και σήμερα, 60 χρόνια μετά, μια μαθήτρια της Ελληνικής Κοινότητας εδώ στο Αννόβερο της Γερμανίας, απαγγέλλει σε δύο γλώσσες όσα εκείνος τότε ανθολόγησε.
Ευχαριστώ και όλους εσάς, κυρίες και κύριοι, οι οποίοι ήλθατε εδώ για να παρακολουθήσετε ένα απαιτητικό μουσικοποιητικό πρόγραμμα.
Επιτρέψτε μου να κλείσω με τον Καβάφη, ο οποίος κατακλείει ένα μελέτημά του περί των βυζαντινών ποιητών, ως εξής: «Ευμενής τις μοίρα επροίκισε την φυλήν μας διά του θείου δώρου της ποιήσεως. Οφείλομεν οι Έλληνες να μελετώμεν την ποίησίν μας επισταμένως – την ποίησιν πάσης εποχής του εθνικού μας βίου. Εν αυτή θα εύρωμεν την μεγαλοφυΐαν του γένους μας, και όλην την τρυφερότητα, και όλους τους τιμιωτέρους παλμούς της καρδίας του Ελληνισμού».
Σας ευχαριστώ.
){kind=link}